مناقشات مرزی بین قرقیزستان و ازبکستان به کجا می انجامد؟

ماجرا از آنجا آغاز شد که در ۳۱ ماه مه (۱۱ اردیبهشت) در استان بادکَند قرقیزستان، در مرز با برون بوم ازبکستان به نام شهرستان "ساخ" درگیری هایی میان ساکنان مرزی این دو کشور رخ داد. ساکنان این دو شهر مرزی به سمت هم شروع به سنگ پرانی کرده و تعدادی از خانه ها را در هر طرف مرز به آتش کشیدند. در این میان تعدادی نیز مجروح شدند.

لازم به ذکر است که بُرون‌بوم به یک منطقه جدا از مرز کشور گفته می‌شود. یعنی سرزمینی متعلق به یک کشور که در خاک یک یا چند کشور دیگر قرار دارد. یک برون‌بوم با خاک اصلی کشور خود ارتباط مرزی ندارد. ساخ یک شهرستان در ازبکستان است که در استان فرغانه واقع شده‌است. با اینکه این شهرستان جزئی از ازبکستان محسوب می شود اما کاملا در خاک قرقیزستان قرار گرفته است.

به گزارش خبرگزاری روسی"آزاتیک rus.azattyk"، روابط عمومی دستگاه حاکمیتی استان بادکَند اعلام کرد که در حوالی ساعت ۱۲:۳۰ به وقت محلی درگیری میان ساکنین روستای چچمه قرقیزستان و روستای چاچما از توابع شهرستان ساخ ازبکستان شکل گرفت.

علت این درگیری، طبق اطلاعات دستگاه حکومتی، مجادله لفظی بین ساکنان در زمان پاکسازی مشترک چشمه چچما بود. گویا موضوع بحث نیز این بود که چشمه متعلق کدام کشور است.

به گفته رسانه های محلی مأموران پلیس سعی کردند تا جلوی مردم را بگیرند، اما این کار راه به جایی نبرد. در این درگیری از سلاح ها استفاده نشده بود، اما طرفین به یکدیگر سنگ می زدند. ساکنین محلی از ناحیه سر، پا و دست مجروح شدند. پزشکان نیز به خدمت رسانی مشغول بودند. در سه مکان از جمله  دو خانه در سمت ازبکستان و دیگری در سمت قرقیزستان آتش سوزی رخ داد.

در ساعت ۲۰:۴۷ به وقت محلی، دولت قرقیزستان اعلام کرد که برای تثبیت اوضاع، نیروهای بیشتری را به مرزها فرستاده و وجود مجروحان این حادثه را تأیید کرد.

در همین راستا جنیش رزاق‌اف، معاون وزیر امور خارجه قرقیزستان و عظیم ابراهیم، معاون وزیر امور خارجه تاجیکستان پیرامون اتفاقات روی داده در مناقشه مرزی اخیر دیدار و گفت‌وگو کردند.

هر ساله روال بر این بود که ساکنان هر دو مرز بصورت مشترک به پاکسازی چشمه کمک می کنند. این چشمه همیشه از لحاظ مالکیت میان ساکنین دو روستای مذکور مورد بحث بوده است و از آب آن هر دو طرف مشترکاً استفاده می کنند. از همین رو بروز چنین درگیری هایی امری طبیعی می باشد. اکرم مادوراف معاون نخست وزیر قرقیزستان نیز اعلام کرده بود که اجازه تشدید این درگیری ها را نخواهیم داد.

نیروهای مرزی سرویس امنیت دولتی ازبکستان نیز در کانال تلگرامی خود اظهار داشتند که برای حل و فصل درگیری های پیش آمده در منطقه مرزی، مسئولان حکومتی محلی دو کشور به دیدار و مذاکره پرداخته اند.

سرویس امنیت دولتی ازبکستان همچنین اعلام کرد که اوضاع کاملا تحت کنترل بوده و اقدامات مقتضی در راستای حل و فصل مناقشات تبعات آن در حال انجام است.

در حال حاضر مصدومان حادثه در حال مداوا در بیمارستان ها می باشند و نیروی امنیتی دو کشور با هرگونه اقدام غیر قانونی برخورد می کنند.

ازبکستان و قرقیزستان یک هزار و ۳۷۹ کیلومتر مرز مشترک دارند که از این میزان حدود ۵ درصد از جمله شهرستان ساخ به عنوان برون بوم محسوب می شود. به همین دلیل همه ساله اختلافاتی حول محور منابع آبی و زمینی دو کشور رخ می دهد.

در اول ماه مه (۱۱ اردیبهشت) نیز اختلافی در رابطه با یک مرتع به وجود آمد، در نتیجه، مرزبانان قرقیزی به منظور هشدار تیر هوایی شلیک کردند.

ساخ، بزرگترین برون بوم ازبکستان در قرقیزستان است که با وسعتی برابر با ۳۲۵ کیلومتر مربع در یک منطقه کوهستانی قرار دارد. حدود ۶۵ هزار نفر از ساکنان شهر اقوام تاجیکی هستند و همین مسئله اوضاع این منطقه را پیچیده تر می کند.

