خراسانیات؛ ارجاعی به روزهای اوج گروه عارف

آلبوم خراسانیات به آهنگسازی پرویز مشکاتیان و خوانندگی محمد رضا شجریان بعد از انتظاری که بیش از سه دهه به طول انجامید منتشر شد.

بهانه ای دلچسب برای در خانه ماندن

با توجه به اینکه سال ها از درگذشت پرویز مشکاتیان می‌گذرد و محمدرضا شجریان نیز این روزها در بستر بیماری است، این آلبوم را باید به‌مثابه عیدانه ارزشمندی دانست برای هواداران این دو هنرمند و مردمی که این روزها بیش از هر چیز نیازمند بهانه ای برای در خانه ماندن و ایمن ماندن از ابتلا به کرونا هستند؛ بهانه ای زیبا ، شنیدنی و سرشار از خاطرات نوستالژیک که ارزش بارها گوش دادن را دارد.    

رونمایی در سه دهه بعد

آلبوم خراسانیات اثری برگرفته از موسیقی مقامی خراسان و اشعار باباطاهر عریان و ملک‌الشعرای بهار است. ضبط استودیویی این آلبوم مربوط به سال ۱۳۶۵ بوده اما تا به حال بنا به دلایلی منتشر نشده بود.

 اجرای موسیقی این اثر را گروه عارف بر عهده داشته که از نوازندگان این گروه می‌توان به پرویز مشکاتیان، منصور سینکی، جمشید عندلیبی، محمد فیروزی، اردشیر کامکار، بیژن و ارژنگ کامکار اشاره کرد. شاید شنوندگان حرفه ای موسیقی و کسانی که آرشیو شنیداری قوی دارند در برخورد اول با این اثر آن را به نوعی اثری بیات شده بدانند امافضای نوستالژیک آلبوم شنوندگان عادی را به دنیای خاطره‌ها می‌برد.

ستاره ای در میان دو ماه

البته نمی‌توان بر آن دسته از شنوندگان موسیقی که خراسانیات را به واسطه نقد و تحلیل کارشناسانه اثر بیات شده می‌دانند خرده گرفت. چرا که این این آلبوم در سال ۶۵ ضبط شده و هرکدام از هنرمندان این آلبوم بعد از ضبط این آلبوم آثاری از خود به یادگار گذاشته اند که امروزه به عنوان نقاط عطف موسیقی ایرانی از آنها یاد می‌شود.

گویی خراسانیات مانند ستاره ایست که در میان دو ماه قرار گرفته و با توجه به اینکه این هنرمندان بعد از خراسانیات آثار بدیع و برخوردار از ساختار موسیقیایی قدرتمند بسیاری از خود خلق کرده اند امروزه پرداختن به ارزش‌های موسیقیایی خراسانیات شاید تا حدی بیهوده باشد. مثل زمانی که بدانیم شجریان و مشکاتیان بعد از خراسانیات آثار بدیع و قدرتمندی چون آلبوم شب، سکوت، کویر و مستان اشاره کرد.

شب طلایی کلهر و سکوت شنیدنی شجریان در کویر

شب  سکوت، کویر، نام آلبوم موسیقی سنتی ایرانی است با آهنگ‌سازی کیهان کلهر و با صدای محمدرضا شجریان که در سال ۱۳۷۷ منتشر شد. بیشتر ترانه‌های این آلبوم بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان و با آواز دشتی بود.

 کیهان کلهر در آن  سال‌ها و در گفت‌وگویی در مورد همکاری با محمدرضا شجریان در این آلبوم گفته بود: «من از قبل ایشان را می‌شناختم. هیچ‌وقت فرصت همکاری پیش نیامده بود ولی همدیگر را می‌شناختیم. هر وقت هم که ایشان به کانادا تشریف می‌آوردند، ‌همدیگر را می‌دیدیم. ایشان از فعالیت‌های من خبر داشتند. در ملاقاتی که پس از مدت‌ها در تهران با ایشان داشتم، استاد از کارهای من جویا شدند که من خبر از ضبط این مجموعه دادم. پس از آنکه جزئیات کار را برایشان تعریف کردم، خیلی ابراز علاقه‌ کردند که بخش‌هایی از کار را بشنوند. روزی با هم قرار گذاشتیم تا کار را تا همان مرحله‌ی قبل از میکس، که ضبط کلی بود، برایشان پخش کنم. آقای شجریان خیلی خوشش آمد، درک او از کار و هوش بسیار بالایش به کار کمک کرد. با اینکه کار نصفه‌ونیمه ضبط شده بود و خیلی از بخش‌های کار را فقط برای ایشان تعریف کردم، ایشان ذهنیت مرا کاملاً فهمید و کاملاً مانند موسیقی‌دان حرفه‌ای با کار برخورد کرد.

با نگاهی به آرشیو آثار تولید شده این هنرمندان براحتی می‌توان دریافت که این اثر حتی قبل از آلبوم دستان ضبط شده است. و آلبوم دستان با صدای محمدرضا شجریان،آهنگ‌سازی پرویز مشکاتیان و اجرای گروه عارف در دستگاه چهارگاه با اشعاری از سعدی و حافظ است که در سال ۱۳۶۷ منتشر شده‌ است.

 ارزش‌های خراسانیات را باید در جای دیگری جست

آلبوم خراسانیات جدای از اشتیاق فراوانی که در ذهن علاقمندان به موسیقی مشکاتیان و صدای شجریان ایجاد کرد در حقیقت مانند آیینه ای است که مخاطب را به دوران اوج دو اسطوره موسیقی ایران یعنی پرویز مشکاتیان که در زمان ضبط این اثر در دوران پختگی هنری و قدرت نوازندگی و در دهه سوم زندگی خود بوده و محمدرضا شجریان که در زمان ضبط اثر در سن حدودا ۵۰ سال و در بالاترین حد قدرت آوازی ارجاع می دهد.

آلبوم خراسانیات را باید بهترین محصول از بهترین آنسامبل دوران گروه عارف دانست. آلبومی که در عصر دیجیتال طعم صدای موسیقی ضبط شده آنالوگ را یادآوار می‌شود.

این آلبوم را باید در حقیقت تلاقی و فصل مشترک ترنم ذهن زیبایی شناسانه یک آهنگساز نیشابوری و ترجمان آوازی ذهن زیبایی پرداز یک خواننده اهل خراسان دانست که بعد از ضبط این آلبوم هر یک سیر صعودی خود را در دوران زندگی هنری خود با قدرت هرچه تمام تر ادامه دادند.

امروزه اگر خبر انتشار یک آلبوم منتشر نشده از گروه اسطوره ای پینک فلوید  را بشنویم و یا با اثری منتشر نشده از جیمی هندریکس یا شارل آزناوار روبرو بشویم بجای نقد و تحلیل کارشناسانه که صد البته راه به جایی نخواهد برد تنها کاری که می‌توان و باید بکنیم اینست که بشنویم و از قرار گرفتن در حال و هوایی نوستالژیک نهایت لذت را ببریم

آلبوم خراسانیات در حقیقت ارجاعی تمام عیار به دورانی است که دیگر در تاریخ موسیقی ایران تکرار نخواهد شد و این ارزش بی همتای این اثر است.