همزمان با تشدید تنش‌ها میان ایران وآمریکا در یکی دو سال اخیر برخی شخصیتها و کشورها تلاش کردند از تصاعد بحران جلوگیری کرده و اگر توانستند میزان تنش را کاهش دهند. شخصیتها و مقامات زیادی در این زمینه به اصطلاح پا پیش گذاشتند. بخشی از گمانه زنی ها درباره هر سفری به تهران و از تهران حول این موضوع بوده است. مهمترین شخصیت هایی که درباره میانجیگری و یا کاهش تنش اسامی آنها مطرح بود، آبه شینزو نخست وزیر ژاپن و امانوئل مکرون رییس جمهور فرانسه بودند. برخی مقامات کشورهای منطقه از جمله نخست وزیر پاکستان هم تلاش‌هایی کردند اما به هر دلیل این تلاش‌ها به نتیجه نرسید.
آخرین اظهار نظر در این خصوص در سال گذشته از یک مقام هندی شنیده شد؛ «یوگی آدیتیانات» سروزیر ایالت «اوتارپرادش» و یکی از اعضای حزب حاکم هند در اظهار نظری ضمن تاکید بر اینکه دیگر دوران میانجیگری آمریکا در موضوعات جهان به سرآمده، گفت که جهان معتقد است هند می‌تواند به عنوان میانجی میان ایران و آمریکا ایفای نقش کند.
او گفت: «پیشتر، وقتی کشورهای کوچک در خصوص مسائل مختلف دچار اختلاف می‌شدند، آمریکا وارد عمل می‌شد. هم‌اکنون اوضاع فرق کرده است…در این زمان که ایران و آمریکا دچار نزاع شده‌اند، کل جهان می‌گویند، فقط هند می‌تواند میانجیگری کند و این تنش را رفع کند».
مرگ میانجیگر خاورمیانه
روز ۲۱ دی ماه سلطان قابوس، پادشاه عمان درگذشت. چهره ای که یادآور میانجیگری در برخی اختلافات بین ایران و آمریکا بویژه آغاز مذاکرات هسته ای بوده است. سلطان قابوس با بهره‌گیری از اعتمادی که ایران و آمریکا به وی داشتند، در دور پیشین مذاکرات میان ایران و آمریکا نقش مهمی ایفا کرد و با آغاز دور جدید تنش‌ها در دوره ترامپ و خروج آمریکا از برجام تلاش کرد نقش پیشین خود را بار دیگر تکرار کند.
یک سال پس از آغاز خروج آمریکا از برجام «حنینه المغیری» سفیر عمان در واشنگتن در مصاحبه با وب سایت آمریکایی المانیتور رسما اعلام کرد: «اگر ایران و آمریکا بر مؤثر بودن میانجیگری عمان باور داشته باشند، مسقط برای حل تنش دو طرف آمادگی دارد.»
سکوت ایران و آمریکا چراغ سبزی بود که باعث شد یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان، در تاریخ ۳۰ اردیبهشت به تهران سفر کند. با این حال محمود واعظی، رئیس دفتر روحانی، اعلام کرد که سفر بن‌علوی به تهران به منظور میانجیگری میان تهران و واشنگتن نبوده و همچنین بن‌علوی خود نیز منکر بازی کردن این نقش از سوی کشورش شد. همین انکار از نشانه‌های شکست این میانجیگری بود.
بن علوی اواسط دی ماه در مصاحبه با روزنامه کویتی «الرای»، گفت: «به دنبال ترور سردار قاسم سلیمانی، عمان نمی‌تواند میان آمریکا و ایران میانجیگری کند و معتقدم که در شرایط کنونی این امکان وجود ندارد.»
اما در سال ۲۰۲۰ یوسف به علوی باز هم به تهران سفر کرد. این دومین سفر او طی کمتر از یک ماه بود که نشان داد عمان تلاش می کند برای حل اختلافات شدید بین ایران و آمریکا کاری انجام دهد.
در آن روزها منابع سیاسی پیش بینی کردند که تلاش های عمان از کاهش تنش بین تهران و واشنگتن فراتر می رود؛ چرا که فعلا، نوعی آتش بس حاکم شده است و هر دو طرف نشان داده‌اند که تمایلی برای ورود به جنگ ندارند.
هر چند مرگ سلطان قابوس تا حد زیادی از وزن عمان برای ایفای میانجی گری کاسته است بتثا این حال جانشین او هم خود را متعهد به پیگیری مشی و منش سلطان قابوس می داند با این حال باید منتظر ماند و دید جانشین سلطان چگونه و تا چه حد می تواند در این زمینه ایفای نقش کند.
