پلاسمادرمانی بر طوفان سایتوکین کرونا موثر است

سایتوکین ها عوامل پروتئینی هستند که در تنظیم سیستم ایمنی بدن نقش دارند. وقتی تهاجم ویروسی به حدی برسد که سیستم دفاعی تمام قد جلوی آن می ایستد، طوفان سایتوکینی به وجود می آید. متعاقب آن دستگاه های مختلف بدن مانند ریه، کلیه، کبد و خون از کار می افتد و بیمار کووید ۱۹ را به سمت مرگ می برد اما به گفته، سرپرست اول پروژه پلاسما درمانی در ایران، تزریق پلاسمای بهبود یافتگان، هم شمار ویروس را در بدن این بیماران کم می کند و سیستم ایمنی را تقویت می کند و هم به شکل قابل توجه بر طوفان سایتوکین موثر است و موجب بهبود این بیماران می شود.

حسن ابوالقاسمی متخصص خون و آنکولوژی و رئیس اسبق سازمان انتقال خون، سرپرست اول پروژه پلاسما درمانی در ایران است. او روز چهارشنبه در گفت وگوی تفصیلی با خبرنگار ایرنا روند مطالعه روش پلاسمادرمانی کووید ۱۹ و بیماری ویروس کرونا را تشریح کرد.

وی می گوید: ایران در مطالعه روش پلاسمادرمانی در بهبود بیماران کرونا از کشورهای دیگر جلوتر و پیشتاز این میدان است. تحقیقات تا اینجا نشان می دهد که این روش در بهبود این بیماران موثر بوده است.

ابوالقاسمی می افزاید: تزریق پلاسمای بهبود یافتگان بیماری کووید ۱۹ نه تنها می تواند با انتقال آنتی بادی به بدن بیماران، تعداد ویروس را در بدن این بیماران کم کند بلکه مهمتر از آن طوفانی سایتوکینی که عامل اصلی نارسایی ریه، کبد، کلیه، خون و مرگ این بیماران است را هم مهار می کند.

وی از چگونگی روش پلاسمادرمانی در بهبود بیماران کووید ۱۹ و حرکت به سمت تولید نوعی ایمونوگلوبین اختصاصی یا سرم هیپر ایمیون به عنوان داروی بایوتکنولوژی موثر در درمان این بیماری در آینده در صنعت داروسازی کشور گفت.

مشروح این گفت وگو را می خواهیم:

ایرنا: تحقیق بر روش پلاسما درمانی برای درمان کووید ۱۹ و مبتلایان به کرونا در ایران از کی و چگونه آغاز شد؟

ابوالقاسمی: مقدمات پروژه پلاسما درمانی در درمان مبتلایان به کرونا از پنجم اسفند شروع شد. اولین تزریق را ۲۴ اسفند انجام دادیم. بررسی های اولیه نشان می دهد که این روش توانسته تعدادی از بیماران را از مرگ و میر نجات دهد و در برخی بیماران هم طول زمان بستری را کاهش داده است.

ایرنا: نتایج این مطالعه بر روی چند درصد بیماران موفق بوده است؟

ابوالقاسمی: هنوز نتایج این پروژه را آنالیز را نکرده ایم. نتایج که مشخص شود، آن را به صورت مقاله منتشر می کنیم ولی نتایج اولیه نشان می دهد که درمان افراد مبتلا به بیماری کووید ۱۹ با پلاسمای بهبود یافتگان، هم بر روی بیماران شدید و هم بیماران خیلی شدید و بدحال نتیجه مثبت داشته است. در ابتدا بنا بر این بود که پلاسمای افراد بهبود یافته را به بیماران متوسط بدهیم تا به سمت شدید نروند اما نتایج این روش بر روی بیماران شدید هم موفق بوده است.

ایرنا: روش پلاسما درمانی در چه مراکز درمانی اجرا شده است؟

 ابوالقاسمی: قطب اصلی که روش پلاسما درمانی برای کرونا انجام شد، بیمارستان بقیه الله(عج) بود که هنوز هم مرکز اصلی این روش درمانی است. بعد در بیمارستان مسیح دانشوری نیز شروع شد. بعد از آن در یکی از بیمارستانهای قم و بعد از آن بیمارستان لبافی نژاد اضافه شد و اکنون بیمارستانهای ۶ شهرستان از جمله اصفهان، بابل و یزد هم به این پروژه تحقیقاتی اضافه شده است.

