سابقه و پیشینه نمایش‌های آیینی با رویکرد و محوریت سوگ در ایران، به هزاره‌های دور بازمی‌گردد. اما با ورود اسلام به کشورمان سهم مهمی از آیین‌های نمایشی سوگ ایرانیان روایت و داستان خود را بر محور رثای و مراثی اهل‌بیت (ع)، پیامبر اسلام (ص) و رویدادهای همراه با تعزیت و مصیبت تاریخ اسلام استوار کرد. با به رسمیت شناخته شدن دین اسلام از دوران صفویه در کشورمان، شکل و ساختار شیوه نمایش‌های آیینی در راستای آیین‌های سوگ بهویژه با محوریت تعزیت بر اهل‌بیت(ع) در قامت و ساختار نمایش آئینی تعزیه که به‌عنوان کهن‌ترین نمایش سوگ ایرانیان شناخته می‌شود جلوه‌ای متفاوت به خود گرفت.
از همان زمان تا امروز در دهه نخست ماه محرم؛ دهه پایانی ماه صفر همچنین طی شب‌های قدر در ماه مبارک رمضان، همسو با شهادت امیرالمؤمنین حضرت علی (ع)، هنرمندان عرصه تعزیه با اجرای نمایش‌های آیینی و نسخ مختلف تعزیه هم‌سویی و همراهی دوچندانی را با مسلمانان عزادار در راستای شهادت سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) و شهادت حضرت علی (ع) را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
اهمیت شب‌های قدر و جایگاه هنر نمایش آیینی
لیالی قدر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ایام برای مسلمانان که در آن نه‌تنها شاهد نزول قرآن به‌عنوان کتاب آسمانی و هدایت مسلمانان در مسیر رستگاری زندگی دنیوی و اخروی شناخته می‌شود، برای شیعیان به مناسبت ضربت خوردن و شهادت حضرت علی (ع) از روزهایی پربرکت و پرفضیلت و مهم ماه ماه مبارک رمضان شناخته می‌شود.
در همین راستا هنرمندان نیز در حوزه‌های مختلف؛ ازجمله در عرصه تئاتر با تولید و اجرای آثار نمایشی مذهبی مرتبط با این ایام با محوریت زندگی و سیره حضرت علی(ع) تلاش می‌کنند تا فصل مهمی از پاسداشت ذهنی، روحی و روانی امام اول شیعیان را این‌بار با زبان و روایتی متفاوت در قامت هنر تعزیه و تئاتر دینی به مخاطبان ارائه دهند.
فضای مجازی، بستری متفاوت برای عرض ارادت هنرمندان به ائمه اطهار(ع)
شرایط جاری کشور مانند بسیاری از کشورهای جهان برگزاری مراسم آئینی و نمایش‌های سوگ مرتبط با لیالی قدر و شهادت حضرت علی (ع) را نسبت به سال‌های پیش دستخوش تغییر کرده است؛ زیرا همزمان با تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری در مسیر تلاش برای قطع زنجیره شیوع ویروس کرونا و تحقق شعار شکست این ویروس فصل جمعی و اجرای آثار نمایشی مطابق سال‌های گذشته با ممنوعیت فعالیت‌های فرهنگی و هنری با دشواری‌های خاصی همراه بود؛ اما همراهی با فضای مجازی و تنیده شدن فصلی دیگر از زندگی انسان‌های معاصر در این ایام با جهان مجازی باعث شده این بار بستری دیگر برای تولید و ارائه آثار نمایشی فراهم شود.
شکل گیری سوگواره شبیه علی(ع)
شکل‌گیری نخستین دوره سوگواره شبیه علی (ع) به عنوان یکی از فعالیت‌های هنرمندان در ایام شیوع ویروس کرونا همزمان با لیالی قدر با همکاری دفتر تعزیه و آیین‌های نمایشی مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و تعامل با تلویزیون‌های تعاملی اینترنتی، فصلی متفاوت از تولید، اجرا و ارائه آثار را رقم زده است.
به گونه‌ای که از ۲۲ تا ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹ همزمان با ایام لیالی قدر شاهد برگزاری سوگواره شبیه علی (ع) با اجرای نمایش‌های تعزیه در سالن اندیشه حوزه هنری و پخش آن از طریق تلویزیون‌های تعاملی مانند نمایش‌نت هستیم.
طفلان مسلم، شروع‌کننده شوگواره شبیه علی (ع)
در نخستین شب از این سوگواره که بناست طی شش شب ادامه داشته باشد شامگاه دوشنبه (۲۲ اردیبهشت) تعزیه شهادت طفلان مسلم به روایت و معین‌البکایی اسماعیل محمدی و مرتضی صفاریان در تالار اندیشه حوزه هنری بدون تماشاگر به صحنه رفت و از طریق فضای مجازی در اختیار علاقه‌مندان این عرصه قرار گرفت.
