پنج سال از افتتاح مجدد خانه احزاب در ۳۱ اردیبهشت ۹۴ و ۲۰ سال از شکل گرفتن این نهاد سیاسی می‌گذرد و روز دوشنبه ۱۹ خرداد ماه، اعضای این تشکیلات «سید شهاب الدین صدر» را در دومین نشست سالیانه خود به عنوان رییس سال دوم دوره هفتم انتخاب کردند. به بهانه این انتخاب می‌توان نگاهی گذرا و کوتاه به فعالیت خانه احزاب در دو دهه گذشته و نیز تلاش دولت یازدهم و دوازدهم برای سامان دادن به تشکل‌ها در سایه احیای آن داشت.
مروری بر ۲۰ سال تحزب در خانه احزاب
پیدایش انجمن‌ها، دسته‌ها و گروه‌های سیاسی در ایران گرچه به دوران مشروطه باز می‌گردد اما فراز و فرودهای تحزب در ایران اجازه نقش‌آفرینی به این نظام برای ایفای نقشی مانند آنچه در دموکراسی‌های مرسوم مشاهده می‌شود، نمی‌دهد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل اعتقاد سیاسی- ایدئولوژیک به مفهوم شورا که تجلی آن در قالب حزب بود، به این مفهوم عمیق‌تر پرداخته شد هرچند مجموع بحران‌ها، ترورها، جنگ تحمیلی و اولویت‌های سازندگی اجازه رشد ایده آل به آنها نداد اما فعالیت‌های احزاب را هم متوقف نکرد. سه سال پس از روی کارآمدن دولت اصلاحات با شعار توسعه سیاسی نهادی تحت عنوان خانه احزاب تاسیس شد که در ماده ۲ اساسنامه آن این مجموعه را مدنی، غیردولتی، دارای شخصیت حقوقی و مستقل و متشکل از نمایندگان احزاب و گروه‌های سیاسی پروانه دار عنوان کرده بود.
خانه احزاب در پنج دوره برگزاری خود گرچه شاهد اختلاف نظرهای بی‌شماری میان احزاب سیاسی در داخل خود بود اما بر اساس قانون مجامع عمومی خود را برگزار کرد و تا سال ۸۹ یعنی دولت دوم محمود احمدی نژاد به کار خود ادامه داد. اختلافات درونی و عدم تمایل دولت وقت برای ساماندهی به اوضاع، شرایط را سختتر کرد تا سرانجام رییس جمهوری وقت در تیر ۱۳۸۹ تشکیل جناح‌بندی‌های سیاسی را فاتحه‌ای برای بعضی از ارزش‌های انقلاب دانسته و بگوید: «نظام ما تنها یک حزب دارد و آن ولایت است.» این دیدگاه احمدی‌نژاد به نوعی پایان بخش کار تشکیلات خانه احزاب به عنوان نمادی از فعالیت حزبی در ایران بود.
دبیر وقت کمیسیون ماده ۱۰ قانون نحوه فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی، مجمع عمومی خانه احزاب را به رسمیت نشناخت و ۹ ماه پس از آخرین جلسه مجمع عمومی، به دلیل عدم تمدید پروانه این تشکل سیاسی و به حد نصاب نرسیدن مجمع عمومی آن، فعالیت‌های خانه احزاب به پایان رسید. همان سال دفتر پلمپ و این نهاد از سوی کمیسیون ماده ۱۰ احزاب منحل اعلام شد. یک سال بعد هم تلاش اعضای شورای مرکزی پیشین برای برگزاری مجمع عمومی و انتخابات دور جدید با ممانعت وزارت کشور وقت رو به رو شد.
جزییاتی از تحقق وعده دولت درباره احزاب
وعده بازگشایی مجموعه سیاسی خانه احزاب به عنوان نماد نظام تحزب در جمهوری اسلامی ایران از سوی حجت الاسلام «حسن روحانی» در همان روزهای نخست آغاز به کار دولت اول تدبیر و امید داده شد. وعده ای در سیاست داخلی که با توجه به اولویت رفع تنش‌های خارجی با دو سال تاخیر انجام شد و «عبدالرضا رحمانی فضلی» وزیر کشور دولت یازدهم در ۳۱ اردیبهشت ۹۴ این نهاد را دوباره به عرصه سیاسی کشور بازگرداند. در ۱۶ مرداد ۹۴ انتخابات هیات رییسه موقت خانه احزاب و اعضای شورای مرکزی آن برگزار شد و دولت در هشت شهریور سال ۹۵ ساختمان جدید خانه احزاب را افتتاح کرد.
