کرونا، به اقتصاد استان‌های کم برخوردار آسیب جدی زده است

حامد قادرزاده روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: بیشتر درآمد مردم این استان روزانه است و سهم کسانی که حقوق ماهیانه و ثابت (اعم از بخش دولتی و یا واحدهای بزرگ اقتصادی بخش خصوصی و دارای مزایای تامین اجتماعی) دریافت می‌کنند در مقابل کسانی که از داد و ستدهای رایج و روزمره تحصیل درآمد دارند، ناچیز است.

وی افزود: برای مثال تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، تعطیلی برنامه‌های عمومی که دولت تامین کننده‌ منابع مالی آن است، اثر اقتصادی بیشتری بر معیشت ساکنان و فعالان اقتصادی استان داشته است و از طرف دیگر کردستان فاقد واحدهای اقتصادی با ارزش افزوده بالا در بخش مواد غذایی و فرآوری محصولات کشاورزی است و بیشتر خام فروشی در آن رایج است.

مدیرگروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه کردستان اضافه کرد: در این شرایط واردات این محصولات از مناطق برخوردار و همچنین کمبود شدید انبارها و سردخانه‌های مواد غذایی امکان بهره‌گیری از تحصیل فایده ناشی از این فعالیت‌ها را نیز غیرممکن کرده و فشار اقتصادی بر استان از ناحیه نیز بیشتر و موجب ایجاد فایده برای استان‌های برخوردار را بیشتر کرده است.

عضو هیات علمی و مدیرگروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه کردستان یادآور شد: از آنجا که حمل و نقل شهری و بین شهری در کسب درآمد بخش قابل توجهی از مردم  سهم معناداری داشته، این قشر آسیب جدی‌ را تجربه کرده است.

وی تعطیلی تالارها، رستوران‌ها و فعالیت خدمات موسسات آموزشی خصوصی در استان به دلیل نبود جایگزین مناسب فعالیت‌های اقتصادی شرایط کرونایی ار دارای اثر به مراتب معنی‌دارتری بر اقتصاد استان دانست و گفت: کارگران روزمزد ساختمانی و بخش خدماتی بازار و حتی دستفروشان نیز از این ناحیه آسیب جدی را تجربه کردند.

این عضو هیات علمی دانشگاه کردستان با بیان اینکه تعطیلی و یا کند شدن فعالیت‌های مرزی در استان هم از نظر ورود و خروج کالا و هم مسافرهای بخش درمانی به کشور از طریق این مناطق و هم چنین اقامتگاه‌های استان به طور کامل یا در حد کامل درآمد خود را از دست دادند، اضافه کرد:  آسیب این بخش زمانی بیشتر می‌شود که قریب به اتفاق دستمزد بگیران استان یا فاقد بیمه تامین اجتماعی هستند یا بیشتر خویش فرما هستند و شانس برخورداری از مزایای بیمه بیکاری را ندارند.

وی با بیان اینکه بخش کشاورزی استان نیز آسیب جدی را تجربه کرده است، اظهار داشت: کشاورزان به دلیل کمبود امکانات بهداشتی و جاده نامناسب، ناچار به قرنطینه اختیاری شدند تا به این صورت آسیب‌ خود را به حداقل برسانند و از طرف دیگر به دلیل وابستگی بالای بسیاری از خانوارهای روستایی و حتی شهری استان به درآمد فرزندان مهاجر خود در استان‌هایی مانند تهران، البرز و دیگر مناطق مرکزی کشور و تعطیلی بیشتر مراکز عرضه خدمات و محل‌های  اقامتی آنان در این مناطق، این افراد ناچار به برگشت اجباری به استان شدند و نه فقط منبع درآمدی‌ آنها خشکیده شد بلکه به هزینه‌ خانوارها اضافه کردند و حتی برخی هم با خود ویروس کرونا را از شهرهای بزرگ به ارمغان آوردند.

قادرزاده تاکید کرد: در مجموع می‌توان گفت در استان کردستان به دلیل سهم بالای درآمدهای مردم از فعالیت‌های روزمره، آسیب‌بیشتری از شرایط کرونا داشتند، چرا که به دلیل معیشت اندک گذشته از کبد اقتصادی (منابع ذخیره‌ای و پس‌انداز) مناسبی برخوردار نیستند تا بتوانند هم از نظر روحی و روانی و هم از نظر جسمی از خود مراقبت کنند و این موضوع آنان را بیشتر از سایر مناطق وابسته به خدمات نهادهای حمایتی کرده است.

تغییرات اقتصادی در سطح ملی

 عضو هیات علمی دانشگاه کردستان درباره تغییرات همه‌گیری کرونا درسطح ملی هم اظهار داشت: بر اساس پیش‌بینی‌های قبل از کرونا، اقتصاددانان کشور در انتظار تغییرات ساختاری خاص اقتصادی، از نظر نوع، و اندازه فعالیت بوده و ورود ویروس و شرایط همه‌گیری جهانی کرونا بخشی از این تغییرات را تسریع و نهادینه کرده و بخشی را هم کٌند و تاحدی متوقف کرده است.

