نام علامه طبرسی، فضل و نام پدرش حسن میباشد. کنیه او ابوعلی و لقبش را امین‌الدین یا امین‌الاسلام گفتهاند. شهرتش طَبرِسی است که از طَبرِس یا همان تَفرِش گرفته شده است که امروزه از نواحی اراک و آن زمان از نواحی قم به شمار می‌آمده است. برخی هم او را به واسطه نامش و با تلفظ نادرست طَبَرسی، اهل طبرستان نامیده‌اند، اما طَبرِس یا همان تفرش دقیق‌تر است. علامه طبرسی در شهرهایی چون طوس و سبزوار تحصیل و تدریس کرده بود و عمده زندگی اش را در خراسان سپری نموده بود. سال ولادت طبرسی به خوبی معلوم نیست، صاحب کتاب «طبرسی و مجمع البیان» ولادت او را در حدود سال ۴۶۸ یا ۴۶۹ هجری قمری دانسته است. سال وفاتش نیز در سال ۵۴۸ میباشد، بنابراین مدت عمر او به ۷۹ یا ۸۰ سال بالغ میگردد.
وی متجاوز از ۵۰ سال در مشهد مقدس اقامت داشت. در سال ۵۲۳ به سبزوار منتقل شد و در این دیار نیز مورد عنایت سادات آل زیارة بود. طبرسی قریب ۲۵ سال از عمر خود را در این شهر گذرانید و به تصنیف و تألیف پرداخت و عاقبت پس از سال ها تدریس علوم مختلف دینی و تالیف کتب متعدد کلامی، حدیثی، تاریخی، فقهی و قرآنی در همین شهر در سال ۵۴۸ درگذشت و جنازهاش به مشهد مقدس انتقال و در جوار بارگاه امام هشتم مدفون شد. تا امروز مقبره او در این مکان باقی است. از جمله شاگردان برجسته او در حوزه علمیه طوس، می توان به اشخاصی چون قطب راوندی و ابن شهر آشوب اشاره کرد.
مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن
شیخ طبرسی را همگان به تفسیر قرآن مشهور او یعنی مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن می‌شناسند. بی تردید مجمع البیان یکی از مهم ترین تفاسیر جهان اسلام به شمار می آید و با این که توسط ابوعلی امین‌الاسلام طبرسی عالم مشهور شیعی قرن ششم نگاشته شده، همواره مورد عنایت علمای اهل سنت نیز قرار داشته است. جامعیت، اتقان و استحکام مطالب، ترتیب دقیق مباحث، ژرفا و تنوع مطالب و انصاف علمی نگارنده در نقد و بررسی آرا در کنار توجه به تناسب آیات برای توضیح پیوندهای نامعلوم یا دیریاب آن ها، این کتاب ده جلدی را به یکی از برجسته ترین تفاسیر کلاسیک تاریخ تشیع مبدل کرده است.
فضل‌بن‌حسن طبرسی یا همان شیخ طبرسی از شاگردان شیخ طوسی _ بانی حوزه علمیه نجف اشرف_ متاثر از تفسیر التبیان فی تفسیرالقرآن ایشان که اولین تفسیر جامع و کامل شیعی است، کتاب مجمع البیان را نوشت، اما برای مراجعه ساده تر خوانندگان، تقسیم بندی نوین و دقیقی شامل مباحث قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، معانی و بیان، شان نزول، اخبار وارده و شرح و تبیین قصص و حکایات ارائه کرد.
گرچه علامه طبرسی، پس از مجمع البیان دو کتاب تفسیر خلاصه تر هم نوشت و در سایر علوم اسلامی نیز صاحب‌نظر بود اما فواید تاریخی، ادبی و اعتقادی و کلامی کتاب مجمع البیان، بیش از هر چیز موجب شهرت اوست، خصوصا آن که این تفسیر را به زبان ساده و روان نوشته و می تواند مورد استفاده همه اقشار جامعه قرار گیرد. اصل مجمع البیان به عربی نوشته شده اما با چند ترجمه خوب در دسترس فارسی زبان هاست. ترجمه هایی از علی کرمی، محمد بیستونی، محمد تقی بن مقیم یزدی، آیت الله نوری همدانی، مرحوم رسولی محلاتی و شهید مفتح و جمعی نویسندگان هم از این کتاب وجود دارد.
دیگر تفسیر نامشهورتر طبرسی
علامه طبرسی در اواخر عمر به تقاضای فرزندش تصمیم می‌گیرد گزیده ای از دو اثر تفسیری خیلی مفصل و خیلی کوتاهش یعنی مجمع البیان و الکافی الشافی بنویسد که در عین حال متضمن نکات ادبی تفسیر کشاف زمخشری نیز باشد. از همین رو نامش را جوامع الجامع می گذارد تا نشان دهد این کتاب در بردارنده تمام مطالب تفاسیر فوق است. جوامع الجامع، به واسطه پرهیز از طولانی کردن مطالب، سادگی، جمع آوری محل های اختلاف شیعه و سنی در تفسیر (که نشان‌گر تسلط عمیق طبرسی بر علم الخلاف است) و همچنین به واسطه جمع آرای صحابه و تابعین شاخص و ویژه است، اما همۀ این‌ها موجب نشده کتاب از ذکر نکات مهم و لازم ادبی و کلامی و حدیثی فروگذار نماید. از همین رو است که جوامع الجامع حتی امروزه نیز تفسیری مشهور و محبوب به شمار می‌آید و حتی به عنوان کتاب درسی دانش تفسیر در حوزه های علمیه ایران تدریس می‌شود. این کتاب را نیز مرحوم دکتر گرجی استاد برجسته حقوق و اصول فقه دانشگاه تهران ترجمه و چاپ کرده و بعدها مترجمینی چون علی کرمی، عبدالعلی صاحبی، مسعود مکارم و حبیب روحانی نیز نسبت به ترجمه و تصحیح و حتی بازنویسی آن به زبان امروزی تر اقدام نموده اند.
نظر شما