یادی از آیین‌های رمضانی هرمزگان درایام کرونایی

دردهه های اخیر به دلیل سبک زندگی مردم بسیاری از آیین‌های رمضانی درهرمزگان دستخوش تغییرشده و رو به فراموشی است اما هنوز هم برپایی برخی از این آیین‌ها از رونق نیافتاده و مردم استان همچنان پایبند آن هستند.

البته هرچند امسال به دلیل شیوع کرونا بسیاری از آیین‌های رمضانی مردم هرمزگان به مانند قبل برپا نمی‌شود اما بازگوی این سنت‌ها به رسم دیرین یادآور خاطرات شیرینی از اجداد و نیاکان ما برای نسل حاضر است.

مردم هرمزگان همچون سایر کشور امسال ماه رمضان متفاوتی را به علت شیوع کرونا تجربه می‌کنند، چرا که این ویروس ناخوانده گشت وگذارها و بسیاری از کارهای روزمره مردمی را با محدودیت مواجه کرده و  ورودی به بسیاری از اماکن وزیارتگاه‌های مذهبی را بروی آن‌ها بسته است.

حتی این بیماری آیین‌های دیرینه رمضانی هرمزگان همچون علم شمشیری آیین ۹۰۰ ساله در قشم و گِرگشو آیینی با قدمت یک قرن درمنطقه پارسیان را نیز تحث تاثیر خود قرارداده است.

علم شمشیری آیینی کهن به جا مانده ازساکنان موسوم به «حیدر آبادی» است که نزدیک به ۹۰۰ سال قبل درجزیره قشم زندگی می‌کردند. براساس رسم دیرینه، هرساله همزمان با ۱۹ ماه مبارک رمضان دسته‌های عزاداری، «علم شمشیری» را با پای پیاده از مسجدعلی بن ابیطالب(ع) شهر قشم به روستای حمیری درفاصله ۱۱ کیلومتری این شهر حمل می‌کردند.

دسته‌های عزادار عصر این روز درمیان استقبال گسترده مردمان شیعه واهل سنت به شهر قشم بازمی‌گشتند و علم را درجای خود قرارمی‌دادند.

عبدالله بشارتی مسوول هیات امنای مسجد امام علی‌بن‌ابیطالب(ع) قشم می‌گوید: امسال آیین کهن حمل علم شمشیری به روستای حمیری به علت پیشگیری از گسترش کووید ۱۹ لغو شده است

مراسم گِرگشو (گره گشا) یا قرقیعان نیز با قدمت یک قرن از دیگر آیین‌های به جا مانده درهرمزگان بویژه در روستاهای عرب زبان پارسیان است که در شب نیمه رمضان و همزمان با شب میلاد امام حسن مجتبی(ع) برگزارمی‌شود.

در این شب بزرگان وریش سفیدان درخانه می‌نشینند و از بچه‌هایی که برای گرفتن شیرینی وهدیه به خانه‌های آنها می‌روند، پذیرایی می‌کنند. کودکان وحتی نوجوانان تا پاسی از شب خانه به خانه می‌روند و با کیسه‌های پر از خوراکی وتنقلات به خانه هایشان بازمی‌گردند.

آیین‌های رمضانی درهرمزگان با پیشوازی از این ماه مبارک آغازمی‌شود، به طوری‌که مردم استان همچون گذشته درسه روز آخر ماه شعبان و یا یک روز مانده به ماه مبارک رمضان به استقبال این ماه می‌روند که به آن «روزه پیشواز» می‌گویند.

گُم گُم سحری ومناجات خوانی نیز از آیین‌های ویژه مردم هرمزگان برای بیدارشدن درهنگامه سحر و ندای اذان صبح به روزه داران بوده است که اکنون درعصر تکنولوژی اقوام وآشنایان ازطریق رادیو وتلویزیون وگوشی‌های همراه متوجه سحری و اذان صبح می‌شوند.

طبق رسم دیرینه، افراد طبل‌چی‌ سحرگاهان درکوچه پس کوچه‌های شهر و روستا با کوبیدن برطبل، مردم را برای روزه گرفتن بیدارمی‌کردند؛ البته طبل‌چی‌ها مزد وعیدی خود را درپایان ماه رمضان از اهالی طلب می‌کردند.

یا اینکه هنگام سحرهر آن کس که زودتر از خواب بیدارمی‌شد درب خانه همسایه‌ها را می‌کوبید وبا گفتن سَحرو سَحر شد مردم را برای سحری خوردن بیدارمی‌کردند. این رسم هنوز دربرخی از روستاها وبافت‌های قدیمی شهرهای هرمزگان پابرجاست.

برای مناجات‌خوانی نیز افرادی یک ساعت مانده به اذان صبح به بالای پشت بام خانه‌ها، حسینیه‌ها و یا مسجدها می‌رفتند و با صدای دلنشین خود، مردم را برای سحری خوردن بیدارمی‌کردند.