ایرنا: برای چند بیمار انجام شده و از چند نفر پلاسما گرفته شده است؟

ابوالقاسمی: از حدود ۲۰۰ بیمار بهبود یافته پلاسما گرفته شده است. تعداد بیمارانی که پلاسما برای آنها تزریق شده، بیشتر از کسانی هستند که نتایج این تحقیق برای آنها آنالیز شده ولی نتیجه این مطالعه برای حدود ۲۴ بیمار آنالیز شده است که بیشتر از بین بیماران خیلی شدید بودند، نتیجه این درمان برای آنها خیلی خوب بوده و به زودی نتیجه آن را منتشر می کنیم. برای تعدادی از بیماران که بیماری متوسط داشتند، بررسی و آنالیز نتایج هنوز تمام نشده است.

برخی بیماران شدید زیر دستگاه تنفس مصنوعی بودند و وضعیت خیلی شدیدی داشتند. حدود ۱۷ نفر از این بیماران با روش پلاسما درمانی بهبود یافته و از بیمارستان ترخیص شده اند و بقیه هم هنوز تحت درمان هستند.

ایرنا: پس نمی توان گفت ۱۰۰ درصد مبتلایان با این روش بهبود پیدا می کنند؟

ابوالقاسمی: فرضیه این تحقیق این بود که پادتن و آنتی بادی که در بدن افراد بهبود یافته علیه ویروس ایجاد می شود می تواند در درمان بیماری موثر باشد و با همین فرضیه، مطالعه را جلو می بردیم. به این شکل که پادتنی که در بدن فرد بهبود یافته ساخته شده را وارد بدن فرد بیمار کنیم و به این ترتیب بخشی از ویروس های بدن فرد مبتلا را از بین ببریم و میزان و لود ویروس را در بدن بیمار پایین بیاوریم و با کم کردن تعداد ویروس کاری کنیم که سیستم ایمنی بدن بیمار بالا برود و بیمار به سرعت رو به بهبود برود.

مساله مهم این است که فقط تهاجم ویروس نیست که بیمار کووید ۱۹ از آن رنج می برد. بلکه دفاع ایمونولوژیک بدن در برابر ویروس، باعث می شود که یکسری خسارت های زیادی به بافت ریه بزند و فرد دچار شوک و نارسایی دستگاههای مختلف مثل کبد، کلیه و حتی خون بشود.

اکنون به دلایلی که خوب از آن اطلاع نداریم به این نتیجه رسیدیم که پلاسمای بهبود یافتگان علاوه بر اینکه حاوی پادتن ویروس است حاوی عواملی است که هنوز به درستی برای ما شناخته نشده اما می تواند «طوفان سایتوکین» که در خون ایجاد شده و با ایجاد نارسایی در بدن موجب مرگ بیمار می شود را نیز کنترل کند و کاهش دهد.

در واقع ایندطوفان سایتوکین است که با ایجاد عواملی در خون، بیمار کووید ۱۹ را از پا در می آورد و این مساله بیش از اثرات ویروس بر ریه در مرگ این بیماران موثر است.

مطالعات زیادی اکنون در دنیا در حال انجام است که چطور می توان این طوفان سایتوکین را در بیماران کرونا مهار کرد. ما فکر می کنیم که پلاسما حاوی عواملی است که می تواند طوفان سایتوکینی را در این بیماران مهار کند.

ایرنا: در واقع این اثر به جز اثر پادتن و آنتی بادی فرد بهبود یافته در کاهش ویروس در بدن بیماران است؟

ابوالقاسمی: دقیقا همین طور است و به جز پادتن در بدن بیمار که با ویروس مبارزه می کند. عواملی در پلاسما هست که می تواند طوفان سایتوکین را که موجب مرگ بیمار می شود، مهار کند.

در این پروژه بیمارانی را انتخاب کردیم که خیلی شدید بودند و فکر می کردیم این افراد نجات پیدا نمی کنند اما بعد از اینکه پلاسما گرفتند واقعا نجات پیدا کردند و به عنوان مقدمه نتایجی که قرار است بعدا آنالیز و اعلام شود، می توان گفت که نتایج پلاسما درمانی در بیماران کووید ۱۹ خیلی خوب بوده است.