قادرزاده افزود: با وجود باور جهانی به تولید بر اساس مزیت نسبی و لزوم افزایش سطح مبادلات جهانی و پایبندی به اصول و مبانی آن در حذف تعرفه و یا پرداخت هرگونه یارانه و اجتناب از هر گونه خدعه و غش در معاملات و تبعیت از کل خیارات در معامله، اما این شروط در عمل نه فقط به طور کامل تحقق پیدا نکرده است، بلکه به مرور رابطه حاکم و محکوم و یا غالب و مغلوب در طرفین معامله به جای اصل ایجاد انتفاع دوسویه، بر اساس قیمت‌های سایه‌ای، برقرار گردیده و با اعلام و یا برقراری تحریم‌ها و وادار نمودن دیگران به تبعیت از تصمیم‌گیرنده غالب بازار، سعی در به زانو درآوردن تحریم شده (شده‌ها) می‌کنند. وی تاکید کرد: این موضوع به دلیل عدم باور به حقیقتی حاکم بر مدیریت مطلوب است.

مدیرگروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه کردستان ادامه داد: منظور از مدیریت مطلوب چیزی به غیر از تبعیت از اصول رفاه جهانی و اصل بهینه پارتو است وبه عبارت دیگر تغییر مطلوب آن تغییری است که بدون آسیب رساندن به دیگری فعلیّت پیدا کند.

قادرزاده اضافه کرد: این موضوع همان شبکه آثار جانبی  Network)  (Externalities است و شبکه‌ آثار جانبی چیزی جز پاندمیک و یا اثرات متقابل تصمیمات در سطح جهانی نیست و نشانه‌های آن در دهه‌ی ۸۰ میلادی تحت عنوان طرح سوال، توسعه به چه قیمتی مطرح ظهور پیدا کرد و موجب اضافه شدن بعدی به ابعاد توسعه، زیست محیطی، و عنوان توسعه را در جهان به توسعه پایدار (Sustainable Development) شد.

وی یادآور شد: ولی به دلیل عدم درک کامل آن نتوانست به قانونی جهانی تبعیت شود و به جای تبدیل شدن آن به یک پیوست اجتناب ناپذیر در تصمیم‌گیرهای ‌ملی با نگاه بین‌المللی و تغییر نگاه کوتاه مدت به نگاه بلندمدت و بین نسلی، یا فراموش شده یا حداکثر توسط برخی از سازمان‌های مردم نهاد و به صورت محدود طرح موضوع شد و یا این که در محدوده‌ی مقالات علمی محصور شد.

وی افزود: عالم‌گیری یا پاندمیک و لزوم توجه به آن در تصمیم‌گیری‌ها در همه سطوح  اعم از فردی، گروهی، محلی، منطقه‌ای و یا ملی همانا الزام به تبعیت از قاعده نفی ضرر، لاضرر و لاضرار فی‌الاسلام به شمار می رود که تبعیت از آن گامی در جهت مدیریت واحد جهانی، با حفظ استقلال هر کشور است.

قادرزاده با بیان اینکه همانگونه که قوانین موضوعه کشورها در مورد شهروندان و واحدهای اقتصادی، اجتماعی و یا کنش و واکنش شخصیت‌های حقیقی و حقوقی باید وضع ‌شود، به تبیین نکات کلی برای پیش بینی تغییرات و توجه برنامه‌ریزان پرداخت.

کاهش تراکم‌های جمعیتی و پوشش کامل مناطق با نگاه مدیریت جامع، افزایش حساسیت در خصوص اثرات جانبی تصمیمات فردی اعم از حقیقی و حقوقی، لزوم افزایش توجه به همه مناطق و همه فعالیت‌ها (صرفنظر از تفاوت در راستای کاهش اثرات جانبی منفی و تقویت اثرات جانبی مثبت در وضع قوانین و سیاستگزاری‌ها)و  لزوم افزایش دقت در اجرای برنامه‌هایی که با محیط زیست ارتباط نزدیک دارد از جمله برنامه هایی بود که این عضو هیات علمی دانشگاه کردستان به آن اشاره کرد.

وی به دیگر راهکارها در این زمینه نیز اشاره کرد و گفت: توسعه دولت الکترونیک و افزایش ارزش فعالیت‌های وابسته به آن، ثبت کل فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی با قابلیت پیگیری، کاهش آزادی‌های فردی و امکان ردگیری حداکثری تحرکات، افزایش تقاضا برای دستگاه‌ها و سیستم‌های هوشمند در همه سطوح، تغییر ساختار وسایط نقلیه عمومی و افزایش تقاضا برای وسایط نقلیه بدون راننده، افزایش سرعت حذف پول از سیستم اقتصادی و از بین رفتن تدریجی دستگاههای خودپرداز و حتی POS، افزایش تقاضا برای خودروهای کوچکتر و کاهش طول مسافرت‌های با جمعیت بالای داخل وسیله از جمله دیگر نکات قابل توجه است.

