معنای مطلقه بودن ولایت فقیه از دید امام(ره)

«یحیی فوزی» روز چهارشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا درباره تفاوت اهداف حکومت دینی با حکومت غیردینی در اندیشه امام خمینی(ره) اظهارداشت: محور سیاست در اندیشه امام خمینی(ره) انسان است و تعالی انسان را هدف خلقت می داند. با اتکا به این اندیشه، انسان برای رشد و تعالی به جامعه و شرایط اجتماعی خوب نیاز دارد بنابراین هدف سیاست‌ورزی هم باید، ایجاد جامعه خوب برای بسترسازی تعالی انسان باشد.

استاد پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی تصریح کرد: جامعه خوب نیاز به مدیریت سیاسی خوب دارد و از نوع نگاهش به انسان وارد بحث اهمیت سیاست می‌شود و می‌گوید سیاست برای تعالی و رشد انسان مهم است و بر اساس این سعی می‌کند عناصر مختلف هندسه اندیشه سیاسی خودش را بچیند.

فوزی در تبیین الزامات سیاست خوب افزود: یکی از بحث های امام این است که این سیاست خوب باید متاثر و همسو با دین باشد چون دین هم در راستای تعالی بشر است، سیاست هم باید در همین راستا باشد و این دو باید همدیگر را تکمیل کنند تا سیاست بتواند به اهداف خودش برسد.

عضو هیأت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، مخالفت برخی مدعیان دینداری با حکومت دینی در دوران غیبت امام زمان(عج) را یادآور شد و تاکید کرد: پیامبر(ص) در دوران خود حکومت کرد و در دوره ائمه هم حکومت وجود داشته و شاید شبهه یا اختلاف روی دوره غیبت امام زمان است که یک عده معتقد به حکومت دینی بودند ولی می گفتند در دوران غیبت ما از حکومت مشروع محروم شدیم و باید صبر کنیم و برای آمدن امام زمان دعا کنیم و ایشان بیاید حکومت عدل و داد را برقرار کند و تا آن زمان چاره ای جز صبر نداریم ولی امام خمینی(ره) بر خلاف اینها گفت باید حکومت دینی تاسیس کنیم.

فوزی در ادامه درباره دیدگاه امام درباره ساختارهای حکومت خوب گفت: حکومت خوب از یک بعد حاکمش ویژگی‌های خاصی دارد مثلا تاکید بر ولایت فقیه که خود ولی‌فقیه چهار ویژگی باید داشته باشد و هم عالم به فقه باشد نزدیک به ویژگی‌های امام معصوم؛ چون امام معصوم علم الهی دارد ایشان هم علم مورد نیاز خودش را داشته باشد و فقیه باشد.

وی افزود: امام معصوم عصمت دارد، ولی‌فقیه هم باید عدالت داشته باشد و از این نظر هم به امام معصوم نزدیک باشد و دیگر اینکه باید مدیریت و توان اداره امور را هم داشته باشد.

نویسنده کتاب بنیان‌ها ومباحث اندیشه سیاسی اسلام با بیان اینکه امام این سه شرط را کافی نمی‌داند، گفت: امام شرط چهارمی هم قائل است و آن اینکه مردم هم باید ولی‌فقیه را بپذیرند و انتخاب کنند.

فوزی درباره اهمیت نقش مردم در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) نیز تصریح کرد: امام راجع به نقش  مردم در حکومت بحث‌های مبسوطی دارد که مردم باید در سرنوشتشان دخالت کنند و در حکومت نقش داشته باشند. ایشان بر اساس اصل وجوب مقدمه، مشارکت مردم در سیاست را لازم می‌دانست و معتقد بود تحمیل مردم جایز نیست و تاکید داشت مردم نقش اساسی را در حکومت دارند.

نویسنده کتاب «اندیشه سیاسی در ایران بعد از انقلاب» یادآور شد: یکی دیگر از عناصری که امام در هندسه سیاسی خود مطرح می‌کند حد و حدود اختیارات حکومت است که آیا بر اساس احکام اولیه عمل کند یا بر اساس احکام ثانویه عمل کند.

فوزی تصریح کرد: امام می‌فرمایند اختیار حکومت فراتر از احکام اولیه است و در واقع مطلقه است؛ مطلقه بودن که امام مطرح می‌کند به معنای استبداد نیست بلکه تاکیدش روی این است که می‌تواند فراتر از احکام اولیه در جهت مصالح ملی و در جهت مصالح نظام حرکت کند و بن بست‌ها را باز کند.

وی درباره هدف امام از تاکید بر موضوع مصلحت و احکام ثانویه نیز توضیح داد: امام روی مصلحت یا احکام حکومتی تاکید کرد زیرا اینها حکم بن‌بست شکنی دارند و امام می‌خواست بگوید حکومت دینی نباید دچار مشکل کارآمدی شود و شریعت این اجازه را داده که در مواقع خاص با احکام ثانویه کار را جلو ببرد.

نویسنده کتاب «سیره مدیریتی امام خمینی»، امام را احیا کننده بحث‌های مهم سیاسی در فقه شیعه دانست و افزود: در کنار این مولفه‌های سیاسی که امام مطرح می کند بحثی هم دارد به نام اهداف حکومت دینی که این حکومت چه اهدافی را باید دنبال کند.

