اتحادیه آفریقا برای کاستن تنش‌ها در لیبی مصمم است

سران ۵۴ کشور آفریقایی بعد از اجلاس شورای اجرایی اتحادیه آفریقا (اجلاس وزارتی) که یک هفته قبل پایان یافت، امروز با شعار اصلی "خاموش کردن تفنگ ها، ایجاد فضای مناسب برای توسعه آفریقا" اجلاس دو روزه خود را آغاز کردند که ریاست دوره ای این اتحادیه در همین روز از عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر به سریل رامافوسا، رئیس جمهوری آفریقای جنوبی منتقل شد.

در این اجلاس همچنین قرار است علاوه بر موضوع اصلی آن برای تلاش در جهت رفع تنش ها، موضوعاتی دیگری چون تغییر ساختار مالی و اجرای طرح ایجاد منطقه تجارت آزاد در این قاره نیز مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

سی و ششمین اجلاس شورای اجرائی اتحادیه آفریقا (اجلاس وزارتی) نیز از ۶ و۷ فوریه (۱۸-۱۷ بهمن) با همین دستور کار در همین شهر برگزار شده بود.

دبیرخانه اتحادیه آفریقا که مقر ثابت آن در آدیس آبابا پایتخت اتیوپی قرار دارد، اعلام کرد که در نشست امروز و فردا حدود ۴۰ تن از رهبران و نخست‌وزیران کشورهای آفریقایی و بیش از ۴۲۰ خبرنگار حضور دارند.

ریاست قبلی این اتحادیه سال گذشته از کشور روآندا در جنوب غرب این قاره به مصر واگذار شده بود که این ریاست هر سال بین کشورهای مناطق پنجگانه شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز این قاره دست به دست می شود.
اجلاس سران اتحادیه آفریقا امسال در حالی به بررسی نقش این اتحادیه برای حل بحران های فزاینده سطح این قاره اختصاص یافته است که کشور لیبی با بحران در ساختار حکومتی رو به رو است. سومالی و نیجریه و چند کشور دیگر آفریقایی همچنان درگیر ترویست های الشباب، بوکوحرام، داعش و القاعده هستند.

اگرچه بحران آفریقای مرکزی و سودان به تدریج می رود به پایان خود نزدیک شود اما لیبی و سودان جنوبی در تلاطم های داخلی غرق هستند و افراط گرایی از کامرون در غرب این قاره تا موزامبیک درجنوب شرقی آن وارد مرحله جدید شده است.

انجام کارهای عمرانی ساخت سد النهضه در اتیوپی بر روی رودخانه نیل نیز محل اختلاف شدید این کشور با مصر، سودان و تا حدودی اوگاندا شده است، تا جایی که مصر و اتیوپی حتی رجزخوانی هایی را نیز برای احتمال بروز جنگ سر داده اند.

با وجود اینکه سی و دومین اجلاس سران اتحادیه آفریقا سال گذشته در ۲۰ بهمن به موضوعاتی چون بحران اقتصادی و معضلات اجتماعی در کشورهای آفریقایی اختصاص داشت، مصر در پایان همان سال میلادی (۲۰۱۹) میزبان مشترک سران این اتحادیه و روسیه نیز بود.

رهبران آفریقایی شرکت کننده در سی و دومین نشست همچنین درباره پدیده مهاجرت و افزایش روند مهاجرت از کشورهای آفریقایی گفت و گو و تبادل نظر کرده بودند، مشکلاتی که همچنان دامنگیر اغلب کشورهای آفریقایی است.

اما آنچه بیش از همه در سی و سومین نشست سران آفریقا حائز اهمیت است، به حاشیه رفتن کشورهای آفریقایی در مذاکرات بین المللی صلح در کشور آفریقایی مهمی چون لیبی است که تاکنون در دروه ریاست السیسی بر این اتحادیه توجه چندانی به آن نشده است.

چرا که مصر به همراه امارات متحده عربی، عربستان سعودی، روسیه و اردن از جمله کشورهایی است که از ژنرال خلیفه خفتر، فرمانده ارتش شرق لیبی در مقابل فائز السراج، رئیس دولت وفاق ملی مورد تایید سازمان ملل حمایت می کند.

بنابراین پیش بینی می شود با واگذاری ریاست دوره ای این اتحادیه به آفریقای جنوبی، مبارزه با چالش های مهمی چون بحران لیبی بتواند بطور جدی تر در سطح قاره مورد توجه و پیگیری قرار گیرد.

چون سریل رامافوسا رئیس جمهوری آفریقای جنوبی ماه گذشته در جمع دیپلمات های کشورش بر حل بحران های سیاسی و امنیتی در سطح قاره تاکید و آنها را مانع بزرگی برای نیل به توسعه متوازن در این قاره توصیف کرده بود.

