اینستکس؛ ابزار دیپلماسی یا کانال تجاری؟

در مطلبی که به قلم «لوئیز ماری اوزه» روز جمعه در پورتال مرکزا اطلاعات اقتصادی و راهبردی فرانسه در باره اینستکس و مشارکت کشورها در آن منتشر شده، آمده است: در سطح دیپلماتیک، اینستکس از توافق و پیوستن چهار کشور حوزه اسکاندیناوی (سوئد ، دانمارک ، نروژ و فنلاند) و بلژیک و هلند (از نوامبر سال ۲۰۱۹) سود می‌برد و اعتبار سیاسی این ساز و کار را تقویت می کند.

او نوشت: با این وجود، ارزش صادرات این کشورها به ایران در سال ۲۰۱۷،  ۲.۵ میلیارد دلار بود. بنابراین، در چنین شرایطی، پیوستن دولت‌ها به اینستکس با حجم کم تجارت با ایران و ریسک اقتصادی پایین، عمدتا" به نظر می‌رسد که یک ارتباط سیاسی است.

پورتال مرکز اطلاعات اقتصادی و راهبردی فرانسه نوشت: این نمایش سیاسی می‌تواند اعتبار اتحادیه اروپا را بر اساس عناصر حقیقی و با هدف حفاظت از توافق وین(برجام) که به دلیل خروج آمریکا و بالا رفتن میزان اورانیوم غنی شده توسط ایران، تضعیف شده است، پایه گذاری کند.

 نویسنده این تحلیل تصریح کرد: در نهایت و با وجود نقاط ضعف این توافق، نخستین معامله اینستکس در دوره تحریم‌ها، یک رویداد تاریخی به خود می‌گیرد. 

وی همچنین نوشت: اتحادیه اروپا و ایران، اینستکس را به عنوان مکانیسمی برای جبران خسارات ناشی از تجارت بدون دلار ایجاد کرده‌اند.

اوزه نوشت: این مکانیسم، با وجود محدودیت‌هایش برای نخستین بار برای ارسال تحویل تجهیزات پزشکی اتحادیه اروپا به شریک ایرانی اش مورد استفا ده قرار گرفت و به عنوان یک ابزار تاثیرگذار عمل کرد.

جمهوری اسلامی ایران معتقد است اینستکس با وجود اینکه می تواند مکانیسمی مفید واقع شود، اما تا کنون به اندازه کافی برای طرف ایرانی فایده ای به همراه نداشته است.

طی ماه‌ها و یکی دو سال اخیر اتحادیه اروپا در ماجرای توافق هسته‌ای با ایران و برجام جایگاه و تاثیرگذاری خود را نشان داد. اروپایی‌ها برای یکی از معدود دستاوردهای سیاسی خود در عرصه بین المللی -یعنی برجام- کار چندانی نتوانستند انجام دهند و حاضر به پرداخت هزینه نشدند. همین امر باعث شد ایران هم از تعهدات برجامی خود عقب نشینی کند. تلاشهای اروپاییها در این خصوص منجر به راه اندازی سازوکار اینستکس شد که اولین تراکنش آن در روزهای اخیر انجام شد. با این حال این چیزی نبود که اروپایی که در زمان خروج آمریکا  از برجام وعده داده بودند. نوع و نحوه بازیگری اروپا در برجام عملا باعث از دست رفتن وجهه این کشورها و اساسا اتحادیه اروپا شد. روابط برجامی اروپا با ایران و البته مناسبات این اتحادیه در سال‌های گذشته نشان داد که این مناسبات البته نه به طور کامل بلکه تا حد زیادی متاثر از ملاحظات و مناسبات‌ آمریکا با ایران بوده است.  

در هر صورت کرونا باعث شده اروپایی‌ها بیشتر بر مسائل داخلی خود تمرکز کنند و مناسبات بین المللی آنها هم تا حد زیادی در خصوص مقابله با کرونا اجرایی شود.   اینکه کرونا تا چه زمانی کشورها را درگیر خود خواهد کرد هنوز معلوم نیست. با این حال واضح است که پیامدهای آن مدت‌ها همه کشورها و دولت‌ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد و احتمالا کشورها در برخی از مناسبات و خط مشی‌های خود تجدیدنظر خواهند کرد.  

فرایند تمرکز گرایی در اتحادیه اروپا تا همین چند ماه قبل هم از سوی ملی گرایان با چالش‌های جدی مواجه بود. اکنون اگر اتحادیه نتواند سیاست کارآمد و منسجمی  در مواجهه با کرونا در پیش بگیرد بعید نیست اعضای آن انگیزه حضور در این اتحادیه را از دست بدهند و یکی یکی راهی را در پیش بگیرند که بریتانیا در پیش گرفت.