پرندگان مهاجر میهمان طبیعت خراسان رضوی شدند

ایران به دلیل تنوع زیستگاهی، به ویژه تالاب‌ها، دو سوم گونه‌های پرندگان خاورمیانه را در خود جای داده است و حدود یک سوم پرندگان دنیا (۵۳۵ گونه) تاکنون در کشور ایران مشاهده شده در حالی که آمارها از خطر انقراض بیشتر از ۱۲.۴ درصد از کل پرندگان دنیا یعنی کمی بیش از ۱۹۲ گونه خبر می‌دهند.

بخش اعظمی از پرندگان آسمان ایران را پرندگان مهاجر شامل قو، غاز، اردک، آبچلیک و کاکایی‌ها تشکیل می‌دهند که بیشتر در استان‌های شمالی کشور دیده می‌شوند.

در این میان تنوع گونه‌های زیستی و پرندگان در استان خراسان رضوی نیز به عنوان یکی از استان‌های گردشگرپذیر کشور بسیار است و میزبانی سالانه ۱۵ هزار پرنده مهاجر بخشی از ظرفیت‌های ارزشمند زیست محیطی و گردشگری این خطه می‌باشد.

بهترین شهرستان‌های خراسان رضوی از نظر زیستگاه برای پرندگان مهاجر، مشهد، سرخس، خواف، تربت‌جام و تایباد است که سرخس و آبگیرهای کشف رود در مشهد جایگاه خاصی در این زمینه دارد.

خراسان رضوی شایسته میزبانی پرندگان

َاستان خراسان رضوی در شمال شرق کشور دارای اقلیم‌ متفاوت و زیستگاه‌های متنوع می‌باشد، رشته کوه‌های کپه داغ و بینالود در شمال این استان، قلۀ بینالود با ارتفاع حدود سه هزار و ۲۵۰ متر و مناطقی با ارتفاع کمتر از ۲۵۰ متر در دشت سرخس، رودخانه‌های هریرود، تجن، کشف رود، جنگل‌های انبوه درختان ارس، آخرین بازمانده‌های جنگل‌های درختان پسته وحشی و پده (بید صحرایی)، دریاچه بزنگان به عنوان دریاچه طبیعی استان، اکوسیستم‌های تالابی  انسان ساخت مانند سدها و بندهای خاکی به عنوان تالاب‌های ساخت انسان و مجاورت با کویرهای مرکزی ایران سبب برخورداری خراسان رضوی از تنوع زیستی منحصر بفرد شده است.

این تنوع زیستی به نحوی است که تاکنون ۳۳۲ گونه پرنده از مجموع ۵۵۴ گونه از پرندگان ایران در آن به ثبت رسیده است.
این تعداد گونه در استان شامل گونه‌های مختلف از جمله گونه‌های مهاجر زمستان‌گذران، گونه‌های مهاجر جوجه‌آور، گونه‌های مهاجر تابستان‌گذران و گونه‌های بومی می‌باشد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: همه ساله در شروع فصل بهار پرندگان مهاجر برای جوجه آوری به این استان مهاجرت می‌کنند و این تعدد و تنوع مهاجرت موجب خاص بودن جایگاه خراسان رضوی در حوزه میزبانی از این پرندگان شده است.

تورج همتی افزود: از جمله پرندگان مهاجری که به این استان سفر می‌کنند می‌توان به سبزقبا، زنبورخوار اروپایی، زرد پره سرسرخ، سار صورتی، پرستوها و بادخورک‌ها اشاره کرد که بعد از سپری شدن فصل زادآوری به تدریج در اواخر تابستان و اوایل پاییز استان را ترک می‌کنند.

وی ادامه داد: در همین زمان گونه‌های مهاجر آبزی، کنار آبزی و گونه‌های خشکی زی مانند انواع پرندگان شکاری و گونه‌هایی از گنجشک سانان برای زمستان گذرانی به اکوسیستم‌های تالابی، رودخانه‌ای و دشتی به این استان وارد می‌شوند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: از جمله این گونه‌ها می‌توان از چنگر، انواع اردک‌های روی آبچر و غواص مانند اردک سرسبز، اردک سرحنایی، خوتکا، اردک بلوطی، آنقوت و گونه‌های کنار آبزی مانند آبچلیک پاسرخ، حواصیل خاکستری و پاشلک معمولی از پرندگان شکاری، سنقر خاکستری، سنقر سفید، عقاب صحرایی، و از پرندگان مهم خشکی زی هوبره و زنگوله بال را نام برد.

وی افزود: از بین این گونه‌های مهاجر سنقر سفید، عقاب صحرایی، اردک سرسفید، خروس کولی  معمولی، خروس کولی اجتماعی، اردک بلوطی، سبز قبا، هوبره و زنگوله بال گونه‌هایی هستند که در طبقه‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت IUCN از گونه‌های تهدید شده جهانی محسوب می‌شوند که جمعیت‌هایی از این گونه‌ها به همراه گونه‌های بومی مانند قرقاول بال نقره‌ای، هما، بالابان، کرکس مصری و زاغ بور در زیستگاه‌های مختلف خراسان رضوی مشاهده و ثبت می‌شوند.

همتی ادامه داد: رودخانه تجن، کشف رود و هریرود در شهرستان‌های سرخس، تربت جام و مشهد از مهمترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی در این استان است.

پرندگان مهاجر تعادل غذایی در طبیعت خراسان رضوی

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با بیان اینکه پرندگان حلقه مهمی از زنجیره غذایی طبیعت هستند گفت: به همین دلیل پرندگان در تعادل غذایی نقش اساسی ایفا می‌کنند ضمن اینکه اهمیت پرندگان مهاجر از نظر ذخایر ژنتیکی کشور از فواید ورود این گونه‌ها به شمار می‌رود.

