جنگل‌ها مخروبه شده‌اند، نجاتشان دهیم

خود را در کویری بدون درخت و سایه تصور کنید؛ زمانی که بعد از ساعت ها تلاش و در اوج ناامیدی تک درختی را می‌بینید که می‌توانید در سایه سار آن جان خود را نجات دهید چه حس خوب و زیبایی است؛ حال این تصور را گسترده تر کنید و آن‌را به تمام کره زمین تعمیم دهید. اگر دیگر در این کره خاکی درختی نباشد، آینده بشر چه می‌شود؟ تاکنون به این مساله فکر کرده‌اید؟

تحقیقات نشان داده است که یک درخت بالغ در یک فصل به اندازه اکسیژن مصرفی ۱۰ نفر در سال اکسیژن تولید می‌کند، خاک آلوده را پالایش می‌کند، توانایی کنترل آلودگی صوتی را دارد، با کاهش سرعت روان آب‌ها باعث نفوذ بیشتر آن‌ها به درون آبخوان‌ها و جلوگیری از هدررفت آب می‌شود. همچنین با کاهش سرعت بادها فرسایش خاک را به حداقل می‌رساند، گاز دی اکسید کربن را در بخش‌های چوبی خود ذخیره می‌کند و در نتیجه گازهای گلخانه ای که موجب تغییرات اقلیمی و افزایش گرمای زمین می شود را کاهش می‌دهد.

در واقع درختان با ۳۳ خدمتی که به اکوسیستم ارائه می‌دهند، همواره در تلاش اند تا جهان بهتری برای ما بسازند اما ما با آن‌ها چه کرده‌ایم؟ آمارها نشان می‌دهد رویشگاه‌های جنگلی ما در شمال کشور از حدود ۳.۵ میلیون هکتار در دهه ۱۳۳۰ به ۱.۶ دهم میلیون هکتار کاهش یافته است یعنی تقریبا ۱.۹ دهم میلیون هکتار از جنگل های خود را در ۶ دهه اخیر از دست داده‌ایم و بدتر اینکه ۸۰۰ هزار هکتار از این ۱.۶ دهم میلیون هکتار مخروبه است.

در حالی با جنگل‌های خود این کار را کرده‌ایم که اهمیت به درخت در ایران دارای پشتوانه‌ای از علایق ملی و سنت تاریخی است، تاریخ نشان می ‌دهد که ایرانیان باستان، جشن های خاصی داشتند و در این جشن ها به درختکاری پرداخته و به خاک و زراعت احترام می‌گذاشتند اما علت اینکه به اینجا رسیده ایم چیست؟

کارشناسان تغییر کاربری اراضی، جاده کشی‌های غیر اصولی، خطوط انتقال نفت، آب و برق غیر اصولی، تبدیل چوب به ذغال و برداشت های غیرقانونی برای تامین نیازهای چوبی کشور، فقر معیشتی جوامع محلی اطراف رویشگاه‌های جنگلی، فشار بیش از حد دام، هجوم آفات مانند لورانتوس و یا سوسک چوبخوار، ریزگردها که فرایند فتوسنتر را مختل کرد و آتش سوزی و تغییرات اقلیمی را اصلی‌ترین دلایلی می‌دانند که رویشگاه‌های جنگلی ما را به این روز نشاندند و هر سال نیز حالشان بدتر می‌شود.

البته برای پایان دادن به این روند فزاینده تخریب روز ۱۵ اسفندماه را در کشور روز درختکاری نامگذاری کردند تا مردم با حضور در پارک‌ها، جنگل‌ها و نقاط مختلف شهر اقدام به کاشت نهال‌های جوان کنند و با اهمیت حفاظت از جنگل‌ها آشنا شوند اما مساله مهم این است که از چه درختانی برای کاشت استفاده می‌کنند که بنابه گفته محمد درویش عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری؛ باید از درختان بومی و سازگار با شرایط در رویشگاه‌های تخریب شده استفاده شود تا بعد از کاشت نیازی به آبیاری و تیمارهای بعدی نباشد.

وی روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا درباره شرایط جنگل‌های کشور گفت: تلاش می‌کنیم تا بخشی از رویشگاه‌های تخریب شده را با کمک مردم ترمیم کنیم. آمارهایی که از بررسی بخش تحقیقات جنگل در موسسه تحقیقات جنگل‌ها به دست آمده نشان دهنده این است که میزان رویشگاه‌های جنگلی ما در شمال کشور از حدود ۳.۵ میلیون هکتار در دهه ۱۳۳۰ به ۱.۶ دهم میلیون هکتار کاهش یافته است.

درویش افزود: یعنی تقریبا ۱.۹ دهم میلیون هکتار از جنگل‌های خود را در ۶ دهه اخیر از دست دادیم و خبر نگران کننده‌تر اینکه مطابق گزارشی که از انجمن جنگلبانی ایران منتشر شد ۸۰۰ هزار هکتار از این ۱.۶ دهم میلیون هکتار نیز مخروبه است. یعنی جنگل است اما گونه‌های ارزشمند جنگلی و تنوع خاص رویشگاهی در آن‌ها دیده نمی‌شود، مثلا در جنگل‌های هیرکانی گونه‌هایی مانند بلند مازو، راش، ممبس و توسکا کمتر دیده می‌شود و جنگل به سمت تک گونه‌ای شدن رفته است. زادآوری آن به شدت کم شده، گونه های کهنسال زیاد و گونه‌های جوان کم شده‌اند.

رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ادامه داد: با وجود اینکه بخش هایی از جنگل دچار خشکی شده اما همچنان تخلفات زیادی به بهانه تبدیل چوب به ذغال و برداشت های غیرقانونی و تجاوز به عرصه‌ های جنگلی در حال اتفاق افتادن است، وجود دام سبب شده تا دامداران درختان را قطع کنند تا آفتاب بیشتری به کف جنگل برسد تا علف بیشتری سبز شود.

وی تاکید کرد: تمام این موارد سبب شد وقتی امسال جنگل‌های هیرکانی در نوبت ثبت یونسکو قرار گرفت از این وسعت ۲ میلیون و ۴ هزار هکتاری فقط ۳۰۷ هزار هکتار توانست استانداردهای لازم برای اینکه به میراث جهانی مشترک تبدیل شود را به دست آورد. این خودش یک هشدار جدی است یعنی در واقع چیزی که ما به آن می گوییم جنگل هیرکانی از نظر جهانی فقط ۳۰۷ هزار هکتار از آن ارزش و واقعیت دارد پس باید حتما تلاش کنیم تا به مناسبت روز درختکاری و هر مناسبت دیگری توجه خود را به احیای این جنگل ها جلب کنیم. 

درویش گفت:درست مانند همین ماجرا در زاگرس نیز وجود دارد، حدود ۳۰ درصد از جنگل های زاگرس را از دست دادیم، بزرگترین پهنه رویشگاهی جنگلی ما که زمانی ۶ میلیون هکتار وسعت داشت اکنون ۳۰ درصد آن از بین رفته است. پس باید دولت و حاکمیت اولویت را در چنین مواقعی که روز درختکاری است به ترمیم رویشگاه‌های جنگلی طبیعی در زاگرس، ارسباران، هیرکانی و مانگروها اختصاص دهند. این روش به مراتب بهتر است تا بیاییم درختکاری‌هایی در شهرها و اطراف آن‌ها داشته باشیم.

وی ادامه داد: این روش درختکاری هزینه گزافی دارد و به آبیاری مداوم نیز نیاز دارد، همچنین باید کود داده شود و بعد از این همه هزینه متاسفانه بیشتر آن درختان نیز بعد از مدتی خشک و یا دچار تغییر کاربری اراضی می‌شوند؛ وضعیتی که اکنون جنگل‌های چیتگر و لویزان دارند که به بهانه‌های مختلف آن‌ها را قطع می‌کنند و اتوبان، جاده و یا برج می‌سازند. این نشاندهنده این است که به بهانه درختکاری می خواهیم فعلا منطقه‌ای را حفاظت کنیم تا سر وقت آنجا را تغییر کاربری بدهیم.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری گفت: اگر آمارهای مربوط به درختکاری را در طول دو دهه اخیر بررسی کنیم، واقعیت روشن می شود. اگر واقعا قرار بود این درختان کاشته شده بمانند، الان باید نیمی از کشور ما دستکم جنگل می‌بود پس چرا نیست؟ چون این درختان بعد از کاشته شدن رها و به مرور خشک می‌شوند. پس باید تلاش کنیم نهضت جنگل‌کاری به رویشگاه‌های طبیعی ما یعنی جاهایی که دیگر نیازی به آبیاری و تیمارهای بعدی نداشته باشد معطوف شود.

وی افزود: با توجه به جمعیت و پتانسیلی که داریم، به راحتی می‌توانیم سالانه تا یک میلیون اصله درخت بکاریم. این ظرفیت خوبی است یعنی اگر بتوانیم سالانه یک میلیون اصله درخت در جایی که تخریب شده بکاریم در طول یک دهه آینده وضعیت خود را از روند کاهنده به روند افزاینده جنگل‌ها تبدیل می‌کنیم چون اگر در این جنگل ها درخت متناسب با اقلیم آن کاشته شود، نیازی به آبیاری و تیمار ندارد و هزینه هایی که باید در مناطق خشک و نیمه خشک برای جنگل کاری معطوف کنیم در آنجا وجود ندارد؛ به شرطی که گونه‌ها بومی باشند و در همان رویشگاه های جنگلی کاشته شوند.

درویش درباره وضعیت جنگل در کشورهای دیگر گفت: روند تخریب جنگل‌ها فقط معطوف به کشور ما نیست بلکه بیشتر نقاط جهان از جمله در برزیل، آفریقا، اندونزی، استرالیا، آمریکای شمالی و کانادا رویشگاه‌های جنگلی آن‌ها به بهانه‌های مختلف از جمله تغییر اقلیم، خشکسالی، آتش سوزی، توسعه شهرنشینی و کشاورزی در حال کاهش است.

وی درباره نقش طرح تنفس جنگل اظهارداشت: بودجه‌ای که برای طرح تنفس جنگل لازم بود تامین نشد و عملا سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری که موظف است هر سال گزارشی از پیشرفت این طرح بدهد، نتوانست چنین گزارشی ارائه دهد.

 رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو تاکید کرد: باید با جدیت مانع تغییر کاربری اراضی در کشور شویم، بر اساس اعلام کمیسیون اصل ۹۰ حدود ۴ میلیون هکتار از عرصه‌های طبیعی کشور تغییر کاربری رسمی پیدا کردند؛ یا در لرستان ۱۵۰ هزار هکتار از عرصه های طبیعی تغییر کاربری یافتند؛ ادامه این روند دیگر وجبی از اراضی طبیعی باقی نمی‌گذارد. باید جنگل های خود را نجات دهیم.