وی در عین حال تاکید کرده بود که اتحادیه آفریقا باید نقش بیشتر و بزرگتری در فرایند صلح لیبی بازی کند چرا که سازمان ملل برای تحقق هر چه سریعتر این صلح تاکید دارد.

البته چندی پیش سخنگوی موسی فاکی محمد، رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا نیز ضمن اقرار به ضعف عملکرد این اتحادیه برای حل بحران لیبی، از آنچه که غفلت اتحادیه آفریقا از بحران لیبی نامیده بود گله کرد.

حتی خانم "نالدی پاندور" وزیر خارجه آفریقای جنوبی نیز در گفت وگو با خبرگزاری فرانسه بر نقش فعالتر آفریقا برای حل منازعات داخل قاره همچون لیبی به جای واگذاری آنها به قدرت های خارج از قاره تاکید کرده بود.

اما موضع گیری جانبدارانه رئیس جمهوری مصر برای عدم طرح موضوع لیبی در اتحادیه آفریقا و در واقع به سکوت وادار کردن این اتحادیه در برابر بحران قدرت در لیبی موجب شد که آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل دیروز در یک کنفرانس خبری در آدیس آبابا از آنچه که او آن را به حاشیه بردن کشورهای آفریقایی از مذاکرات صلح بین المللی همچون کنفرانس برلین نام برد، شدیدا انتقاد کند و خواستار تجدید نظر در این باره شود.
وی ضمن ابراز ناراحتی از این حقیقت که مشارکت آفریقا در کنفرانس برلین حول محور لیبی بسیار محدود بوده، گفت: از سران کشورهای آفریقایی می خواهیم تا هرچه سریعتر نماینده ای را برای شرکت در همه نشست‌های مربوط به لیبی تعیین کند.

گوترش ضمن تاکید بر افزایش همکاری بین‌المللی با شورای امنیت سازمان ملل در این خصوص افزود: انتقادی که در خصوص بحران لیبی وجود دارد این است که همکاری‌های بین‌المللی با کشورهای آفریقایی برای حل این بحران باید افزایش یابد.

وی در عین حال از تصمیم اتحادیه آفریقا برای برگزاری نشست آشتی و مصالحه میان احزاب درگیر در لیبی پس از نشست "برازاویل" پایتخت جمهوری کنگو حمایت کرد و گفت: برخی عوامل اصلی، تجهیزات نظامی و گروههای مصلح در لیبی وجود دارد که تحقق صلح در بین مردم این کشور را غیرممکن کرده است. این مساله قابل قبول نیست و نقض تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل به حساب می آید.

حتی روز جمعه اندیشکده "گروه بین المللی بحران" در گزارشی خطاب به اتحادیه آفریقا تاکید کرد که باید نقش فعالتری را در خاتمه بخشیدن به بحران های این قاره ایفا کند و در اولین فرصت حل بحران لیبی را در اولویت کاری خود قرار دهد، چون این اتحادیه ۷۵ درصد از بودجه صلح بانی خود را از شورای امنیت سازمان ملل تامین می کند.

با این وجود سران کشورهای آفریقایی به خوبی به شکست خود در دستیابی به هدفی که در سال ۲۰۱۳ برای خاتمه دادن جنگ ها تا سال ۲۰۲۰ تعیین کرده بودند واقفند، به همین دلیل موسی فاکی محمد، رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا در نشست وزارتی این اتحادیه تصویر ضعیفی از وضعیت امنیتی افریقا ارایه داد که تندروها از سومالی گرفته تا کشورهای ساحل آفریقا درگیر افراط گرایی های خاص و خشونت های ناشی از آن هستند.

وی هفته گذشته گفته بود: ما قرار بود اسلحه ها را تا سال ۲۰۲۰ در سطح این قاره خاموش کنیم اما نتوانستیم به موقع آنها را خاموش کنیم، چرا که جنگ ها و منازعات همچنان تا ۲۰۲۰ در این قاره ادامه داشته و حتی شدت بیشتری یافته اند.

اتحادیه آفریقا از جمله واژه‌های جدیدی است که از اوایل قرن بیست ویکم وارد ادبیات مناسبات سیاسی جهان شده‌ است.

اتحادیه آفریقا -  Arican Union (AU) در واقع نهاد جایگزین "سازمان وحدت آفریقا" (Organization Of African Unity) یا "OAU"  است که با هدف بالابردن صلح، اتحاد و همکاری بین کشورهای آفریقایی بنیان نهاده شد و در حال حاضر ۵۴ کشور قاره آفریقا عضو آن هستند.

سازمان وحدت آفریقا به عنوان سلف اتحادیه آفریقا در سال ۱۹۶۳ و پس از آنکه در روند استعمارزدایی پس از جنگ جهانی دوم تعداد کشورهای مستقل آفریقا رو به افزایش بود، با عضویت ۳۲ کشور در آدیس آبابا تشکیل شد.

