کتاب زیست شیعی در اصل رسالۀ دکتری دیوید تورفیل در دانشگاه اوپسالا و منتشره در سال ۲۰۰۶ میلادی بوده است. دیوید تورفیل اکنون دانشیار دین‌پژوهی در دانشگاه سودرتورن استکلهم است. او برای نگاشتن این کتاب سفرهای زیادی به ایران داشته و سال‌ها در ایران و مشخصاً شهر اصفهان زندگی کرده است. تورفیل در این کتاب مسجدی در اصفهان را با تمرکز بر پنج نفر از نمازگزارانش به عنوان «اطلاع‌رسان» در ادبیات مردم‌شناسی به عنوان هدف کار میدانی و تحلیلی و کیفی‌اش برگزیده است. او در کتاب کوشیده است که از منظر مشاهده‌گری بی‌طرف و به صورت روشمند زیست شیعی معاصر در ایران را تحلیل و بازنمایی کند.
به بیان سیدشهاب‌الدین عودی مترجم کتاب، این پژوهش نشان می‌دهد که یک ایرانی شیعه در ایرانِ امروز و همزمان با تغییرات چشمگیر کشور در دوران پس از انقلاب و همگام با مدرن شدن جهانی، چگونه برای فائق شدن بر دشواری‌های زندگی خود اسلام را در زندگی روزمره تئوریزه و چطور مذهب تشیع را با پوست و گوشت و استخوان تجربه می‌کند. به طور کلی تورفیل در این پژوهش مردم‌شناسانۀ دین خود به دنبال کاوش در تجربه‌های زیسته و عینی شیعیان در ایران معاصر است. آنهم با توجه به اینکه در محافل دانشگاهی و غیردانشگاهی غربی به محض نام بردن از اسلام ذهن‌ها به سمت جهان اهل سنت یا اسلام سیاسی هدایت می‌شود. به همین خاطر تورفیل در کتاب حاضر تلاش کرده است به نگاه‌های غربی نشان دهد که اسلام تنها جهان اهل سنت نیست، اسلام هم فقط اسلام سیاسی نیست. بلکه شیعیان به عنوان جزء مهمی در جهان اسلام، اسلام و خاصه تشیع را در همه ابعاد عاطفی و روزمرۀ زندگی تجربه می‌کنند، از آن مدد و الهام می‌گیرند و به کُمک آن بر سختی‌ها و رنج‌های زندگی فائق می‌آیند.
تورفیل در زمان نگاشتن این کتاب مشکلات زیادی داشته است. پروتستان دینداری که مجرد بوده است، به ایران آمده و گاهی در مظان جاسوس خوانده شدن قرار گرفته است. ابتدایی‌ترین گمانه‌زنی در هدف او از نگاه ناظرین بیرونی، تغییر دین، یا همان اتهام جاسوسی و حتی انگیزه ازدواج کردن در آن مقطعِ تجرد است. اما تورفیل در کتابش مطرح می‌کند که هیچ کدام از این موارد اهداف کار تحقیقی او نیستند و جز مشاهدگری بی‌طرفانه در موضوع تشیع معاصر ایرانی غرضی در سر نمی‌پرورد.
دیوید تورفیل در مقدمه‌ای که مختص انتشار ترجمه کتابش به فارسی نوشته است مطابق سنت دین‌پژوهی دانشگاهی و با یادکردن از ابوریحان بیرونی به عنوان یکی از نخستین دین‌پژوهان تطبیقی و بُرون‌دینی می‌گوید: برای فهم یک دین به مثابه یک پدیده، باید ادیان را بررسی کرد و تنها یک دین کفایت نمی‌کند و باید بدانیم که انسانیت واحدی داریم و عواطف، اندیشه‌ها، دشواری‌ها و موهبت‌های زندگی‌مان بیشتر به همبستگی منجر می‌شود تا جدایی. من در یک خانواده غیرمسلمان زاده شده‌ام و در یکی از جوامع مسیحی پروتستان و عمدتاً سکولار پرورش یافته‌ام. پروژه تحقیقاتی‌ای که به تالیف این کتاب منجر شد، تلاشی بود برای اجرای کاری که حوزۀ مطالعات تطبیقی ادیان به ما می‌آموزد: اینکه برای آشنایی با زیست جهان و سنتی که متفاوت از سنت خودم است، تلاش کنم و طوری درباره‌اش بنویسم که برای خواننده، بازگو کردن اندیشه‌ها و تجارب پیروانش باشد و درباره‌اش ادعاهای تجویزی و ارزش‌داورانه نکنم.
گفتنی است که کتاب زیست شیعی؛ مناسکی شدن مسلمانان در ایران امروز در ۳۶۶ صفحه، با شمارگان ۳۰۰ نسخه توسط نشر آرما در ابتدای سال ۱۳۹۹ برای نخستین نوبت به زیور طبع آراسته شده است.
نظر شما