نکته برجسته هر یک از آیین‌هایی که به مناسبت عید فطر در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شده حضور پرشور زائران و مجاورانی بوده که به عشق امام رضا(ع) به صحن و سرای آن حضرت می‌شتافتند و عرض ارادت خود را به ساحت آن حضرت اعلام می‌نمودند.
شاهد بارز آیین‌های عید فطر در حرم مطهر رضوی وجود اسنادی معتبر در مرکز اسناد آستان قدس رضوی است که به تشریح جشنها و مراسم ویژه این روز از دوره صفویه تاکنون می‌پردازد.
بر اساس اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی پیشینه مکتوب برگزاری آیین عید فطر در حرم مطهر رضوی به ۴۱۵ سال پیش باز می‌گردد.
به گفته مدیر امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی قدیمی ترین سند درباره برپایی آیین عید فطر در حرم امام رضا(ع) مربوط به سال ۱۰۲۱ هجری قمری در دوره صفوی است که در این مرکز نگهداری می‌شود.
ابوالفضل حسن آبادی گفت: اسناد مکتوب مربوط به عید فطر به چگونگی برگزاری این آیین در حرم مطهر رضوی می‌پردازد و در قدیمی ترین سند مربوط به عید فطر به اعطای خلعت به خطیب آستان قدس رضوی اشاره شده است.
وی ادامه داد: نقاره‌زنی و برگزاری جشن عید از دیگر آیین‌هایی بوده که در اسناد مذکور در دوره‌های مختلف به آن اشاره شده است.
او اضافه کرد: اسناد نشان می‌دهد که جشنهای عید فطر در دوره‌های مختلف به نحو یکسانی برگزار نشده و هر کدام همراه با رسم و رسوم خاصی بوده اما در اغلب این اسناد هزینه‌های مربوط به برگزاری جشن و تعطیلی برخی مستغلات ذکر شده است.
مدیر امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی باشکوهترین جشنهای عید فطر در حرم مطهر رضوی را مربوط به دوره قاجار ذکر و بیان کرد: در این اسناد اشاره ای به برپایی نماز عید فطر در حرم مطهر نشده که علت آن می تواند برپایی نماز در مصلای مشهد باشد.
حسن آبادی تعطیلی مکتب‌خانه، چراغانی حرم و روشن نگاه داشتن چراغ‌های هر دو صحن (قدیم و جدید) تا صبح را از دیگر سنت‌های رایج در شب عید فطر در دوره قاجار برشمرد.
عید فطر در نسخ خطی آستان قدس رضوی
نسخه‌های نفیس خطی و چاپ سنگی با موضوع عید فطر در گنجینه کتب خطی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که قدمت برخی نسخه‌ها به قرن هفتم هجری قمری می‌رسد.
مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی مجموعه‌ای افزون بر ۱۰۰ هزار نسخه خطی نفیس در موضوعات گوناگون در اختیار دارد که بخشی از این نُسخ به موضوع عید فطر اختصاص یافته است.
نسخه‌ای از "مختصر مصباح" یا "مصباح صغیر" از مهمترین این نُسَخ است که در قرن پنجم قمری توسط "محمدبن حسن طوسی" تألیف و در قرن هفتم هجری قمری کتابت شده است.
این اثر به موضوعاتی چون نماز عید فطر، ادعیۀ ماه رمضان، زکات، فطریه، شب‌های قدر، ادعیۀ سحر و مسائلی از این دست پرداخته است و به خط نسخ ۱۷ سطری بر کاغذ حنایی کتابت شده است.
این نسخه دارای حاشیه و نسخۀ تصحیح و مقابله‌شده است و ضمیمۀ آن، هشت برگ ادعیه شامل ادعیۀ سحر همچون دعای ابوحمزۀ ثمالی است.
"صومیه" دیگر اثر این مجموعه به زبان فارسی است که در موضوع نیت روزه، عید فطر و شب قدر، در قرن دهم به دست حیدر طبسی تألیف شده و در سال ۹۶۳ قمری به خط نستعلیق ۱۹ سطری بر کاغذ نخودی، در یزد کتابت شده است.
همچنین "لوامع المتقین" که نام دیگر آن، "لوامع صاحبقرانی" یا "لوامع قدسیه" است از علامه "محمدتقی مجلسی" یکی دیگر از نفایس این مجموعه به زبان فارسی است که در فضیلت ماه رمضان، ثواب افطار، قضای روزه، تکبیر شب عید فطر و اعتکاف در قرن ۱۱ قمری تألیف شده و وقفی نادرشاه افشار در سال ۱۱۴۵ قمری است.
"جعفریه" یا "واجبات الصلوه"، تألیف محقق کرکی در سال ۹۱۷ قمری و کتابت شده در سال ۹۱۸ قمری شامل مقدمه و خاتمه و چهار باب در واجبات و مستحبات نماز از جمله نماز عید فطر و نیز آثاری همچون "خطب فطر و اضحی" به زبان عربی به تاریخ تألیف و کتابت قرن سیزدهم قمری، "خطبۀ عید فطر" به زبان فارسی به کتابت قرن ۱۳ قمری و "خطبۀ عید فطر" به زبان عربی به کتابت قرن ۱۴ بر اوراق طوماری، بخشی از دیگر نفایس خطی گنجینه رضوی در این موضوع است.
همچنین در مجموعه نسخ چاپ سنگی، "عمده‌الکلام فی بیان الحلال و الحرام" به ضمیمۀ "خیرالکلام فی مسائل الصیام" در موضوع روزه، عید فطر و فطریه، به زبان اردو و عربی چاپ سال ۱۲۶۶ هجری قمری و نیز رسالۀ عملیه "تحفه المصلین" به ضمیمۀ "نزهه الناظرین الماهرین" در موضوع روزه، رمضان، عید فطر و نماز عید فطر به زبان فارسی و اردو چاپ سال ۱۲۷۱ هجری قمری در کانپور که هر دو نسخه اهدایی مقام معظم رهبری است از نفایس نسخ چاپ سنگی در موضوع عید فطر به شمار می‌رود.
عید فطر متفاوت آستان قدس رضوی در سال جاری
عید فطر سال ۱۳۹۹ در تاریخ آستان قدس رضوی به ثبت خواهد رسید زیرا پس از قرنها برای نخستین بار است که در روز عید فطر درهای حرم مطهر به روی زائران بارگاه منور رضوی بسته است و نماز عید در این صحن و سرا برپا نمی‌شود.
کرونا امسال عید فطر متفاوتی را برای مردم مشهد رقم زد و حسرت برپایی نماز عید و شرکت در جشنهای این روز را بر دل شیفتگان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) باقی گذاشت.
با این حال به همت مرکز ارتباطات و رسانه آستان قدس رضوی، ویژه برنامه‌های عید سعید فطر در حرم مطهر رضوی به صورت زنده از حرم مطهر رضوی از شبکه‌های مختلف سیما پخش شد.
همزمان با فرارسیدن شب عید سعید فطر، ویژه برنامه "ایوان خدا" دیشب سوم خرداد ماه ساعت ۲۱ الی ۲۴ بامداد از شبکه افق سیما به صورت زنده از حرم مطهر رضوی بر روی آنتن رفت.
شب گذشته ویژه برنامه دیگری با عنوان "عید سعید فطر" با شعرخوانی «صابر خراسانی» از شبکه یک سیما پخش شد، همچنین دعای وداع با ماه مبارک رمضان توسط سعید حدادیان؛ مداح و ذاکر اهل‌بیت(ع) قرائت و از شبکه یک سیما به صورت زنده پخش شد.
نظر شما