نماز تراویح نیز یکی از سنت‌های دیرینه ویژه اهل سنت هرمزگان است که روزه داران از ابتدا تا پایان ماه مبارک رمضان هرشب بعد از نماز عشاء آن را در مسجد به جماعت به جای می‌آورند.

«تراویح لغتی عربی گرفته شده از ترویحه به معنای راحتی یا استراحت است که نمازگزار درشب‌های ماه رمضان پس از وقفه کوتاهی دوباره شروع به اقامه نماز می‌کند.»

تعداد رکعت‌های این نماز ثابت نیست، برخی ۱۱ رکعت، برخی ۲۳ رکعت و برخی نیز بیشتر یا کمتر آن را به صورت ۲ رکعتی اقامه می‌کنند و پس از هر چهار رکعت استراحت (ترویحه) انجام می‌شود.

امسال نیز که به علت بیماری کرونا در مساجد اهل سنت هرمزگان بسته بود به محض با بازشدن برخی از مساجد درشهرهای کم خطر روزداران بعد از ۱۵ یا ۱۶ ساعت روزه‌داری، شب‌ها با حضور در خانه خدا، نماز تراویح را با شور و شوق خاصیبه جماعت اقامه می‌کنند. البته بعضی هم این نماز را درخانه می‌خوانند.

خواندن یک جز قرآن  در مسجد پیش ازافطاری در مسجدهای هرمزگان مرسوم است و برخی از مردم قرآن را بعد از نماز جماعت و عده ای  هم هر شب یک جزء قرآن را در بین این نمازها تلاوت کنند تا در پایان ماه رمضان،۳۰  جز قرآن ختم شود.

خوردنی‌های رمضانی درهنگام افطاری

مردم هرمزگان عادت دارند طبق رسم دیرین درهنگام افطار، روزه خود را با آب گرم، چای یا شیر داغ، مقداری نمک، خرما، نان سوراغ ومهیاویه با تخم مرغ، نان کلوچه‌ای ساده یا زعفرانی، نان کماچ (نوعی نان شیرینی سنتی جنوب)، باز کنند.

همچنین مردم هرمزگان به اقتضای فصلی که درآن قراردارند، برای چیدن سفره افطار، غذا ونوشیدنی‌های مختلفی از جمله شیربرنج، فرنی، رنگینک، زولبیا، حلوای خانگی، آش رشته، شله زرد، دشو(برنجی که با شیره خرما پخته می‌شود)، رولت خرما، حلیم، هریسه با ماهی، خاکشیر یخ مال و شربت گلاب باتخم شربتی استفاده می‌کنند و بسیاری از مردم نیز این غذاها را هنگام افطار با خود به مسجدها و حسینه‌های محل می‌برند تا سر یک سفره و در کنار یکدیگر روزه خود را باز کنند.

همچنین مردم هرمزگان طبق اعتقاد و عادت دیرین و به رسم یک سنت حسنه، مقداری از غذای سفره افطاری خود را برای فامیل و همسایگان نیز می‌برند تا غذا گواراتر و پربرکت‌تر شود.

البته درطول ماه مبارک رمضان بساط آش وحلیم فروشی‌ها، فروش زولبیا وبامیه و پخت نان‌های محلی همچونو (نان ریخته ومشتا) همراه با سوراغ یا مهیاوه و روغن و پنیر داغ  بود اما امسال فروش این گونه موادغذایی به علت شیوع کرونا کمتر شده است که امیدواریم تا سال دیگر با شکست این ویروس دوباره مردم گردهم آیند.

رسیدگی به ایتام ونیازمندان نیز یکی دیگر از آداب و روسوم مردم این استان درماه مبارک رمضان است که خانواده‌های مشکل دار را شناسایی وهنگام شب بسته‌های غذایی شامل برنج، روغن، حبوبات وغیره را به درب خانه های نیازمندان می‌بردند.

اما امسال نه تنها با شیوع بیماری کرونا این رسم کمرنگ نشده بلکه به دستور رهبرمعظم انقلاب کمک‌های مومنانه وهمدلی درقالب کمک به نیازمندان وآسیب دیدگان از این ویروس از ابتدای ماه مبارک رمضان به راه افتاده و مردم و مسوولان، خیران، سپاه وبسیج فوج فوج این بسته‌های حمایتی و معیشتی را تامین وبین نیازمندان آبرومند توزیع می‌کنند.

فاتحه خوانی برای درگذشتگان

یکی دیگر از رسم‌های گذشته مردم هرمزگان بویژه شهرها وروستاهای بندرعباس، میناب  و رودان زنده نگه داشتن یاد وخاطره در گذشتگان است که از شب بیست ویکم تا پایان ماه مبارک رمضان به مدت ۹ شب این مراسم که به عید مردگانی نیز معروف است، با جز خوانی قرآن وافطاری دادن همراه می‌باشد.