داستان این تعزیه در کنار روایت آشنای شهادت طفلان مسلم نگاهی نیز به مباحث اتفاقات و حوادث جهان پیرامون ما داشت که خود بار دیگر اشاره‌ای بر روزآمد بودن تولید آثار نمایشی با بهره‌بردن از اتفاقات پیرامون و اتکا بر ریشه‌ها و سنن کهن نمایش‌های آیینی به‌عنوان میراث گران‌بهای این شیوه هنری بود که توانست جذابیتی دوچندان را به اجرای این اثر تعزیه ببخشد.
داستان نو و متفاوت تعزیه طفلان مسلم
محوریت اصلی داستان تعزیه طفلان مسلم بر همان داستان آشنای شهادت دو فرزند مسلم بن عقیل استوار بود. در پی سفر مسلم بن عقیل به کوفه برای گرفتن بیعت کوفیان با امام حسین (ع)، عبیدالله خبردار می‌شود که دو فرزند مسلم به نام‌های محمد و ابراهیم در شهر کوفه مخفی شده‌اند. وی آنها را می‌یابد و به زندان می‌فرستد. زندانبان آنها را آزاد می‌کند و آنها پس از اتفاقاتی توسط زن حارث یافته شده و نگهداری می‌شوند.
اما نیمه شب، حارث از وجود بچه‌ها خبردار می‌شود و روز بعد به طمع دریافت پاداش و از ترس این که در کوفه بچه‌ها متواری نشوند تصمیم به کشتن آنها می‌گیرد. وی کودکان را به لب رود فرات می‌برد و نهایتاً آنها را می‌کشد.
اما این‌بار اسماعیل محمدی و مرتضی صفاریان به‌عنوان معین‌البکا و راوی اصلی این نمایش تعزیه در ارتباطی هدفمند و هوشمند، یکی از مهم‌ترین روایت‌های مسلمانان از تاریخ اسلام را به حوادث این روزها و شقاوتی متفاوت از کشتار کودکان مظلوم فلسطینی به دست رژیم اشغالگر قدس گره می زنند.
به گونه‌ای که در طول این نمایش مخاطب طی همراهی با داستان محمد و ابراهیم به‌عنوان فرزندان حضرت مسلم بن‌عقیل (ع) از زبان همین دو کودک، فصلی از قصه؛ روایت؛ زندگی و مصائب سخت و دشوار کودکان فلسطینی را در پس شقاوت و وحشی‌گری رژیم اشغالگر قدس به واسطه بمباران و کشتار کودکان مسلمان فلسطینی را به نظاره می نشیند.
ویژگی‌های جداب تعزیه طفلان مسلم در سوگواره شبیه علی(ع)
اتکای این متن در ساحت اجرا با روایت دقیق و مستند براساس یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین نسخه‌های تعزیه طفلان مسلم در کنار جذابیت روایی و شفاهی و ابیات مملو از آرایه‌های ادبی چون تشبیه، استعاره و ایهام در کنار نگاه به موضوع جهان پیرامون این عصر که همانا به شهادت رساندن و کشتار بی‌رحمانه کودکان و نوجوانان فلسطینی است؛ شمایلی متفاوت از تلفیق نگاه روزآمد با کهن الگوهای آیین‌های نمایشی را به مخاطب ارائه می‌دهد.
نخستین شب از اجرای سوگواره شبیه علی (ع) به‌عنوان نخستین سوگواره فضای مجازی در راستای لیالی قدر در این ایام که جامعه‌مان متأثر از شیوع ویروس کرونا نشان داد خلاقیت هنرمندان در عرصه نمایش با پویایی؛ زنده بودن و اجرا و اتکا به داشته‌های کهن نمایشی می‌تواند دستاوردهای گران‌بهایی را برای مخاطبان و علاقه‌مندان به عرصه نمایش‌های آیینی با خود به‌همراه داشته باشد.
تجربه پخش زنده آثار نمایشی از طریق پرتال تلویزیون تعاملی نشان داد بهره‌بردن از امکانات فضای مجازی می‌تواند بستری متفاوت و وسیع به وسعت خاک ایران‌زمین برای هنرمندان این عرصه جهت تولید و اجرای آثارشان با دامنه مخاطبان چندین میلیون نفری ایجاد کند.
سوگواره مجازی و نمایشی شبیه علی (ع) از ۲۲ تا ۲۷ اردیبهشت ماه همزمان با لیالی قدر هر شب از ساعت ۲۱.۳۰ تا ۲۳.۳۰ به شکل زنده و مستقیم از طریق تلویزیون تعاملی نمایش‌نت، تارنما (وب سایت) آپارات و برنامه کاربردی (اپلیکیشن) سپهر سوره هنر برای مخاطبان پخش می شود.
نظر شما