"چهارنای" نفس تازه‌ای در نی‌نوازی ایران

سی سال پیش هنگامی که برای اولین بار در یک ملودیکا دمیدم سعی کردم نغمه هایی را که در ذهن داشتم با آن بنوازم و تا اندازه ای هم موفق شدم.

صدای ملودیکا بسیار جذاب بود، چنان که خود را علاقه مند به موسیقی پنداشتم و با شنیدن صدای سازهای مختلف نی را مناسب حال خود دانسته و اقدام به تهیه آن کردم به امید آن که حداقل نغمه هایی را که با ملودیکا نواخته ام با نی بنوازم.

گرچه تلاش زیادی کردم ولی ممکن نشد و این سوال برایم پیش آمد که چرا نواختن نغمه هایی که با سازهای دیگر به سهولت انجام می شود با نی بسیار دشوار و در بیشتر موارد دلچسب نیست؟

برای یافتن پاسخ تحقیقات زیادی انجام دادم و دریافتم از سازهایی که به صورت صنعتی تولید می شوند می توان نت هایی صحیح و کاملا ژوست اخد کرد.

سازهایی مانند سنتور، تار و سه تار باید قبل از نوازندگی توسط استادی کوک شوند و پرده ها نیز تنطیم گردند؛ اما نی نواز هنگام نوازندگی می بایست نت های ژوست (لغت ژوست ریشه فرانسوی دارد و ارتعاشهای بوجود آمده نُتی بوسیله ساز و یا حنجره انسان چنانچه منطبق با فرکانس آن نت باشند را صدای ژوست گویند) و صحیح را به مدد گوش حساس و نفس مرتب اخذ کند.

در نی برای نواختن یک اُکتاو باید از ترکیب صدای اوج و غیث استفاده کرد؛ چون الگوی نی مرسوم در صدای اوج و بم فاقد نت "فا" است و همچنین برای اخذ بیشتر نیم پرده ها و سه چهارم پرده ها که از ارکان موسیقی اند باید از نصف تا سه چهارم سوراخ های نی استفاده کردکه نیاز به تکنیک های پیشرفته دارد.

گرچه بعضی نمی خواهند این نقایص را بپذیرند اما این نقایص در مقایسه با سازهای دیگر مانند تار و سه تار مشهود است و نوازندگان نی با تحمل رنج بسیار و فراگیری تکنیک های دشوار و وقتگیر سعی در برطرف کردن این نقص نموده اند، اما کماکان این نقص و کاستی وجود دارد.

همچنین پژوهش های استاد محمدرضا درویشی در سالهای اخیر نشان داد موسیقی قدیم ایران چنان که در کتاب ها ثبت است بسیار غنی تر از اکنون بوده است و با احیا و اجرای بخشی از این آثار نیاز به بازنگری در ساختمان بعضی از سازها بیش از پیش آشکار شد.

لذا در کسوت نوازنده نی در گروه " آکیسا" برای نواختن آثار منسوب به عبدالقادر مراغی، الگویی را طراحی کرده و در تمرینات این گروه مقدورات این الگو را آزمودم.

دوستان و نوازندگان در این گروه، سونوریته آن را با طراوت توصیف کردند و سپس در اجرای زنده خانه هنرمندان و در حضور پژوهشگر ارجمند محمدرضا درویشی و بعضی از نوازندگان گروه عبدالقادر مراغی و میهمانانی از ترکیه با آن نوازندگی کردم که رضایت بخش بود.

همین امر باعث شد تا با دل گرمی بیشتر سازهای بادی جهان را از قدیمی ترین نمونه های موجود در موزه ها و نقش بسته در سینه کتیبه ها و دیواره غارها تا کُرنای مفرغی عصر هخامنشی موجود در موزه تخت جمشید و سرنا و کرناهایی که اکنون موجود است تا سازهای بادی گروه آیروفن، شامل بادی های چوبی و برنجی چون فلوت، کلارینت، ترومپ و ساکسیفون، همه و همه را بررسی کنم.

مطالبی که خواندید بخشی از کتاب "چهارنای" است.

چهارنای ساز ابداعی منصور زندی است که در مرداد سال ۱۳۹۴ به ثبت رسید و در طبقه بین المللی G۱۰G۱۰B قرار گرفت.

منصور زندی هنرمندی زاده تویسرکان که زندگی اش با نی عجین است زیرا با نی می نویسد با نی می سازد و نی می نوازد و اکنون به تدریس و پژوهش درباره سازهای بادی به ویژه نی هفت بند اشتغال دارد.

مقالاتی هم به قلم زندی با موضوع نی و نی نوازی در نشریات مختلف به چاپ رسیده و در حین همین پژوهش ها موفق به ابداع سیستم ارتقای نی هفت بند به نام "چهارنای" شد.

کتابی با همین نام درباره این ساز به رشته تحریر درآمده که توسط حوزه هنری همدان در ۱۱۰۰ نسخه چاپ شد.

علاقه مندان می توانند برای یادگیری شیوه نواختن چهارنای علاوه بر کتاب از آهنگهایی که زندی در قالب لوح فشره ضمیمه این اثر شده استفاده کنند.

محمد موسوی استاد ارشد نی نوازی ایران در یاداشتی که صفحات نخست این کتاب را آراسته می گوید:

نزدیک به دویست سال است که نی هفت بند با الگویی ثابت در ایران نواخته می شود و اینک آقای منصور زندی با عشق و علاقه بسیار و تلاش فراوان سیستمی را با رعایت سنتها و تکنیکهای اجرایی و اصول ساخت نی طراحی کرده که در آن وسعت صدای بم از شش نت به دوازده نت تغییر یافته است.

ساخته وی با نام چهارنای کاملا نوآورانه و دارای تازگی است و کاربرد آن پاسخگوی موسیقی ایرانی و نیاز نوازندگان نی و آهنگسازان است.