میانجیگری عمران خان
عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان، در جریان هفتاد وچهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد اعلام کرد که رییس‌جمهوری آمریکا، از او خواسته است که بین ایران و ایالات متحده میانجیگری کند. او گفت پس از درخواست ترامپ فورا با حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان صحبت کرده است. نخست‌وزیر پاکستان در آن زمان اطلاعات بیشتری ارائه نکرد.
عمران خان به فاصله چند روز در ۲۱ مهر ماه به ایران سفر کرد و با رهبر معظم انقلاب دیدار کرد. او در این دیدار گفت که ایران را یک شریک مهم به‌خصوص درحوزه تجاری می‌داند و برگسترش روابط بین ایران و پاکستان تاکید کرد و دو کشور را برادر خواند. عمران خان در این سفر با حجت الاسلام و المسلمین روحانی هم دیدار کرد اما خبری از گفت و گو در مورد روابط ایران آمریکا مطرح نشد یا حداقل رسانه ای نشد.
او تنها در دیدار با حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان در کنفرانس مطبوعاتی مشترک گفت که دلیل اصلی سفرش به ایران این است که پاکستان به هیچ وجه خواستار وقوع یک جنگ دیگر در این منطقه نیست.
عمران خان روز پنجشنبه ۱۹ دی ماه برای چندمین بار از آمادگی خود برای کمک به تنش زدایی میان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا خبر داد اما تلاشهای عمران خان هم به نتیجه ای منجر نشد.
آبه شینزو ؛ متحد آمریکا و متعمد ایران
ژاپنی‌ها نیز در این میان تلاش کردند که میانه اختلافات ایران و آمریکا را بگیرند ژاپن پیش از تحریم‌ها یکی از خریداران عمده نفت ایران بود و نگرانی زیادی در مورد ناامن شدن خلیج فارس داشت.
میانجیگری ژاپن با سفر شینزو آبه، نخست‌وزیر این کشور، به تهران در تاریخ ۲۲ خرداد ۹۸ مطرح شد. او اعلام کرد که هدف اصلی سفرش به تهران کاهش تنش‌ها در خاورمیانه است، آبه گفت: «می‌خواهم از طریق میانجیگری میان ایران و آمریکا، به کاهش تنش‌ها و صلح و ثبات منطقه کمک کنم».
سفر دو روزه حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان در روزهای ۲۸ و ۲۹ آذرماه در رسانه‌های جهان خبرساز شد این نخستین دیدار یکی از رؤسای جمهوری ایران از ژاپن از پس از سفر محمد خاتمی به توکیو در سال ۲۰۰۰ میلادی و سومین دیدار آبه و روحانی در سال ۱۳۹۸ بود. در آن مقطع هم گمانه‌زنی‌های زیادی درباره احتمال میانجیگری ژاپنی‌ها مطرح شد.
آبه در این ملاقات از ایران خواست به تعهداتش در برجام عمل کند. حسن روحانی هم در این دیدار ضمن انتقاد از خروج آمریکا از برجام گفت که کشورش برای برجام اهمیت فراوان قائل است و از ژاپن و سایر کشورها خواست برای تامین انتظارات ایران و حفظ برجام تلاش کنند.
دولت ژاپن اعلام کرد که در جریان سفر روحانی برای کاهش تنش‌ها پیرامون توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، تلاش خواهد کرد. اعمال تحریم‌های بخش پتروشیمی ایران پیش از ورود آبه به تهران و ماجرای حمله به نفتکش ژاپنی در منطقه خلیج فارس نشان داد که تلاشهای ژاپنی‌ها هم نتیجه‌ای نخواهد داشت.
عراقی‌ها؛ نگران از افزایش تنش
عراق، همسایه غربی ایران اما برای میانجیگری دلایل محکم‌تری داشت و تحولات ماههای بعد این کشور هم نشان داد که این نگرانیها بی مورد نبوده است. مقامات و شخصیتهای سیاسی این کشور همواره نگران بوده اند که تنش‌ها میان ایران و آمریکا این کشور را نیز درگیر کند. عمار حکیم رهبر جریان حکمت ملی عراق و از متحدان حکومت ایران گفته بود که عراق به دلیل روابط نزدیکش با هر دو طرف می‌تواند و باید نقش میانجی را ایفا کند.
عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، روز ۳۱ اردیبهشت گفت که نمایندگانی را برای مذاکره با هدف توقف تنش‌ها میان ایران و آمریکا به تهران و واشنگتن می‌فرستد. عبدالمهدی گفت که هیچ گروهی در عراق خواهان حرکت به سوی جنگ نیست. اما عراقی‌ها هم نتوانستند نقشی در مورد روابط ایران و آمریکا ایفا کنند.