قانون نحوه فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی در سال ۹۵ تغییر کرد و این آغاز مسیر دولت یازدهم برای سامان دادن به نظام حزبی بود که بیش از ۲۵۰ حزب روی کاغذ در آن وجود داشت. احزابی که گاهی خانوادگی و فصلی و در یک اتاق اداره می شدند و برگزاری کنگره و تغییر اساسنامه و دیگر ضوابط در آنها رعایت نمی‌شد.
با اهتمام وزارت کشور دولت یازدهم و دوازدهم و براساس اعلام «حمید ملانوری» دبیر کمیسیون ماده ۱۰ احزاب تا اردیبهشت ماه سال جاری ۱۱۸ حزب در کشور دارای پروانه فعالیت هستند که از این تعداد ۳۱ حزب استانی و ۸۷ حزب در سطح ملی فعالیت می‌کنند.
در دولت‌های اول و دوم تدبیر و امید سالانه نزدیک به ۶۰ کنگره حزبی با حضور ناظران وزارت کشور برگزار شده و تغییرات آنها توسط وزارت کشور در روزنامه رسمی منتشر شده است.
به طور متوسط سالانه بیش از ۱۵ جلسه کمیسیون ماده ۱۰ احزاب برگزار شده و تنها در سال گذشته۲۵۲ مصوبه داشته که از این تعداد ۲۱۴ مصوبه در حوزه احزاب و ۳۸ مصوبه مربوط به تشکل‌های اقلیت‌های دینی بوده است.
تا مرداد ماه سال گذشته۱۷ شعبه از خانه احزاب در استان‌های مختلف کشور افتتاح و ساختمان آنها تجهیز شده است، ۱۰۶۶ دفتر فرعی احزاب هم در شهرستان‌های کل کشور آغاز به کار کرده اند. بیش از ۲۶ میلیارد ریال اعتبار به خانه احزاب بین سال های ۹۶ و ۹۷ و پس از وقفه‌ای ۱۲ ساله پرداخت شده است.
دولت به منظور ساماندهی فعالیت احزاب پیش نویس لایحه ای را در سال ۹۲ تدوین کرد، به تصویب مجلس رساند و پس از آن به احزاب ارائه داد. احزاب ۳ سال برای تطابق فعالیت‌های خود فرصت داشتند اما با انتشار اسامی تنها ۱۰۰ حزب از سوی سخنگوی وزارت کشور مشخص شد که از ۲۴۷ حزب موجود در کشور، تنها ۱۰۰ حزب توانستند معیارهای لازم را کسب کنند.
برگزاری مجمع عمومی با حضور حداقل ۳۰۰ نفر از اعضای رسمی، تاسیس دفاتر رسمی حداقل در یک سوم از مراکز استان‌های کشور، تاکید بر شفافیت منابع مالی احزاب، ممنوعیت تشکیل حزب از سوی افرادی با شرایط خاص از مهم‌ترین تغییرات قانون جدید فعالیت احزاب و تشکل‌های سیاسی بود که بر اساس آن می‌توان امیدوار بود سیستم تحزب در ایران مبتنی بر احزاب خانوادگی با تعداد اندک و سازوکار نامشخص نباشد.
خانه احزاب ایران به عنوانی یکی از وعده‌های روحانی فعالیت خود را آغاز کرد، بسیاری از نابسامانی‌های احزاب از سوی وزارت کشور دولت یازدهم و دوازدهم سامان یافت و اکنون در سال پایانی ریاست جمهوری حجت الاسلام روحانی می‌توان وعده توجه به احزاب به عنوان حلقه وصل دولت و ملت را تا حد زیادی محقق شده اعلام کرد.
نظر شما