فوزی تصریح کرد: امام مبتنی بر نوع نگاهش به سیاست دو نوع اهداف را معمولا مطرح میکند؛ یک سری اهداف عام را که میگوید این اهداف عام بین همه حکومت‌ها و حکومت دینی مشترک هستند و در کنار آنها اهداف خاص که مختص حکومت دینی است.

وی با بیان اینکه بالاخره حکومت دینی هم یک نوع حکومت است و به همین خاطر الزامات حکومت را دارد، گفت: اولین کارویژه حکومت‌ها در واقع نظم و امنیت است و بعد هم تامین عدالت، رفاه، آزادی و امثال آن که همه حکومت‌ها دنبال این اهداف هستند و  بنابراین حکومت دینی هم به خاطر اینکه حکومت است باید دنبال این اهداف باشد و این اهداف را محقق کند.

نویسنده کتاب «مذهب و مدرنیزاسیون» به تفاوت‌های حکومت دینی و حکومت غیردینی در اندیشه امام اشاره کرد و گفت: امام بحثی را مطرح می‌کند و آن این است که حکومت دینی جدای از این اهداف عام، یک اهداف خاص هم دارد و آن هدف خاص هم تعالی انسان است یعنی فقط برای اداره جامعه نیامده است و باید جامعه را هدایت و برای رشد و تعالی جامعه بسترسازی کند.

فوزی تصریح کرد: این بسترسازی برای رشد و تعالی یک هدف دیگر است و آن هدف خاص حکومت دینی است که شاید بقیه حکومت‌ها آن را دنبال نمی کنند یعنی اصلا یکی از تفاوت‌های فلسفه و اندیشه سیاسی اسلام با غرب همین است که آن اندیشه می گوید هدف فقط اداره است ولی اندیشه دینی می گوید هدف علاوه بر اداره، هدایت هم هست.

وی با بیان اینکه از نظر امام، هدف خاص حکومت یعنی تعالی انسان بر اهداف عام آن هم تاثیر می‌گذارد، خاطرنشان کرد: درست است که ما یک هدف عام به نام امنیت داریم و همه حکومت‌ها دنبال این هستند ولی نوع رویکرد و مواجهه حکومت دینی با نظم و امنیت با حکومت غیردینی متفاوت است زیرا هدف اصلی آن تعالی انسان است و باید طوری نظم و امنیت ایجاد شود که منجر به تعالی انسان شود وگرنه هر نظم و امنیت سرکوبگرانه‌ای مورد توجه امام نیست.

امام با نظام‌های استبدادی مخالف بود

نویسنده کتاب «گفتمان اصلاحات در ایران» گفت: اگر ایجاد نظم و امنیت به قیمت سرکوب فطرت کرامت جوی انسان‌ها تمام شود، این نظم و امنیت مورد قبول نیست به خاطر همین هم، امام با همه حکومت‌های فاشیستی و تمامیت‌خواه مخالف بود زیرا باوجودی که نظم و امنیت ایجاد می‌کنند اما نظم و امنیتشان در راستای تعالی انسان نیست.

فوزی با بیان اینکه آزادی یکی از نیازهای فطری بشر است ولی باید در راستای تعالی و تکامل انسان باشد، گفت: نوع نگاه امام به مقوله آزادی با نوع نگاه حکومت‌های لیبرال دموکراسی متفاوت است و این به تعامل اهداف خاص حکومت دینی با اهداف عام آن بر می گردد و این موضوع در مباحث دیگر مثل رفاه و عدالت هم صادق است.

وی با بیان اینکه اهداف خاص و اهداف عام حکومت دینی روی هم تاثیر و تاثیر دارند، یادآور شد: می توانیم بگوییم تفاوت حکومت دینی با حکومت غیردینی از نظر امام دو مساله است؛ یکی اینکه حکومت دینی یک هدف خاص دارد که محور آن انسان است و انسان را دوساحتی و دارای روح و جسم میداند و معتقد است روحش به این دنیا آمده تا متعالی شود و غایتی دارد و دیگر اینکه معتقد است که یک سری اهداف هم که حکومت دینی مشترک با همه حکومت ها دارد هر حال باید روح هدف خاص را پیدا کنند و در راستای تعالی انسان عملیاتی شوند.

الگوی «اسلامی ایرانی پیشرفت» نقشه راه تحقق تعالی انسان

نویسنده کتاب «جنبش‌های اسلام‌گرای معاصر: بررسی منطقه‌ای» تصریح کرد: امام یک دکترین جدید در خصوص توسعه سیاسی دارد و اگر ما این اهداف خاص و عام حکومت دینی را کنار هم بگذاریم میتوانیم بگوییم امام نه دنبال حکومت لیبرال دموکراسی و نه حکومت استبدادی بود و در واقع دکترین خاصی برای حکومتداری معرفی کرد.

فوزی به طرح مبحث «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» توسط حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: باید اهداف عام و خاص حکومت را در جهت تعالی انسان دنبال کنیم و برای تحقق آن الگوسازی کنیم؛ همان چیزی که رهبری از آن تحت عنوان الگوی «اسلامی ایرانی پیشرفت» نام برد.

وی تصریح کرد: در واقع، الگوی «اسلامی- ایرانی پیشرفت» یکی از اهدافش باید تحقق تعالی انسان باشد و ارتباط معقول و منطقی و قابل اجرا بین اهداف عام و خاص حکومت ایجاد کند که تحقق آن البته نیازمند اندیشه‌ورزی گسترده‌ای است.