اهمیت توسعه فناوری و نوآوری در دوران کرونا و پساکرونا

توسعه فناوری و نوآوری، الزامی کلیدی برای کشورها در راستای توسعه و گذار به اقتصاد دانش بنیان است، اهمیت فناوری و نوآوری به حدی است که اکثر کشورهای توسعه یافته آن‌ها را از اولویت اصلی سرمایه‌گذاری‌های خود می‌دانند، امروز با ظهور ویروس همه‌گیر کرونا و تهدید آن برای سلامت و اقتصاد و حیات جهان، نوآوری به الزامی برای مدیریت شرایط فعلی و خلق فرصت‌های جدید بدل شده است.

گرچه ابعاد گسترده این بحران مرزهای پیشرفته‌ترین کشورها در حوزه فناوری و نوآوری را نیز فتح کرده و معضلات متعددی را برای بیش از 200 کشور جهان به وجود آورده است، همچنان کشورهای که در روزهای پیشین برای صیانت از خود در برابر روزهای مبادا بر خاک نوآوری آب رسانده‌اند، اکنون وضعیت مناسب‌تری دارند، نوآوری در این فضا به مثابه میوه‌ای  است که در ابعاد گوناگون زندگی از اقتصاد تا سلامت، مقاومت‌ها و مصونیت‌های بیش‌تری را برای کشورهای مجهز به توانمندی توسعه فناوری و نوآوری به ارمغان آورده است.

جایگاه ایران در فعالیت‌های توسعه فناوری و نوآوری

گام‌هایی که از چند سال قبل با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در راستای توسعه زیست‌بوم نوآوری و فناوری و گزار به اقتصاد دانش بنیان با نقش محوری شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها آغار و تدریجاٌ شتاب گرفت، اکنون دارای بلوغ کافی برای یاری رساندن به کشور در این شرایط خطیر رسیده است. گواه این موضوع توانمندی تغییر کاربری و راه‌اندازی خطوط جدید برای ساخت پیچیده‌ترین محصولات حوزه سلامت و درمان توسط شرکت‌های دانش بنیان ظرف یک ماه اخیر است.

موفقیت‌های چشمگیر ایران در عرصه علم و فناوری، رشد روزافزون و کسب رتبه‌های برتر جهانی در تولید علم، ثبت اختراع، و شکل‌گیری و استحکام نهادهای حامی علم و پژوهش و کارآفرینی، ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز توسعه سرمایه انسانی، فنی و دانشی تنها تعداد محدودی از این دستاوردها است، جهش علمی و فناورانه کشور در سال‌های گذشته به ویژه در حوزه دارویی، تجهیزات پزشکی، نانوفناوری، کشور را اکنون به جایگاهی رسانده است که توانمندی حاصل از آن با برنامه‌ریزی متناسب با شرایط امروز می‌تواند یاری‌رسان جدی کشور در عبور موفقیت آمیز از بحران کرونا باشد.

معاونت علمی واقعی‌سازی و بهبود وضعیت کشور در شاخص‌ها و رتبه‌بندی بین المللی فناوری و نوآوری را از سال‌های گذشته در دستور کار قرار داده است. یکی از معتبرترین ربته‌بندی‌های جهانی در زمینه نوآوری، شاخص جهانی نوآوری (GII) می‌باشد که سالانه توسط سازمان بین‌المللی فکری منتشر شده و کشورها را با چارچوبی متوازن از منظر ورودی‌ها و خروجی‌های نوآوری مورد ارزیابی و رتبه‌بندی قرار می‌دهد.

با پیگیری‌های صورت گرفته در خصوص به هنگام سازی و بهبود فرآیند ارسال داده‌های علم، فناوری و نوآوری کشور به مراجع بین‌المللی، در گزارش سال 2019 شاخص جهانی نوآوری ایران با رتبه 61 در مقایسه با رتبه 120 در سال 2014، رشدی مستمر و سریع در نتیجه اتخاذ سیاستی‌های اقتصاد مقاومتی و توسعه اقتصاد دانش بنیان و زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی، بهبودی 59 پله‌ای را فراهم آورده و ایران از این حیث در میان اقتصادهای با بیشترین رشد در زمینه نوآوری و نیز پیشرو در نوآوری در منطقه آسیای جنوبی و مرکزی قرار گرفته استف شایان ذکر است که روند توسعه زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی در شرایط تحریم‌های ظالمانه آمریکا با برنامه‌ای مدون و مستمر تداوم یافته و در حال پیگیری است.

می‌توان گواه این مدعا را پیشرفت قابل توجه تصریح شده ایران در حوزه فناوری‌های زیستی، تجهیزات پزشکی و دارو را اساس گزارش شاخص‌های جهانی نوآوری دانست (See: "Iran’s Experience in Developing High-Tech Medical Innovations and The Path Ahead (Chapter 16) in Global Innovation Index 2019: Creating Healthy Lives—The Future of Medical Innovation", the World Intellectual Property Organization (WIPO, GENEVA, 2019, ISBN:979-10-95870-14-2.).

بر اساس گزارش یادشده، جایگاه ایران در تولید علم جهانی حوزه مهندسی زیستی و زیست فناوری در سال 2017، به ترتیب نهم و سیزدهم جهان بوده است.

عملکرد و توان داخلی زیست بوم دارویی کشور بر اساس آمار و داده‌های بین الملی قابل توجه ارزیابی شده و این زیست بوم شرایط مناسبی از نظر توانمندی تولید داروهای پیشرفته و زیستی و صادرات آن‌ها به بازارهای بین‌المللی از جمله اروپا را دارا بوده و کشور را نیز در اکثر داروهای مبارزه با بیماری‌های مزمنی مثل سرطان و سیستم ایمنی از نمونه بسیار گران‌تر و عموماً همراه با دشواری در تأمین بی‌نیاز کرده و صرفه جویی ارزی قابل توجهی (حدود یک میلیارد دلار) را نیز به همراه داشته است.

عملکرد و توانمندی درون‌زای زیست بوم دارویی و تجهیزات پزشکی کشور بر اساس آمار تولید و مصرف ظرفیت خارق‌العاده شکوفا شده کشورمان در این زمینه‌ها را گوشزد کرده و مسیری باز و روشن برای موفقیت‌های چشمگیر در جهش تولید و صادرات را ممکن کرده است، موفقیت‌هایی که علاوه بر توسعه پایدار کشور، ارتقای سلامت و بهداشت و گذار به اقتصاد دانش بنیان، می‌تواند در دوران بحران اقتصادی و سلامت کشورها در دوره ویروس کرونا و احتمالاً پساکرونا، بستری مناسب برای صادرات و نقش‌آفرینی اثربخش ایران در عرصه‌های بین‌المللی باشد.

....................................................

*پژوهشگر معاونت سیاستگذاری و توسعه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری