مروری بر نظر مراجع تقلید برای روزه در ایام کرونایی

از نیمه فروردین که آمار مبتلایان به ویروس کرونا در بالاترین میزان قرار گرفت، سوالاتی برای بسیاری از افراد مطرح شد که اگر این بیماری همچنان ادامه داشته باشد، تکلیف روزه ماه مبارک رمضان چه خواهد شد و مراجع تقلید در پاسخ به مقلدان خود در این زمینه توضیح دادند که در اینجا به برخی از نظرات این مراجع می پردازیم.

البته رئیس فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران ۲۷ فروردین طی یک نشست کارشناسی درباره مسائل پزشکی و فقهی مرتبط با روزه داری و سلامت در ایام فراگیری ویروس کرونا گفت: روزه داری ایمنی بدن را افزایش می‌دهد، استرس را کم می‌کند و حتی عوامل مستعدکننده کرونا مانند فشارخون، قند خون و سرطان را کاهش می‌دهد.

علیرضا مرندی افزود: مقاومت بدن افراد روزه دار در مقابل کرونا بیشتر می شود، اما رعایت اصول بهداشتی حتمی است و همان طور که در ماه های دیگر این موارد را رعایت می کردیم، در این ماه هم باید در همان حد و حتی بیشتر را رعایت کنیم.

اتحادیه جهانی علمای مسلمان نیز با صدور بیانیه ای اعلام کرد: بعضی می گویند روزه ماه رمضان باعث تضعیف سیستم دفاعی بدن می شود و در نتیجه نباید روزه گرفت. چنین طرز فکری کاملا اشتباه است. روزه ماه رمضان یکی از بزرگ ترین ارکان اسلام است و بر اساس اجماع علمای اسلام یک واجب فردی است که در صورت بیماری، مسافرت، کهولت سن، بارداری و امثال اینها از فرد ساقط می شود.

 رهبر معظم انقلاب

طبق نظر رهبر معظم انقلاب روزه از ضروریات دین و ارکان شریعت اسلام است و ترک روزه ماه مبارک رمضان جایز نیست مگر آنکه فرد، گمان عقلایی پیدا کند که روزه گرفتن موجب ایجاد بیماری یا تشدید بیماری یا افزایش طول بیماری و تأخیر در سلامتی ‌شود که در این موارد روزه ساقط ولی قضای آن لازم است. 

بر اساس فتوای معظم له، بدیهی است در صورتی که این اطمینان از گفته پزشک متخصص و متدین نیز به دست آید، کفایت می‌کند. بنابراین اگر فردی نسبت به امور یاد شده خوف و نگرانی داشته و این خوف منشأ عقلایی داشته باشد، روزه ساقط ولی قضای آن لازم است.

ایشان تاکید کردند: روزه به عنوان یک تکلیف الهی در حقیقت نعمت خاص خداوند بر بندگان است و از پایه‌های تکامل و اعتلای روحی انسان به شمار می‌رود و بر امت‌های پیشین نیز واجب بوده است. از آثار روزه پدیدآمدن حالت معنوی و صفای باطن، تقوای فردی و اجتماعی، تقویت اراده و روحیه مقاومت در برابر سختی هاست و نقش آن در سلامت جسم انسان نیز روشن است و خداوند اجر عظیمی برای روزه داران قرار داده است.

آیت الله سیستانی

آیت الله سید علی سیستانی در پاسخ به استفتایی درباره روزه ماه مبارک رمضان در سایه شیوع ویروس کرونا تاکید کردند که وجوب روزه ماه رمضان یک تکلیف فردی است و هرکس که شرایط وجوب آن را داشته باشد باید فارغ از اینکه برای دیگران واجب باشد یا خیر، روزه بگیرد و اگر فرد مسلمان بیم آن داشته باشد که با روزه گرفتن ولو با اتخاذ همه تدابیر احتیاطی، به کرونا مبتلا می شود، وجوب هر روزی که می ترسد در صورت روزه گرفتن به این بیماری مبتلا می شود، از او ساقط می شود.

این مرجع تقلید افزودند: اما اگر بتواند درجه احتمال ابتلا به بیماری را کم کند تا آنچا که از نظر عقلا دیگر احتمال ابتلا مورد اعتنا نباشد- ولو از طریق ماندن در خانه و عدم اختلاط نزدیک با دیگران، استفاده از ماسک و دستکش های پزشکی و رعایت موارد ضد عفونی مکرر و نظیر آن – و موجب مشقت شدید و غیرقابل تحملی نباشد، وجوب روزه از او ساقط نمی شود.

سیستانی اضافه کردند: اما درباره آنچه گفته شده که پزشکان نوشیدن آب را در دوره های نزدیک به هم به منظور جلوگیری از کمبود آب بدن و خشکی حلق توصیه می کنند – به این دلیل که احتمال ابتلای به ویروس کرونا را مرتفع می کند – این امر مانع وجوب روزه نمی شود، به جز کسانی که به آن رسیده باشند و در صورت روزه گرفتن، ترس ابتلای به بیماری وجود داشته باشد و هیچ راهی برای کاهش احتمال آن هم وجود نداشته باشد – ولو با ماندن در منزل و اتخاذ سایر راه های احتیاطی پیشرفته- و اما دیگران باید روزه بگیرند.

به گفته این مرجع تقلید البته چه بسا بتوان با خوردن سبزیجات و میوه های سرشار از آب پیش از سحر کمبود آب بدن ناشی از روزه داری را جبران کرد همچنانکه می توان با جویدن آدامس بدون قند، جلوی خشکی حلق را گرفت- البته به شرطی که بخش های آن در دهان تجزیه نشود و داخل نرود- بنابراین جویدن آدامس باعث افزایش ترشح بزاق دهان می شود و مانعی از آن در صورت روزه گرفتن وجود ندارد.

سیستانی افزودند: این گونه کسانی که می‌توانند کار خود را در ماه رمضان ترک کرده و در منزل باقی بمانند و از ابتلا به بیماری مذکور در امان باشند، وجوب روزه از آنان ساقط نمی‌شود اما افرادی که نمی‌توانند کار خود را رها کنند- بنا به هر دلیلی- و از ابتلا به ویروس در صورت ترک نوشیدن آب در بازه‌های زمانی در روز بیم دارند و نمی‌توانند اقدامات دیگر برای در امان ماندن از ابتلا به کرونا اتخاذ کنند، روزه بر آنان واجب نیست، هر چند مجاز به روزه‌خواری در ملأ عام هم نیستند.

ایشان تاکید کردند: روشن است که روزه ماه رمضان از مهم ترین فریضه‌های شرعی است و تنها در صورت وجود عذر واقعی، ترک روزه جایز است، هر فردی نسبت به وضعیت خود آگاه تر است که آیا عذر واقعی برای ترک روزه دارد یا خیر.

آیت‌الله وحید خراسانی

از آیت الله حسین وحید خراسانی سوال کردند: با توجه به شیوع بیماری کرونا در این روزها، اگر خدای‌ناکرده این وضعیت ادامه داشته باشد، حکم روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان امسال چیست؟

این مرجع تقلید پاسخ دادند: کسی که می‌داند روزه برای او ضرر ندارد اگرچه پزشک بگوید ضرر دارد، باید روزه بگیرد. همچنین کسی که یقین یا گمان به ضرر مورد اعتنا یا ترس آن را که منشاء عقلایی «علت بجایی» داشته باشد دارد اگرچه پزشک بگوید ضرر ندارد نباید روزه بگیرد و اگر هم روزه بگیرد صحیح نیست مگر اینکه روزه برای او ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد که در این صورت روزه‌اش صحیح است.

ایشان افزودند: اگر انسان احتمال بدهد که روزه برایش ضرر قابل‌اعتنا دارد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود چنانچه احتمال او عقلایی باشد «احتمال بجا» نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد باطل است مگر درصورتی‌که ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد.

آیت‌ الله نوری همدانی

آیت الله حسین نوری همدانی در پاسخ به سوال برخی مقلدان خود اعلام کردند: در روزهای اخیر مکرر عرض شد که روزه یکی از اعمال واجبی است که برای افرادی که شرایط آن را دارند، واجب است؛ مگر این‌که در سفر و یا بیمار باشند و یا این‌که در وضعیتی باشند که اگر روزه بگیرند، خوف آن را داشته باشد که بیمار شوند و یا بیماریشان تشدید شود.

این مرجع تقلید افزودند: به نظر اینجانب ملاک خوف از بیماری یا تشدید بیماری است و خوف باید منشاء عقلایی داشته باشد یا پزشک متعهد و متدین تشخیص دهد که در چنین شرایطی وجوب روزه برداشته خواهد شد و اگر فرد روزه بگیرد، عمل حرام انجام داده است. همان‌طور که اگر سالم باشد و خوف ضرر و بیماری نداشته باشد، واجب است روزه بگیرد و ترک آن کفاره دارد.

نوری همدانی اضافه کردند: اگر کسی هم به هر عنوان نمی‌تواند روزه بگیرد، حق روزه‌خواری را در جامعه ندارد و حفظ حرمت ماه مبارک رمضان ضروری است.

آیت‌الله علوی گرگانی

از آیت الله سیدمحمد علوی گرگانی سوال شد: با توجه به شیوع ویروس کرونا و توصیه پزشکان به مصرف مداوم آب تا گلو خشک نشود (زیرا خشکی گلو ابتلا به بیماری را آسان می‌کند) و جلوگیری از ضعیف شدن بدن، روزه ماه مبارک رمضان امسال چه حکمی دارد؟

ایشان فرمود: روزه از تکالیف واجب الهی است که به ‌راحتی از عهده مکلف ساقط نمی‌شود لذا نمی‌توان به ‌صرف احتمال ضرر آن را ساقط دانست ولی اگر فردی با نظر پزشکان متخصص ظن قوی عقلایی می‌دهد که روزه باعث تشدید بیماری و یا مبتلا شدن به این بیماری می‌شود می‌تواند روزه نگیرد و بعدا باید قضای آن را به‌جا آورد و نباید این موضوع بهانه‌ای برای فرار از روزه گرفتن باشد.

آیت‌الله علوی بروجردی

از آیت الله سیدمحمدجواد علوی بروجردی سوال کردند: با توجه به شیوع ویروس کرونا و گفته‌های پزشکان مبنی بر تقویت بدن برای جلوگیری از تاثیر ویروس با توجه به این‌که روزه گرفتن موجب تضعیف بدن و کم شدن ایمنی در برابر این بیماری می‌شود. آیا می‌شود در این شرایط روزه نگرفت؟

معظم له اعلام کردند: نسبت به کسانی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای بوده و گرفتن روزه بر اساس نظر کارشناسان پزشکی امکان ابتلاء آنان به کرونا را افزایش می‌دهد و یا کسانی که در دوران نقاهت بعد از این بیماری به سر می‌برند و روزه به مقاومت بدن صدمه می‌زند واجب نیست و در مجموع معیار نظر کارشناسان پزشکی و در نهایت تشخیص فرد مکلف است و این عبادت با خوف ضرر به معنی احتمال عقلایی ضرر بدنی ساقط می‌شود ولی نسبت به افراد سالم - درفرض سوال - بنا بر نظر بعضی از همین کارشناسان روزه و امساک نه تنها مقاومت بدن را کم نمی‌کند، بلکه آن را افزایش می‌دهد؛ فلذا وجهی برای عدم وجوب روزه نیست، مگر درافراد خاص با تشخیص پزشک و خوف ضرر.

آیت‌الله مکارم شیرازی

در متن استفتایی از آیت الله ناصر مکارم شیرازی آمده است: با توجه به شیوع بیماری کرونا چند سوال وجود دارد. بالا بردن سطح ایمنی بدن در مبتلا نشدن و همچنین در درمان این بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرف دیگر به توصیه پزشکان باید در طول روز مکرر مایعات مصرف کرد. در این شرایط تکلیف مردم و کادر درمان برای روزه ماه مبارک رمضان چیست؟

مکارم شیرازی در پاسخ اعلام کردند: انسان نمی‌تواند به این دلیل، روزه را بخورد و باید در ماه رمضان روزه بگیرد، البته می‌تواند در فاصله افطار تا سحر از غذاهای مقوی استفاده کند تا از ضعف شدید بدن در طول روز جلوگیری نماید.

این مرجع تقلید اضافه کردند: اما کسی که می‌داند روزه برای او ضرر دارد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، همچنین اگر یقین ندارد اما احتمال قابل‌توجهی می‌دهد که روزه برای او ضرر دارد، خواه این احتمال از تجربه شخصی حاصل‌شده باشد یا از گفته طبیب.

 آیت الله شبیری زنجانی

آیت الله سید موسی شبیری زنجانی در پاسخ به استفتایی درباره روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان در دوران شیوع ویروس کرونا بیان داشتند:‌ اگر بنا به گفته پزشکان متخصص، روزه گرفتن برای فردی، احتمال ابتلای او به این بیماری و آسیب دیدن وی را افزایش دهد، نباید روزه بگیرد و این مسأله در رساله عملیه هم آمده است. البته نباید مرتکب تظاهر به روزه خواری شده و به ماه مبارک بی احترامی کند.

این مرجع تقلید افزودند: همچنین اگر با تغییر شرایط؛ مثلاً با ماندن در منزل، تحرک کمتر، رعایت نکات بهداشتی و مصرف غذاها و نوشیدنی های تقویتی، بتواند احتمال متعارف ضرر را دفع کند و ایجاد چنین شرایطی موجب مشقت شدید نشود، باید چنین کند