کرونا و ضعف اطلاع‌رسانی از سوی مسئولان

در حالی که این روزها کرونا به مهم‌ترین خبر رسانه‌های کشور تبدیل شده و در هر محفلی از هر قشر و صنفی نام این بیماری شنیده می‌شود، به دلیل جدی نگرفتن جایگاه رسانه و اطلاع‌رسانی سریع و شفاف در مورد این بیماری، خبرهای ضد نقیضی در فضای مجازی و حتی رسانه‌های کشور دیده می‌شود.

انتشار خبری در فضای مجازی و برخی رسانه‌ها به نقل از یکی از نمایندگان قم در مجلس مبنی بر جان باختن 50 نفر در این شهر بر اثر کرونا و پنهان کردن آمار از سوی مسئولان این نگرش را در ذهن جامعه تقویت کرده که خبرهایی هست، اما بیان نمی‌شود. به ویژه این که معاون وزیر بهداشت بلافاصله پس از انتشار این خبر، آن را تکذیب کرد.

رسانه‌ها به دلیل در اختیار نداشتن منابع اطلاع‌رسانی دقیق و صریح خبرهای مختلفی را منتشر می‌کنند و پس از آن هم ناچار به انتشار تکذیبیه‌ها هستند. این وضعیت قطعاً ریشه در نبود مدیریت واحد و البته حرفه‌ای بر فعالیت‌های رسانه‌ای در شرایط مدیریت بحران دارد.

صندلی خالی رسانه در مدیریت بحران

نمونه این موضوع را می‌توان در اطلاع‌رسانی پیرامون کرونا در مازندران یافت که طی روزهای اخیر خبررسانی در این زمینه با ساختاری ضعیف و بدون برنامه در حال انجام است. نخستین نکته‌ای که در این مورد می‌توان به عنوان یک ضعف اساسی به آن پرداخت حضور نداشتن یک متخصص حوزه رسانه در جلسات پیرامون مدیریت و کنترل بیماری است. در جلسه‌های قرارگاه پدافند زیستی استان مازندران تصمیم‌گیری‌های لازم برای کنترل شرایط را انجام می‌دهد، هیچ کارشناسی از حوزه رسانه حضور ندارد تا نکات مورد نیاز رسانه‌ای برای اطلاع‌رسانی را رسانه‌ای کند.

 از سوی دیگر برخی ملاحظات مدیریتی سنتی که گستره‌ای فراتر از استان دارد سبب شده که مدیران استانی هم برای بیان برخی اطلاعات و آمار با محدودیت‌هایی مواجه باشند. با این حال در قرارگاه پدافند زیستی مازندران برای اطلاع‌رسانی در مورد بیماری کرونا، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی به عنوان سخنگو انتخاب شده تا پاسخگوی پرسش‌های اصحاب رسانه باشد.

 پیگیری‌ها برای دریافت پاسخ پرسش‌ها از سخنگوی این قرارگاه به دلیل مشغله کاری زیاد او در این روزها نتیجه نمی‌دهد و در بهترین حالت ممکن، خبرنگار از سوی سخنگوی این قرارگاه برای کسب اطلاعات بیشتر به سایت دانشگاه علوم پزشکی مازندران ارجاع داده می‌شود.

 سایتی که تا زمان انتشار این گزارش، تنها خبری که امروز در آن منتشر شد، خبر تعطیلی مدارس مازندران تا پایان هفته است و اطلاعات جدید و به روز از تعداد افراد مشکوک شناسایی شده یا اقدامات انجام شده دیده نمی‌شود. آخرین خبر منتشر شده در سایت دانشگاه علوم پزشکی بابل نیز مربوط به دوم اسفند است که از انتخاب بیمارستان میناگر به عنوان مرکز رسیدگی به بیماران مشکوک به کرونا خبر داده است.

همچنین از روز شنبه تا کنون آمار جدیدی درباره تعداد افرادی که به مراکز منتخب درمانی مراجعه کردند و سلامت‌شان پایش شد یا افرادی که احتمالا بستری شدند ارائه نشده است. حتی در صورتی که مورد جدیدی ثبت نشده باشد، بیان این موضوع می‌تواند به امنیت روانی جامعه کمک کند و فضای رسانه‌ای را از حالت ابهام خارج کند.

جولان شایعات، افزایش ابهامات

این در حالی است که در شرایطی مانند وضعیت کنونی رسانه‌ها باید بیشترین دسترسی را به مسئولان و اطلاعات مربوطه داشته باشند تا رسانه‌های غیررسمی در خلاء فضای اطلاع‌رسانی حرفه‌ای، اقدام به انتشار خبرهای غیرواقعی نکنند و جامعه نیز رسانه‌های معتبر را به عنوان کانون‌های اصلی اطلاع‌رسانی بشناسد. در چنین وضعیتی است که جلوی انتشار شایعات گرفته می‌شود.

بسیاری از شهروندان مازندران حتی از این که این استان دو دانشگاه علوم پزشکی دارد و مدیریت و حوزه زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی بابل جدا از دانشگاه علوم پزشکی مازندران است بی‌اطلاع هستند و در چنین شرایطی ارجاع دادن تمام جامعه به یک سایت کمتر شناخته شده که به‌روزرسانی اطلاعات و اخبار در آن به صورت حرفه‌ای و بر اساس نیاز رسانه‌ها و حتی شهروندان انجام نمی‌شود، به نوعی بی‌پاسخ گذاشتن پرسش‌ها محسوب می‌شود.

جایگاه حرفه‌ای سخنگو

انتخاب سخنگو با این هدف انجام می‌شود که یک مسئول یا شخص برای پاسخ به پرسش‌ها با جدیدترین اطلاعات در دسترس باشد. از سوی دیگر در اطلاع‌رسانی مربوط به این شرایط نباید مرجعیت اطلاع‌رسانی در موضوع‌های مختلف را از نظر دور داشت. برای مثال انتشار خبر تعطیلی مدارس در سایت دانشگاه علوم پزشکی مازندران، به اندازه خبر بیرون رفتن یک فرد مشکوک به کرونا از بیمارستان رازی قائمشهر و بازنگشتن او به این مرکز درمانی بسیار کم‌اهمیت‌تر است. اما در این سایت هیچ اطلاع و خبری در این زمینه دیده نمی‌شود و انتشار خبر توسط برخی رسانه‌های خارجی ابهاماتی را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند و از نگاه مخاطب احتمال غیر واقعی بودن خبرهای منتشر شده توسط رسانه‌های داخلی را افزایش می‌دهد.

بی‌توجهی به این موضوع در مسئولان و اظهارنظر نکردن در مورد آن، حتی پیش از آن که رسانه‌ای پیگیر آن باشد، ابهامات و هراس زیادی را در جامعه ایجاد می‌کند. در حالی که پاسخی کوتاه به این موضوع می‌تواند آخرین وضعیت را برای مخاطب روشن کند.

دکتر «فرهنگ بابامحمودی» متخصص بیماری‌های عفونی و مدیر گروه بیماری‌های عفونی بیمارستان رازی قائمشهر در این باره به ایرنا گفت: این موضوع صحت دارد و مربوط به فرد بیماری است که دیروز به این مرکز مراجعه کرده بود و با توجه به این که مشکل ریوی مفرط داشت، مشکوک بود. وقتی وارد بخش شد گفت که مشکلی دارد و برمی‌گردد، اما برنگشت.

وی افزود: در حال پیگیری هستیم تا این فرد را تحت مراقبت‌های درمانی قرار دهیم. مشخصات این فرد و محل سکونت او در اختیار است و از طریق بهداشت در حال پیگیری هستیم.

بیان این موضوع پیش از این که رسانه‌های غیررسمی و خارجی بر اساس مستندات موجود در فضای مجازی و شنیده‌ها، اقدام به انتشار آن کنند، راه را بر بروز ابهام و تقویت شایعات می‌بندد. اما این موضوع در مدیریت بحران و شرایط کنونی جدی گرفته نمی‌شود. حتی شنیده شده که وزارت بهداشت محدودیت‌هایی را برای اطلاع‌رسانی از سوی دانشگاه‌های علوم پزشکی در نظر گرفته که اجازه پاسخگویی به آن‌ها را نمی‌دهد.

رسانه در بحران

آن چه که به طور مشهود دیده می‌شود، کم‌توجهی به همین نکات رسانه‌ای در اطلاع‌رسانی شرایط بحران است. موضوعی که ریشه در بی‌توجهی به جایگاه رسانه در مدیریت بحران دارد. این موضوع را «اکبر نصراللهی» استاد علوم ارتباطات و مطالعات رسانه و کارشناس رسانه در بحران نیز روز گذشته در گفت‌وگو با ایرنا اعلام کرده بود که تشکیل ستاد رسانه و بحران در ساختار مدیریت بحران کشور وجود دارد، اما دغدغه لازم وجود ندارد و از همکاری متخصصان رسانه برای مدیریت رسانه‌ای شرایط بحران استفاده نمی‌شود.