در این رسم دیرینه خانواده‌ها و یا بزرگان فامیل، یک یا چند قاری معروف به «مُلا» را چند ساعت مانده به اذان مغرب به منزل خود دعوت می‌کنند و قاریان هر یک، جزیی از قرآن را به نیت ثواب به روح اموات آن مجلس تلاوت می‌کنند.همچنین از نزدیکان و فامیل نیز برای فاتحه خوانی به اموات و صرف افطاری دعوت می‌شود.

البته اکنون مردم هرمزگان به علت گرانی و فشار اقتصادی و یا دوری از خانواده و همچنین امسال برای پیشگیری از شیوع کرونا، مراسم ختم وقرآن خوانی را به صورت فردی درخانه خود برای شادی روح اموات می‌گیرند.

دعای ۱۰۰ بند یا جوشن کبیر

دعای جوشن کبیر که درهرمزگان به «دعای ۱۰۰ بند» معروف است همزمان با شب‌های قدر نوزدهم، بیست وی کم و بیست وسوم ماه مبارک رمضان قرائت می‌شود. مردم هرمزگان در این شب‌ها با رفتن به مسجدها، امامزاده‌ها و حسینیه‌ها نخ یا کاموا را همراه خود می‌برند و با خواندن هر بند از این دعا «سبحانک یا لاالله الالله الغوث الغوث خلصلنا من النار یا رب» گرهی به آن نخ می‌زنند و معتقدند که با همراه داشتن این نخ و یا نگهداری آن در خانه، مسایل و مشکلات آسان‌تر می‌شود.

 البته باز به علت ویروس کرونا بیشتر مردم که مساجد ومکان‌های مذهبی آنها بسته است، از قاب تلویزیون ورادیو ویا فضای مجازی شب‌های قدر را قدر می‌دانند و به مرثیه سرایی شهادت مولای متقیان می‌پردازند.

سر روزه یا فطریه

سرروزه یا زکات فطریه تک تک افراد خانواده را مردم هرمزگان در غروب آخرین روز ماه مبارک رمضان قبل از اذان مغرب جدا می‌کردند تا در روز عید فطر بعد از نماز به افراد نیازمند و یا بانی مسجد بدهند.

مردم هرمزگان بر این عقیده‌اند که نباید در آخرین روز ماه مبارک رمضان افرادی غیر از خانواده خودشان در خانه باشد، چرا که سر روزه (فطریه) برگردنشان می‌افتد و بر صاحب خانه واجب است که آن را بپردازد.

درسال های گذشته نیز صندوق‌های جمع‌آوری زکات فطریه وکفاره از سوی بهزیستی وکمیته امداد برای جمع آوری زکات فطریه در محل‌های برپایی نماز عید فطر گذاشته می‌شد اما امسال به علت ویروس کرونا جمع‌آوری فطریه به صورت الکترونیکی وموبایلی دریافت می‌شود.

همچنین بعد از اقامه نمازعید فطر مردم هرمزگان برای قرآن وفاتحه خوانی و تبریک عید به مردگان راهی گورستان‌ها می‌شدند که امسال نیز برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا این سنت همچون عید نوروز امسال انجام نمی‌شود.

تنوع قومی، مذهبی، دینی وفرهنگی از اقوام مختلف ایرانی در خطه نیلگون خلیج فارس موجب شده تا با شروع ماه مبارک رمضان علاوه بر آیین ها وسنت های دیرینه این استان، در زمان افطاری بوی عطردلنشین غذاها وپیش غذاهای بومی ومحلی اقوام مختلف شامه هر رهگذری را می‌نوازد.

ویروس کرونا که رسما کووید – ۱۹ نام دارد، نخستین بار در شهر ووهان چین شناسایی شد و به تدریج سراسر جهان را فراگرفت.

کرونا مانند سایر ویروس‌های تنفسی است که در افراد دارای نقص ایمنی مانند بیماران دیابتی، دیالیزی و دارای بیماری‌های خود ایمنی می‌تواند خطرناک باشد و مرگ‌ و میر آن تاکنون حدود سه درصد گزارش شده است.

این ویروس که از شهر ووهان چین شیوع یافته یک ویروس ناشناخته است و تنها راه مقابله با آن رعایت بهداشت فردی و حاضر نشدن در اجتماعات و محافل عمومی است.

سازمان جهانی بهداشت می‌گوید حدود ۸۰ درصد از افرادی که به این ویروس مبتلا می‌شوند علائم خفیفی دارند در حالیکه حدود ۶ درصد آن‌ها دچار علائم جدی نظیر التهابی که در سراسر ریه گسترش می‌یابد، می‌شوند.