توسعه آزادراه‌ها، خطوط مترو و ابرپروژه‌های شهری به تعویق بیافتد

در این گزارش، آثار شیوع ویروس کرونا بر بخش‌های مختلف حمل ونقل در ایران با تمرکز بر حمل ونقل شهری و جاده‌ای (برون شهری) مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس داده‌های موجود می‌توان مهم‌ترین آثار بحران کرونا بر بخش حمل ونقل را در چند دسته کلی مطرح کرد:

۱. مسائل مربوط به ادامه فعالیت حمل ‌و نقل همگانی و رعایت همزمان پروتکل‌های بهداشتی از جمله فاصله گذاری اجتماعی که چالش اصلی پیش رو به حساب می‌آید.

۲. کاهش تقاضای حمل و نقل که کاهش درآمد بخش دولتی، شهرداری‌ها و بخش خصوصی مانند کاهش درآمد عوارضی‌ها، امداد خودروها، مجتمع‌های رفاهی بین راهی، جایگاه‌داران سوخت، کاهش درآمد از جرائم راهنمایی و رانندگی و کاهش درآمد بخش حمل و نقل عمومی از یک طرف و افزایش هزینه‌هایی مانند استفاده از مواد ضدعفونی کننده، پایش سلامت کارکنان و افزایش حجم ارایه خدمات به ویژه برای شهرداری‌های کلانشهرها را به دنبال داشته است. با ادامه دوره شیوع بیماری و طولانی شدن آن، مساله کاهش درآمد و افزایش هزینه‌ها همچنان ادامه خواهند داشت.

۳. چالش اشتغال بخش حمل و نقل اعم از رانندگان و کارکنان و بروز مشکلات معیشتی برای رانندگان، متضرر شدن شرکت‌های حمل و نقل، مشکلات برای پیمانکاران و ...

۴. پیش‌بینی آثار منفی بر کل اقتصاد ایران در صورت طولانی شدن تعطیلی و کاهش فعالیت‌های اقتصادی با توجه به سهم بالا و قابل توجه بخش حمل‌ونقل در کاهش ستانده کل اقتصاد (تولید کل).

۵. آثار مثبت در بخش حمل نقل: با وجود چالش‌های پیش آمده، فرصت‌هایی نیز برای بخش حمل ونقل ایجاد شده است که ازجمله آنها می‌توان به کاهش مصرف سوخت، کاهش تصادفات رانندگی، فرصت برای اصلاح ساختارهای معیوب بخش حمل ونقل و اجرای اقدام‌هایی مانند توزیع ساعات کاری مشاغل، استفاده از سرویس ویژه، و به طور کلی کاهش سفرهای روزانه اشاره کرد.

در این گزارش برای کاهش تبعات کرونا، راهکارها و اقداماتی با ملاحظات مختلف از جمله اینکه بتوانند در دوره ۶ ماه تا یک سال کارایی داشته باشند پیشنهاد شده است.

در نخستین پیشنهاد اقدامات فیزیکی مانند ضدعفونی کردن وسایل نقلیه عمومی، نظارت بر نیروی کار، فاصله‌گذاری اجتماعی (مانند نشانه‌گذاری صندلی‌ها، محل ایستادن و صف خریداری بلیت اتوبوس و مترو) و اقدامات آموزشی و فرهنگ‌سازی، مجموعه‌ای از اقدامات فوری هستند که انجام آنها در دوران شیوع بیماری، دائمی بوده و تا پایان دوران شیوع بیماری، همواره باید انجام شوند.

در بخش حمل‌ونقل شهری چالش اصلی، پاسخگویی همزمان به تقاضای حمل ونقل در اثر از سرگیری تدریجی فعالیت‌های روزانه و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی است. در این راستا ۲ مساله جدی در کلان شهرها، اولاً نحوه ادامه فعالیت حمل‌ونقل همگانی در شهر و ثانیاً دسترسی حومه‌ای به کلان شهرها است. در این راستا، پیشنهادهایی به شرح زیر مطرح می‌شود:

توزیع ساعات کاری مشاغل که راهکاری کم هزینه و امکانپذیر است.

طراحی سرویس ویژه با رعایت فاصله‌گذاری لازم است. با توجه به الزام کارکنان دولت برای حاضر شدن در محل کار، می‌توان در گام نخست راه‌اندازی سرویس ویژه برای کارکنان دولت را آغاز کرد و در ادامه آن را برای استفاده عموم نیز توسعه داد.