وی افزود: پارسال ورود ۳۸ گونه جدید پرنده مهاجر آبزی و کنارآبزی به خراسان رضوی ثبت شد و هر سال تعداد متفاوتی از ورود پرندگان مهاجر به این استان به ثبت می‌رسد.

همتی ادامه داد: به صورت میانگین ۱۳ تا ۱۷ هزار پرنده مهاجر در فصل زمستان در این استان زیست می‌کنند که با گرم شدن هوا و شروع فصل گرما از زیستگاه‌های موقت خود در خراسان رضوی خارج می‌شوند.

وی گفت: در مجموع ۳۳۰ گونه پرنده مهاجر در خراسان رضوی مشاهده شده که پارسال تعداد این گونه‌ها ۲۹۵ گونه شامل پرندگان آبزی، کنار آبزی و مهاجر جوجه‌آور بوده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی به تغییرات اقلیمی و آب و هوایی در زیستگاه‌های این استان اشاره کرد و افزود: به عنوان مثال رودخانه تجن در حوزه سرخس، تبدیل به اراضی کشاورزی شده یا میزان آب رودخانه‌ها و تالاب‌ها در برخی مناطق تغییرات فراوان داشته که این تخریب و کاهش مطلوبیت شرایط، تاثیر مستقیم بر میزان ورود پرندگان مهاجر داشته است.

ثبت ملی هشت تالاب خراسان رضوی

معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی هم گفت: هم اکنون هشت تالاب این استان در فهرست مناطق تحت مدیریت محیط زیست استان قرار دارد و ۹ منطقه دیگر هم به عنوان تالاب معرفی شده ‌است.

محمدعرفانی افزود: رودخانه‌های حفاظت شده تجن و کشف رود، اثر طبیعی و ملی دریاچه بزنگان، بخشی از کال مژن آباد واقع در منطقه حفاظت شده سیرخون، بخشی از رودخانه کال شور سبزوار در پناهگاه حیات وحش شیراحمد، دریاچه چشمه سبز گلمکان در منطقه حفاظت شده بینالود، رودخانه شمخال در منطقه حفاظت شده دربادام و کال شور گناباد در مناطق شکار ممنوع نوبهار و سه کوهک، تالاب های حایز اهمیت استان و در فهرست مناطق تحت مدیریت این اداره کل است.

وی ادامه داد: رودخانه‌های هریرود، زنگلانلو، اترک، لائین، ایده لیک و کانال‌های مژن آباد، کال شور سبزوار، گناباد و چشمه سبز گلمکان نیز به عنوان مناطق مستعد برای معرفی به عنوان تالاب مطرح هستند.

معاون محیط زیست خراسان رضوی گفت: علاوه بر آن بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر از تالاب‌های طبیعی و مصنوعی، ۵۱ منطقه در این استان قابلیت معرفی به عنوان تالاب و میکرو تالاب را دارند که از آن جمله می‌توان به پیت لندها، سدها و آب بندها اشاره کرد.

وی افزود: در مدیریت تالاب‌ها فاکتورهای مختلف اثرگذار هستند که یکی از مهم‌ترین آنها تغییرات اقلیمی است و مهمترین تالاب استان یعنی دریاچه بزنگان که نگین سبزی در طبیعت استان به شمار می‌رود به شدت متأثر از تغییرات اقلیمی است.

عرفانی ضرورت شناخت ارزش‌ها و قابلیت‌های تالاب را نخستین گام برای حفظ و احیای آنها دانست و ادامه داد: از آنجا که رسیدن تالاب به سطح مطلوبی از ذخیره آب، توان مدیریت تغییرات اقلیمی و رویدادهای آب و هوایی را افزایش می‌دهد و یک راهکار طبیعی برای سازگاری با این تغییرات به شمار می‌رود، برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار و استفاده از همه ظرفیت‌ها به خصوص ظرفیت عظیم مشارکت جوامع محلی برای حفظ و تقویت زیست بوم‌های آبی استان به طور جدی در حال انجام است.

وی تغییر اقلیم، کاهش آب ورودی تالاب‌ها از منابع آب بالادستی، اجرای طرح های توسعه و زیربنایی بزرگ بدون رعایت ملاحظات زیست محیطی، ورود آنواع آلاینده های شیمیایی و فیزیکی، شکار و صید غیرمجاز و تغییر کاربری اراضی را از تهدیدات و مشکلات تالاب‌ها برشمرد و گفت: اقدامات احیایی تالاب‌های استان طی ۲ سال اخیر با جدیت در حال پیگیری و انجام است.

معاون محیط زیست خراسان رضوی در این راستا به انجام مطالعات برنامه مدیریت زیست بومی تالاب و رودخانه‌های در معرض خطر تجن و کشف رود، تدوین برنامه حفاظت از تالاب از طریق مشارکت ذینفعان، مرمت و تکمیل و بازسازی مراکز پایش و واحدهای حفاظتی، پیگیری حقابه‌های زیست محیطی و جریان اکولوژیکی تالاب‌ها و رودخانه‌ها و دبی پایه مطابق با قوانین و مصوبات و برنامه ششم توسعه اشاره کرد.

وی افزود: اجرای عملیات مدیریت زیست بومی با ایجاد و بهسازی کانال، اجرای عملیات احیای حفاظت و مدیریت تالاب از طریق کانال کشی، لوله گذاری و احداث مخازن انتقال آب و عملیات بیومکانیکی و آبخیزداری در کنار آموزش، اطلاع ‌رسانی و مشارکت جوامع محلی تاکنون در این زمینه بسیار یاریگر و موثر بوده است.