به گفته این کارشناس، مدیریت بحران موضوعی گروهی است و همکاری همه عوامل درگیر در بحران در داخل و بیرون سازمان‌های رسانه‌ای را می‌طلبد که اگر این همکاری با سایر بخش‌ها نباشد منجر به خسارت‌های جبران‌ناپذیری برای کشور و مردم می‌شود.

نصراللهی در پاسخ به این پرسش که رسانه‌ها در صورت مواجهه با برخی محدودیت‌ها در به دست آوردن یا انتشار آمارها و واقعیت‌های رسانه‌ای در این مواقع چه تدبیری باید اتخاذ کنند، گفت: در هر صورت متأسفانه موانعی پیش روی رسانه‌های ما وجود دارد. اگر به هر شکل محدودیتی در برخی مناطق وجود داشت، برای رسانه باید اولویت جان مردم باشد.

وی درباره اعتماد و مراجعه مردم به شبکه‌های مجازی و خبرهای غیررسمی اظهار کرد: از عجایب کشور ما این است که به واسطه مصرف رسانه‌ای بالای مردم از فضای مجازی و به دلیل این که برخی مسئولان ما متاسفانه در موضوعات مختلف رسانه‌ها را محرم ندانستند، مردم خبرها را از مراجع غیررسمی می‌گیرند. در هیچ جای دنیا این طور نیست که خبرهای رسمی از مراجع غیررسمی و غیرمسئول گرفته شود. اما اینجا چون رسانه‌ها و مسئولان کارشان را در شرایط بحران خوب انجام نمی‌دهند یا با تاخیر انجام می‌دهند دچار این مشکل هستیم.

رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد، افزود: ما در شرایطی با کرونا مبارزه می‌کنیم و این ویروس به سرعت در حال شیوع است که مرجعیت رسانه‌ای و خبری رسانه‌ها به دلیل عملکرد گذشته برخی مسئولان به ویژه در موضوع بنزین و حادثه هواپیمای اوکراینی، ‌کم شده و همین باعث اشاعه اخبار نادرست می‌شود.

تشکیل قرارگاه اطلاع‌رسانی ویژه کرونا

نکته قابل توجه این که این موضوع در مسئولان نیز مورد توجه قرار گرفته، اما به صورت دقیق و حرفه‌ای به آن توجه نمی‌شود. در حالی که دیشب مدیرکل پدافند غیر عامل مازندران عنوان کرده بود به دستور استاندار برای آگاهی مردم از آخرین تحولات درباره ویروس کرونا در این استان، قرارگاه اطلاع‌رسانی تشکیل می‌شود، تحولی در وضعیت اطلاع‌رسانی مازندران در این زمینه دیده نمی‌شود.

«حمید بخشی» پس از برگزاری نشست پدافند زیستی استان در ساری، اطلاع رسانی دقیق، مستمر و جامع پیرامون ویروس و بیماری کرونا را یکی از تصمیم‌های نشست پدافند زیستی برشمرد و اظهار کرد:  مقرر شد اداره کل پدافند غیر عامل با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قرارگاه اطلاع رسانی را برای ارائه اطلاعات درست به مردم از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی تشکیل دهد.

به گفته وی وظیفه قرارگاه مجازی اطلاع‌رسانی تولید محتوای مؤثر با هدف ایجاد آرامش روانی در مردم است.

بخشی افزود: مردم حق دارند نسبت به شیوع بیماری کرونا نگران باشند و باید از تازه‌ترین رویدادها آگاه شوند، چون هدف نهایی همه افزایش ضریب امنیت شهروندان در برابر این بیماری است. مهم‌ترین اقدام در زمینه مقابله با این بیماری، پیشگیری است و این مهم نیز تنها با آگاه کردن مردم و قرار دادن تازه‌ترین اطلاعات و تحولات در اختیار آنهاست که قرارگاه اطلاع‌رسانی مجازی باید این وظیفه را انجام دهد.

این مسئول با بیان این که مردم به سطح خوبی از آگاهی رسیدند، گفت: در حال حاضر مهم‌ترین نگرانی و بر هم زننده امنیت روانی جامعه، شایعات است و سعی خواهیم کرد در قرارگاه رسانه‌ای با تولید اخبار آنی و به هنگام جلوی شایعه‌سازی و گسترش آن را بگیریم.