ایرنا: پلاسما درمانی مثل اهدای خون از یک گروه خونی به یکسری گروه های خونی خاص امکانپذیر است؟

ابوالقاسمی: بله، پلاسما هم مثل خون گروه دارد ولی گیرنده و دهنده آن بر عکس خون و گلبول قرمز است. مثلا در مورد خون گروه خونی O دهنده عمومی است اما در مورد پلاسما AB دهنده عمومی است. سایر گروهها نمی توانند به گروه خونی O خون بدهند اما در مورد پلاسما به گروه خونی O همه گروهها می توانند پلاسما بدهند.

ایرنا: یک نگرانی این است که همان طور که در اهدای خون خطر انتقال سایر ویروس ها مثل ایدز یا هپاتیت وجود دارد، در انتقال پلاسمای یک فرد بهبود یافته به یک فرد بیمار کووید ۱۹ امکان انتقال این ویروس ها چطور کنترل می شود؟ و این نگرانی چقدر در مورد انتقال پلاسما وجود دارد؟

ابوالقاسمی: ما در ایران یک سابقه درخشان در انتقال خون و فرآورده های خونی داریم. نظام انتقال خون و فرآورده های خونی در ایران یک نظام بسیار سختگیرانه است. این سختگیری را در انتقال پلاسما هم اعمال کرده ایم. مجوزهایی که در سالهای گذشته برای توسعه مراکز پلاسما درمانی در کشور داده شد، به داد ما رسید. اکنون ۴۰۰ هزار لیتر پلاسما در مراکز پلاسماگیری کشور تولید می شود و تجربه خوبی در پلاسمای ایمن، سالم و استاندارد با استانداردهای سختگیرانه اروپا در کشور داریم.

این سابقه درخشان در توسعه مراکز پلاسما گیری در ایران و امنیت و سلامت خون و فرآورده های خون در ایران، این امکان را به ما می دهد و با استفاده از این روش و همین پروتکل های موجود در ایران با اطمینان می توان گفت که پلاسماهایی که گرفته می شود، استاندارد و سالم است زیرا هم فردی که از او پلاسما گرفته می شود تحت مصاحبه و بررسی قرار می گیرد و انتخاب می شود نه اینکه از هر کسی پلاسما گرفته شود. ضمن اینکه تست های HIV، HCV و  HBS همان طور که روی خون انجام می شود، روی این پلاسما هم انجام می شود به اضافه اینکه تست PCR هم در مورد کرونا روی پلاسما انجام می دهیم که مطمئن شویم پلاسما از نظر ویروس کرونا منفی است و بعد بیمار داوطلب می شود که از او پلاسما گرفته شود.

ایرنا: چطور مطمئن می شوید که فرد دهنده پلاسما، از بیماری کووید ۱۹ بهبود یافته و در بدن او پادتن ساخته شده است؟

ابوالقاسمی: این نکته خیلی مهمی است و از روز اول این سوال برای ما مطرح بود که از کجا بدانیم فرد دهنده پلاسما به کووید ۱۹ مبتلا بوده و بهبود یافته است. اول از هر کاری مدارک افراد را بررسی می کنیم و افرادی را انتخاب می کنیم که مطمئن هستیم کرونا گرفته اند. دوم اینکه خوشبختانه از روز اول کیتی به دست ما رسید که می تواند IGG و IGM افراد را بررسی کند و در مورد همه دهندگان این کار انجام شد تا اینکه در چند روز گذشته کیت ایرانی هم به دست ما رسید و اکنون نه تنها تست رپید وجود پادتن را داریم بلکه سطح آنتی بادی را هم در بدن دهندگان پلاسما داریم.

ایرنا: روش پلاسمادرمانی در ایران کی از مرحله تحقیق و آزمایش خارج می شود و می توان از آن به عنوان یک خدمت درمانی در بیمارستانها استفاده کرد؟ چه مراحلی طی می شود؟

ابوالقاسمی: مراحل مختلفی دارد. ابتدا در کمیته علمی ستاد کرونا در وزارت بهداشت این مساله را مطرح کردیم. تیم تحقیقاتی ورزیده ای انتخاب شد. متخصصان مختلفی از سازمان غذا و دارو و رئیس سازمان انتقال خون و افرادی از بخش خصوصی که سابقه طولانی در صنعت پلاسما داشتند، در تیم تحقیقاتی هستند. نظرات کمیته علمی وزارت بهداشت را هم در این تحقیق اعمال کردیم و قرار شد بعد از اعلام نتایج و آنالیز این تحقیق و تایید آن، معاونت درمان وزارت بهداشت روش پلاسما گیری را وارد پروتکل کشوری درمان کرونا وارد کند.