ارکان اتحادیه آفریقا در حال حاضر شامل اجلاس سران دولت‌ها و حکومت‌های عضو، شورای وزیران، کمیسیون آفریقا، کمیته دائم نمایندگان، شورای صلح و امنیت، پارلمان پان آفریقایی، شورای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، دیوان دادگستری و تعدادی کمیته‌های فنی و تخصصی و همچنین نهادهای مالی است.

اتحادیه آفریقا یک سازمان بین المللی دولتی منطقه‌ای (قاره‌ای) است که در ۹ سپتامبر ۱۹۹۹ میلادی جایگزین سازمان وحدت آفریقا شد و در حال حاضر تمام ۵۵ کشور قاره آفریقا عضو این اتحادیه هستند که از این تعداد، ۵۴ کشور عضو اصلی و مغرب به دلیل بحران صحرای (پولیساریو) صرفا ناظر آن است.
این اتحادیه در حال حاضر به یکی از بزرگترین سازمان‎های منطقه‎ای در جهان پس از اتحادیه اروپا، تبدیل شده است.
در واپسین دهه‌های سده ۱۹ میلادی، اندیشه پان‌افریکنیسم با ایجاد نهادهای سیاسی برای مبارزه با استثمار و بردگی سیاهان شکل گرفت و اولین تلاش‌ها در کنفرانس پان‌افریکانیسم لندن در سال ۱۹۰۰ میلادی و سپس در کنفرانس بین‌المللی سیاه در سال ۱۹۱۲ میلادی برای اتحاد سیاهان آمریکا و آفریقا شکل منسجم تری به خود گرفت.
همایش‌های پان‌افریکنیسم در حد فاصل سال‌های ۱۹۱۹ تا ۱۹۴۵ میلادی در تثبیت و رشد نهضت رهایی بخشی سیاهان از استثمار و استعمار نقش به سزایی داشتند.
در ماه مه ۱۹۶۳ (اردیبهشت ۱۳۴۲) سران کشورهای آفریقایی به دعوت رهبرانی چون قوام نکرومه، رییس جمهوری غنا؛ هایله سلاسی، رییس جمهوری اتیوپی؛ احمد سکو توره، رییس جمهوری گینه و جمال عبدالناصر، رییس جمهور مصری در آدیس آبابا گرد هم آمدند و سازمان وحدت آفریقا را با عضویت ۳۲ کشور تشکیل دادند. سند تأسیس سازمان را سی تن از سران یا نمایندگان تام‌الاختیار آنان بر پایه تفکر پان‌افریکنیسم امضاء کردند.

سازمان وحدت آفریقا به مرور راه تکامل را پیش گرفت تا این که در سال ۱۹۹۴ (۱۳۷۳) با فروپاشی نظام نژادپرست آفریقای جنوبی و عضویتش در سازمان، همه ۵۴ کشور آفریقایی به عضویت این سازمان درآمدند.
اما بعدها، سران سازمان وحدت آفریقا در نشستی فوق العاده در ۹سپتامبر ۱۹۹۹ میلادی در شهر سرت لیبی با انتشار بیانیه‌ای موسوم به 'بیانیه سِرت' تصمیم به تأسیس اتحادیه آفریقا گرفتند.
در این اعلامیه بر خواست کشورهای آفریقایی برای ایجاد اتحادیه آفریقا با هدف تند کردن روند یک‌پارچه‌سازی قاره در جهت پیدایش این امکان که قاره آفریقا بتواند نقشی مهم در اقتصاد جهانی ایفا کند تاکید شده است تا از این رهگذر برای حل مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی چند وجهی قاره آفریقا تلاش داشته باشند .
در سال ۲۰۰۰ بود که در نشست وزرای خارجه کشورهای آفریقایی در ابوجا پایتخت نیجریه تحت عنوان 'کنفرانس امنیت، توسعه و هماهنگی برای آفریقا' شش مرحله برای تأسیس اتحادیه آفریقا پیش‎بینی شد که مورد قبول وزیران خارجه کشورهای افریقایی قرار گرفت.
بطور کل، اتحادیه آفریقا یک نهاد پایه‌ای است و اصل سازمان‌دهی قاره در زمینه تقویت یک‌پارچه‌سازی اجتماعی- اقتصادی که قاره را در جهت نیرومند کردن اتحادیه و همبستگی میان کشورها و مردم آفریقا، شتاب داده است.
اتحادیه آفریقا بر چشم انداز آفریقای واحد و نیرومند و بر ضرورت برپا کردن یاری میان دولت­ها و تمام اقشار جامعه مدنی، به ویژه زنان، جوانان و بخش خصوصی به منظور نیرومند کردن همبستگی و پیوستگی میان مردم آفریقا، مبتنی است.

این اتحادیه بارها خواستار داشتن کرسی دائم در سازمان ملل و داشتن حق وتو در شورای امنیت این سازمان بوده است.