برون بوم های آسیای میانه در زمان اتحاد جماهیر شوروی (سابق) بر اساس زبان هایی که اکثریت جمعیت ساکن به آنها صحبت می کردند ایجاد شدند. ساخ اما در این میان یک استثنا بود. هیچ کس توضیحی ندارد که چرا این قلمرو که اکثریت قریب به اتفاق آنها تاجیک هستند، تبدیل به یک برون بوم ازبکستان شده است.

پیمان منطقه بدون جنگ‌افزار هسته‌ای آسیای مرکزی به نام‌های دیگر پیمان سمیپالاتینسک یا پیمان سِمی، یک تعهد الزام‌آور حقوقی برای کشورهای منطقه آسیای مرکزی یعنی قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان مبنی بر منع تولید، ذخیره، آزمایش و در اختیارگیری جنگ‌افزار هسته‌ای است. این پیمان در ۸ سپتامبر ۲۰۰۶ در سایت تست سمیپالاتینسک قزاقستان امضا و با تصویب آن توسط هر ۵ کشور، در ۲۱ مارس ۲۰۰۹ اجرایی شد.

اقدامات در جهت ایجاد یک منطقه بدون جنگ‌افزار هسته‌ای در سال ۱۹۹۲ با اعلامیه آلماتی آغاز شد. در سال ۱۹۹۷ مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی قطعنامه‌ای با اجماع ایجاد چنین منطقه‌ای را در آسیای مرکزی خواستار شد که در سال ۲۰۰۰ به تصویب رسید.

با آگاهی از عدم حمایت توسط قدرت‌های هسته‌ای برای ایجاد پیمانی مانند پیمان بانکوک، پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد در مذاکرات شرکت داشتند..

از همین رو دو کشور ازبکستان و قرقیزستان در حوره های مختلف ازجمله موارد بالا در قالب فرمت های مخالف با یکدیگر فعالیت تنگاتنگی دارند تا تنش ها و اختلافات موجود را به حداقل برسانند. این همفکری ها در حوزه های مختلف خود را نشان می دهد. برای مثال می توان به احداث خط لوله بخارا-تاشکند-بیشکک-آلتمند اشاره کرد. این خط لوله بزرگترین خط لوله انتقال گاز طبیعی ازبکستان است که در سال ۱۹۷۱ راه‌اندازی شد. ظرفیت انتقال این خط لوله ۵۵ میلیون متر مکعب در روز می‌باشد.

از مواردی که در سیاست خارجه ازبکستان در جهت بهبود روابط با همسایگان نام برده می شو.د بهبود مناسبات ازبکستان با قرقیزستان بود که در دوره ریاست جمهوری شوکت میرضیایف، روند جدید و متفاوتی را تجربه کرد. سفر میرضیایف به بیشکک در سپتامبر 2017 میلادی، نخستین سفر رئیس جمهور ازبکستان به قرقیزستان پس از 17 سال بود. دو کشور طی کمتر از یک سال موفق به حل و فصل بخش مهمی از مشکلات مرزی، استفاده از منابع آب و همکاری­ های نظامی شدند که در زمان ریاست جمهوری اسلام کریم­ اف غیرقابل تصور به نظر می‌رسید.

به گزارش خبرگزاری آناتولی ترکیه، در سال 2019 شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان در دیدار با قاسم جومرت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان در تاشکند بر ارتقاء حجم تجارت خارجی دو کشور به 5 میلیارد دلار تاکید کرد.

در دیدارهای دوجانبه، روسای جمهور قزاقستان و ازبکستان راه های افزایش همکاری ها و اهداف پیش روی دو کشور مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.

در پایان این دیدارها روسای جمهور دو کشور با امضای بیانیه مشترکی بر لزوم حمایت از حقوق کارگران مهاجر، مبارزه با مهاجرت غیرقانونی، اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، همکاری در بخش صنایع دفاعی، توافقنامه تشکیل مرکز بین المللی همکاری های تجاری و اقتصادی "آسیای مرکزی" و قرارداد همکاری وزارتخانه های دفاع دو کشور طی سالهای 2019 و 2020 تاکید شده است.

رئیس جمهور ازبکستان در نشست خبری مشترک پس از این دیدار با بیان اینکه تقویت روابط دوستانه بر پایه حسن همجواری با قزاقستان یکی از مهم ترین اولویت های سیاست خارجی کشورش است، اظهار داشت: "حجم تجارت خارجی دو کشور در سال گذشته با 30 درصد افزایش به 3 میلیارد دلار رسیده است. هدف مان رسیدن به حجم 5 میلیارد دلاری در تجارت خارجی است".

از همین رو و با سیاستی که روسای جمهوری دو کشور برای تحکیم روابط خود در پیش گرفتند بعید به نظر می رسد که این قبیل اختلافات میان مرز دو کشور بتواند بر اراده ازبکستان و قرقیزستان تاثیر بگذارد و باعث عقب گرد به دوران پیش از روی کار آمدن شوکت میرضیایف شود. به نظر می رسد رهبران هر دو کشور از امتیازاتی که برای طرف مقابل دارند آگاهی کامل دارند و نه تنها سعی نخواهند کرد این مناسبات با منافع مشترک خدشه دار شود بلکه تلاش خواهند کرد تا بیش از همیشه برای تحکیم و استکام این مناسبات قدم بردارند.