دست رد ترامپ به سینه امانوئل مکرون
یک ماه پس از ژاپنی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه وارد عمل شد، او روز ۶ تیر گفت در نشست گروه بیست تلاش خواهد کرد دونالد ترامپ را به تعلیق برخی تحریم‌های ایران و از سرگیری مذاکرات ترغیب کند. او گفت اقدام ایران در صورت خروج از برجام یا نقض آن، اشتباه خواهد بود و این مساله را با حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران مطرح کرده است.
البته تلاشهای فرانسه برای میانجیگری با واکنش منفی رئیس جمهوری آمریکا روبرو شد او ۱۷ مرداد ماه با اشاره به مذاکرات امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه، با جمهوری اسلامی گفت که «هیچ کسی نمی‌تواند به نمایندگی از آمریکا با ایران حرف بزند».
البته فرانسه ناامید نشد و ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، روز جمعه ۱۸ مرداد در بیانیه‌ای به انتقاد دونالد ترامپ گفت: «در خصوص موضوع ایران، فرانسه به صورت مستقل موضع خود را بیان می‌کند. این کشور با جدیت برای صلح و امنیت در منطقه و همچنین کاهش تنش‌ها کار می‌کند و برای چنین اقداماتی به هیچ مجوزی نیاز ندارد.»
تلاشهای مکرون به سفر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در شهریور ماه به شهر بیاریتز فرانسه در حاشیه نشست مهم گروه هفت منجر شد اما این سفر ناگهانی هم به نتیجه مطلوب نرسید.
یک ماه پس از اجلاس سران گروه هفت، مکرون سعی کرد در هفتاد وچهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد دیداری میان روحانی و ترامپ ترتیب دهد. اما رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا از او خواست که میان تهران و واشنگتن میانجیگری نکند.
ترامپ در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحده به خبرنگاران گفت: «ما نیازی به واسطه نداریم… او (مکرون) دوست من است، ولی ما دنبال واسطه نمی‌گردیم.» البته آمریکاییها در این ادعا صادق نیستند و شاهدآن تبادل مسعود سلیمانی استاد دانشگاه تربیت مدرس با وانگ یی تبعه‌آمریکایی است که با واسطه سوییس به عنوان حافظ منافع دو کشور ایران وآمریکا آزاد شدند.
اگر در نیمه نخست سالی که گذشت برخی شخصیتها و مقامات برای میانجیگری و کاهش تنش بین تهران و واشنگتن تلاش‌هایی کردند، این تلاش‌ها در نیمه دوم سال کاهش یافت یا حداقل در فضای رسانه‌ای این موضوع به حاشیه رفت.
در خصوص چرایی این اتفاقات می‌توان دلایل متعددی ارائه کرد با این حال عمده‌ترین دلیل این است که اساسا آمریکای ترامپ هیچ اعتقادی به گفت و گو و دیپلماسی نه تنها با ایران بلکه با هیچ کس ندارد. یا از دید آمریکاییها هدف از مذاکره و گفت و گو تحمیل یکجانبه خواسته‌ها و نیات غیر منطقی و پذیرش آن از سوی طرف مقابل است.
تا جایی که به ایران مربوط است دیپلماسی برای آمریکا تنها در صورتی موضوعیت دارد که مکمل طرح سیاست فشار حداکثری باشد. برای همین است که بعد از اتفاقات ماههای اخیر آمریکا منتظر مانده تا به زعم خود ایران را وادار به نشستن در پای میز مذاکره کرده و خواسته های خود را تحمیل کند. نکته قابل تامل عدم درک تاریخ و واقعیات ایران از سوی دولت کنونی آمریکاست که وارد مسیری شده که دولت‌های قبلی آمریکا هم آن را طی کرده و به نتیجه ای نرسیده بودند. ایران هم در یک سال اخیر ثابت کرده که توان دفاع از منافع خود و ایستادگی بر مواضع خود را دارد و آمریکای ترامپ از سیاست فشار حداکثری علیه ایران و پیوست‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی آن طرفی برنخواهد بست.
آمریکای ترامپ در ماجرای شیوع ویروس کرونا در ایران بار دیگر چهره واقعی خود را نشان داد. چه در روزهای ابتدایی شیوع این ویروس که برخی چهره های منتسب به آن از شیوع آن در ایران ابراز خوشحالی کردند و چه الان که کماکان بر اجرای سیاست فشار حداکثری علیه ملت ایران تاکید می‌کنند و حاضر نیستند تحریم‌ها و تحمیل‌های غیر قانونی خود در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی را بردارند بدون تردید این رفتار آمریکاییها در تاریخ و در برابر افکار عمومی ایران و جهان ثبت خواهد شد.
نظر شما