ایرنا: طی شدن این مراحل و تایید نهایی روش پلاسما درمانی به روال معمول چقدر طول می کشد؟

ابوالقاسمی: به عوامل مختلفی بستگی دارد. از زمان طرح این ایده حدود ۴۵ روز و از اولین تزریق پلاسما حدود یک ماه می گذرد. از پنجماسفند کارهای اولیه برای گرفتن مجوز از جمله مجوز اخلاق پزشکی شروع شد. باید این پروژه را در سامانه کارآزمایی بالینی وزارت بهداشت ثبت می کردیم. باید پروژه پژوهشی تایید می شد. سامانه های سیار بیرون بیمارستان باید آماده می شدند. دستگاه های آفرزیس برای پلاسما گیری باید آماده می شد. ست هایی که در دستگاه آفرزیس باید قرار می گرفت و باید تهیه می شد. آزمایشگاهی که تست ها را انجام می داد باید ارزیابی و تایید می شد. این کارها حدود ۲۰ روز از ۴ اسفند طول کشید و اولین پلاسماگیری ۲۴ اسفند ۹۸ انجام شد.

ایرنا: اکنون در چه مرحله ای هستید و کی نتایج پلاسما درمانی مشخص می شود؟

ابوالقاسمی: بالاخره از همه کشورها در انجام پلاسمادرمانی برای بهبود مبتلایان به کرونا جلوتریم.  FDA حدود دو هفته پیش این روش درمانی را در آمریکا شروع کرده است و در مجموع از همه کشورها حدود سه هفته جلوتریم. فرانسه هم حدود ۱۰ روز پیش این روش را شروع کرده است و فکر می کنم ۳۰ تا ۴۰ روز آینده زمان خوبی باشد که بتوانیم نتایج اولیه این تحقیق را اعلام کنیم ولی اعلام نتایج نهایی حدود دو ماه طول می کشد.

ایرنا: آیا به افرادی که پلاسما تزریق می شود، اعلام می کنید که نمونه تحقیق هستند؟

ابوالقاسمی: حتما و قطعا به آنها اطلاع داده می شود. باید فرم پر کنند و اجازه بدهند که پلاسما به آنها تزریق شود.

ایرنا: آیا قرار است، پلاسما به صورت دارو برای بهبود بیماران کرونا تولید شود؟

ابوالقاسمی: این مساله مهمی است؛ چون نمی دانیم که اپیدمی کرونا تا کی ادامه دارد و شعله ور بودن ای بیماری تا کی ادامه دارد و کی واکسن یا داروی این بیماری پیدا می شود و چه زمانی به دست ملت ایران می رسد. پیش بینی کردیم و به وزارت بهداشت اعلام کردیم که این آمادگی را داریم که دانش و تجربیاتی که پیدا کرده ایم را به بخش صنعت دارو منتقل کنیم. به طوری که واحدهای پلاسماگیری را گسترش دهیم و پلاسمای لازم را آماده کنیم برای اینکه ایمونوگلوبین اختصاصی و سرم های هیپرایمیون تولید کنیم که ایمونوگلوبین اختصاصی از آن بگیریم و محصول بیولوژیک تزریقی را برای مدتها آماده داشته باشیم و برای بیمارانی که در آینده دچار کووید ۱۹ می شوند بتوانیم در همان مراحل اولیه ابتلا، این دارو را به آنها تزریق کنیم و از پیشرفت بیماری جلوگیری کنیم.

تصور و ایده ما این است که اگر این محصول را تولید کنیم چه بسا بتوانیم به بیمارانی که در آینده مشکوک می شویم بلافاصله با تزریق این ایمونوگلوبین از ابتلای فرد به بیماری پیشگیری کنیم.

ایرنا: در واقع یک نوع داروی بیولوژیک مشتق از پلاسما تولید کنید. این کار در چه مرحله ای است؟

ابوالقاسمی: صحبت های اولیه برای تولید این دارو انجام شده است. نمونه هایی از پلاسما را در اختیار محققان قرار داده ایم. به ما اعلام کردند که این توانایی در داخل کشور وجود دارد که این محصولات بیوتکنولوژی تولید شود و اگر نشد می توانیم از امکانات خارج از کشور هم با تکیه بر دانش متخصصان ایرانی این دارو را تولید کنیم.