فعالیت خطوط مترو یک چالش جدی است. تعطیلی کل یا حتی برخی از خطوط برای طولانی مدت ممکن نیست. اما شاید بتوان به تعطیلی برخی ایستگاه‌ها و ایستگاه‌های تبادلی فکر کرد. کاهش مطلوبیت از طریق کاهش خدمات (مثل تعطیلی برخی ایستگاه‌ها) در میان مدت ممکن است کارا باشد.

در خطوط اتوبوسرانی پرتقاضا (شامل خطوط BRT و سایر خطوط)، امکان تعطیلی کل یا حتی برخی خطوط برای طولانی مدت وجود ندارد. اضافه کردن ناوگان باید در دستور کار قرار گیرد. امکان تعطیلی خطوط کم تقاضا و استفاده از ناوگان آن و نیز استفاده از ناوگان آزاد بخش خصوصی برای سرویس‌دهی با فاصله‌گذاری اجتماعی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

لغو کوتاه مدت طرح‌های ترافیکی و بازنگری در این طرح‌ها در بلند مدت با توجه به شرایط تأمین ظرفیت حمل‌ونقل عمومی با رعایت فاصله‌گذاری پیشنهاد می‌شود.

در شهرهای کوچک و خارج از محدوده کلان شهری، توسعه شیوه‌های پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری و به طور کلی آموزش و توصیه به کاهش سفرهای روزانه مورد تأکید بیشتری است.

 حمل‌ونقل جاده‌ای: مساله اصلی کاهش تقاضای سفرهای بین شهری و متضرر شدن شرکت‌های حمل‌ونقل است. استفاده از حمایت‌های مالی دولت و در عین حال ارائه خدمت از سوی ناوگان برون شهری برای کوتاه مدت و میان مدت به خصوص برای پاسخگویی به سفرهای حومه‌ای پیشنهاد می‌شود. به طور کلی، مطالعه مسائل و راهکارهای این بخش همچنان جای تأمل بیشتری دارد.

 حمایت‌های مالی دولت از بخش‌های آسیب دیده در بازه زمانی شیوع بیماری، امری لازم است اما باید توجه داشت که با توجه به محدود شدن، شدید منابع مالی دولت به دلایلی مانند مسائل اقتصاد جهانی، تحریم‌ها، کاهش قیمت نفت، آثار اقتصادی بحران کرونا، تبعاً باید به کاهش هزینه‌های سنگین از جمله به تعویق افتادن توسعه آزادراه‌ها، احداث خطوط مترو و ابرپروژه‌های شهر توجه داشت.

انجام فراخوان و مذاکره با بخش خصوصی و کمک گرفتن از بخش خصوصی به ویژه استارت آپ‌های دارای راهکار باید مورد توجه باشد.

 در بلند مدت باید به برنامه‌ریزی کاربری زمین و کاهش وابستگی به سفرهای طولانی آونگی توجه شود.

گفتنی است که مدت اعتبار پیشنهادهای فوق، بسته به میزان طولانی شدن دوران شیوع بیماری متفاوت است که توضیحات مفصل‌تری در این خصوص در متن گزارش (فصل چهارم) ارائه شده است.

 به طور کلی، راهکارهای پیشنهاد شده، تنها یک فهرست اولیه است که جزئیات هر یک نیاز به بررسی و مطالعه بیشتر و دقیق‌تری دارد.

باید توجه کرد که اپیدمی کووید-۱۹ پدیده پیچیده‌ای است که سرنوشت و روند گسترش آن به سادگی قابل پیش‌بینی نبوده و برای ارزیابی دقیق تأثیر ویروس کرونا بر اقتصاد و به طور خاص بخش حمل ونقل، نیاز به اطلاعات زیادی وجود دارد که به دلیل نوپدید بودن این ویروس هنوز داده‌های لازم تولید نشده است.

ازاین رو، رصد مسائل و چالش‌ها و نیز راهکاریابی و ارزیابی آنها باید به طور دائم مورد توجه باشند. در نتیجه، ادامه پژوهش در خصوص آثار کرونا بر بخش حمل‌ونقل پیشنهاد می‌شود. همچنین، باید توجه کرد که در این گزارش، اثر حمل‌ونقل بر شیوع کرونا مورد بررسی قرار نگرفته است که این موضوع نیز قابل بررسی است.