خروج سریالی آمریکا از پیمان‌های بین‌المللی

در بین رئیسان جمهوری آمریکا، نام ترامپ بیش از همه با واژه‌هایی چون «تعهدگریزی»، «پیمان‌شکنی» و «قانون‌شکنی» گره خورده به طوری که به رغم مخالفت‌های آشکار و پنهان جهانی، موثرترین سازمان‌ها و توافقات را بی‌اعتنا به عرف و هنجارهای بین‌المللی ترک کرده‌است. در روزهای اخیر نیز در حالی که حدود سه سال ونیم از عمر دولت او می‌گذرد از پیمان آسمان‌های باز و سازمان جهانی بهداشت خارج شده‌است.

واشنگتن روز یکم خردادماه مدعی شد که در واکنش به اقدامات روسیه، از پیمان آسمان‌های باز خارج می‌شود. معاهده آسمان‌های باز توافقنامه‌ای بین ۳۴ کشور جهان است که سال ۲۰۰۲ به امضا رسید و به اجازه پرواز هواپیماهای تجسسی بر فراز مناطق کشورهای عضو این معاهده ارتباط می‌یابد.

از نگاه ناظران، معاهده مذکور برای ایجاد درکی متقابل و اطمینان به کشورهای امضاکننده درخصوص همه تحرکات و فعالیت‌های نظامی که ممکن است سبب نگرانی آن‌ها شود، امضا شده‌است. گفته می‌شود معاهده مورد نظر یکی از بزرگ‌ترین تلاش‌های بین‌المللی برای هرچه شفاف‌تر کردن فعالیت‌های نظامی است.

واکنش مقامات روسیه در این پیوند اما همراه با آرامش و خونسردی بود. «الکساندر گروشکو» معاون وزیر خارجه روسیه، اطمینان داد که کشورش مصمم است توافقنامه نظارت هوایی را حفظ کند. گروشکو گفت: تا زمانی که این پیمان به قوت خود باقی بماند، روسیه به تمامی تعهدات در چارچوب آن پایبند خواهد بود.

بسیاری بر این باورند مسیری که واشنگتن به ویژه در قبال مسکو در پیش گرفته ممکن است به رقابت تسلیحاتی و جنگ سردی دیگر منجر شود.

رفتار آمریکا با پیمان آسمان‌های باز همانند کاری بود که پارسال ترامپ با پیمان «منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» (INF) با روسیه کرد؛ پیمانی که یازدهم مرداد، پس از ۳۱ سال منقضی شد و بسیاری از کشورها و چهره‌های بین‌المللی به بازگشت مسابقه تسلیحاتی هشدار دادند.

بر اساس پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد که در سال ۱۹۸۸ به امضای «رونالد ریگان» رئیس جمهوری آمریکا و «میخائیل گورباچف» رهبر اتحاد جماهیر شوروی رسید، دو طرف متعهد شدند از توسعه، تولید و استقرار موشک‌های کروز یا بالستیک زمینی با برد بین ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر خودداری کنند. بهانه خروج ترامپ از آن نیز همانند پیمان آسمان‌های باز، نقض آن توسط روسیه عنوان شد.

در روزهای اخیر شاهد یک خروج دیگر از سوی دولت ترامپ بودیم و آن خروج از سازمان جهانی بهداشت بود. ترامپ جمعه نهم خرداد در نشست خبری با اعلام خروج رسمی آمریکا از سازمان جهانی بهداشت، گفت: «از آنجا که آنها نتوانسته‌اند اصلاحات لازم را انجام دهند، ما امروز روابط خود با سازمان جهانی بهداشت را پایان خواهیم داد.»

ترامپ، این سازمان وابسته به سازمان ملل را به جانبداری از چین متهم و اظهار کرد: این سازمان واقعیت را درباره آنچه که در مرکز شیوع ویروس کرونا در شهر ووهان در چین روی داده، بیان نکرده‌است.

ترک سازمان جهانی بهداشت در میانه شیوع بحران کرونا حتی نزدیکترین متحدان آمریکا را به انتقاد واداشت به عنوان نمونه «ینس اسپان» وزیر بهداشت آلمان با انتقاد از تصمیم آمریکا برای قطع روابط با سازمان مذکور، این اقدام را «مایوس کننده» و «پسرفتی برای بهداشت جهانی» خواند.

این همان کاری بود که ترامپ پیشتر با سازمان‌های دیگر وابسته به سازمان ملل کرده‌بود. خروج از «یونسکو» (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) در آذرماه ۱۳۹۶ و خروج از «شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد» در ۳۰ خرداد ماه ۱۳۹۷ از آن جمله است. طنز تلخ ماجرا اینجا است که باوجود ادعای آمریکا مبنی بر سردمداری حمایت از حقوق بشر، ترامپ به دلیل حمایت از رژیم صهیونیستی، تصمیم گرفت از این شورا خارج شود.

همان طور که اشاره شد در کنار خروج ترامپ از سازمان‌های تابعه سازمان ملل، در این مدت سه سال ونیم شاهد خروج سریالی آمریکا از توافقات و پیمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بسیاری بوده‌ایم که در ادامه به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود.

«پیمان تجاری اقیانوس آرام» (TPP) نخستین پیمانی بود که دونالد ترامپ بلافاصله پس از آغاز دوره ریاست جمهوری خود در بهمن‌ماه ۱۳۹۵ از آن خارج شد. هدف از این معاهده تجاری که میان ۱۲ کشور حاشیه این اقیانوس و پس از هفت سال رایزنی منعقد شد، کاهش تعرفه‌های گمرکی میان کشورها عضو و افزایش همکاری های مشترک بود.

خروج آمریکا از توافق اقلیمی «پاریس» در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۹۶ نمونه دیگری از این تعهدگریزی‌ها به شمار می‌رفت. هدف از این پیمان که زیر نظر سازمان ملل متحد منعقد شده‌ و تاکنون ۱۴۷ کشور آن را به تصویب رسانده‌اند، کاهش قابل ملاحظه گازهای گلخانه‌ای و تلاش برای نجات کره زمین از مشکلات زیست محیطی است.

خروج آمریکا از «قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی» موسوم به «نفتا» یک نمونه دیگر است؛ قراردادی با هدف تسهیل تجارت و همکاری‌های اقتصادی که میان سه کشور کانادا، آمریکا و مکزیک به امضا رسید.

ترک «پیمان مهاجرتی سازمان ملل» موسوم به «پیمان نیویورک» در آذرماه ۱۳۹۶ از دیگر مصداق‌های تعهدگریزی دولت ترامپ است؛ پیمانی که در سال ۲۰۱۶ و با همراهی اغلب کشورهای عضو سازمان ملل منعقد شد. بر این اساس کشورهای امضا کننده متعهد شدند که حقوق پناهجویان را رعایت، محل اقامت را فراهم و دسترسی آنان به تحصیلات و شغل را تضمین کنند.

 آمریکا در ارتباط با ایران نیز یک تعهدگریزی بزرگ و آشکار انجام داد و آن خروج از «برجام» بود؛ توافقی که دستیابی به آن بیش از یک دهه زمان برده‌بود.

اینک نیز جهان باید خود را برای بدعهدی بعدی و تکه دیگری از پازل تعهدگریزی‌های آمریکا آماده کند و آن خروج از «سازمان تجارت جهانی» است؛ سازمانی که از مدت‌ها پیش از سوی ترامپ هدف‌گذاری شده‌است.