این استاد اقتصاد، تسریع در تغییر تدریجی نسبی ارزش دارایی‌های مناطق پرجمعیت در جهت کاهش و افزایش سریع‌تر دارایی‌های مناطق دور دست به عبارتی افزایش رانت مناطق دور دست و تعدیل توزیع درآمدی را هم از دیگر تغییرات مورد نیاز برشمرد و گفت: پراکنش جمعیتی و لزوم توجه مجدد به رهبران محلی برای مدیریت جوامع پراکنده و غیر اقتصادی شدن ایجاد مراکز کنترل بزرگ فیزیکی به شیوه کنونی با توزیع و تفویض اختیارات مدیریتی و لزوم ارزش‌گذاری محصولات و فعالیت‌ها و افزایش جایگاه علم و عالم در همه حوزه‌ها به ویژه تولیدکنندگان نیازهای حیاتی مانند بخش‌‎های سلامت، غذا و امنیت نیز ضروری است.

قادرزاده تاکید کرد: تغییر نوع شناسایی و مطالعه روند تغییر با تاکید بر اثرات بلند مدت و پرهیز از روزمرگی در سطح ملی با مطالعه واقعی آمایش سرزمینی نه با استناد به داده‌های بخش دولتی و با دقت پایین نیز الزامی است.

همدلی رمز عبور از بحران‌ها

وی درباره اینکه کدام یک از مواردیب که در زمینه تغییرات عنوان کرد، از پایداری بیشتری برخورد است، افزود: بر اساس اصول و مبانی علمی در علم اقتصاد و جامعه‌شناسی بیشتر این موارد میل به وقوع بالایی داشته و تنها مانع اجرایی شدن سریع هر یک از آنها نداشتن تقارن اطلاعاتی است که با تولید سریع مدیریت‌های مجازی و شکل‌گیری الگوهای رهبر- پیرو در مناطق این نقیصه تاحدی تعدیل می شود.

مدیرگروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه کردستان تاکید کرد: آنچه که غیر قابل اجتناب بوده و در بلند مدت ماندگار خواهد بود، نهادینه شدن این مساله است که هرچیز و هرکس نادیده گرفته نشود، چرا که از بین بردن‌ها در طبیعت بنابر اصل طبیعی که بیان می‌کند، هیچ چیزی از بین نمی‌رود بلکه از شکلی به شکل دیگر درمی‌آید، کامل نخواهد بود.

قادرزاده ادامه داد: در نتیجه جایگزین شدن نگاه روزمره و حتی میان مدت با نگاه بلندمدت و نگاه تک‌نگری به نگاه جامع‌نگری به همه جوامع دیکته می‌شود و جوامعی که از این تغییر استقبال کنند آسیب کمتری دیده و زودتر به ثبات می‌رسند.

وی اظهار داشت: این همان تعریف قرآن از انسان جامع و کامل است که در آیه ۳ سوره بقره خداوند معرفی می‌کند:( کسانی که به غیب باور داشته، نماز به پا می‌دارند و از آن چه روزیشان کردیم انفاق می‌کنند)، این همان بحث همدلی است که در شرایط بحرانی خیلی‌ها درک می‌کنند ولی پس از عبور بحران به سرعت فراموش می‌شود.

بحران‌های توسعه‌ساز

مدیرگروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه کردستان در پاسخ به این سوال که برخی سیاستمداران کرونا را بزرگ‌ترین بحران جامعۀ خود در دهه‌های اخیر دانسته‌اند، آیا کرونا در حوزۀ اقتصاد پدیده‌ای بحران زا تلقی می‌شود که دردسرهای فراوان و عظیمی ایجاد کرده باشد؟ گفت: بحران هماره توسعه ساز است.

قادررزاده ادامه داد: کرونا بحرانی همانند سایر بحران‌های طبیعی که بشر تاکنون تجربه کرده است، اما این واقعیت دارد که بیشتر بحران‌ها برای بشر توسعه ساز بوده است و اگر چه بعضی هم از قبل آن آسیب دیدند و این آسیب نتیجه نادیده‌ گرفتن دیگران زمان حال و آیندگان بوده است و این امری طبیعی و اجتناب ناپذیر است.

وی افزود: این موضوع پس از جنگ‌های جهانی و هم پس از شیوع انواع بیماری‌های مسری و مهلک در دنیا اثبات شده اس، اما، آنچه که به مرور آن را متفاوت کرده، تعداد کنشگران و دانش آنهاست که باعث درک و بیان بیشتر آن می‌شود.

این اقتصاد دان کردستانی تاکید کرد: اگر به قرآن کریم نگاه بیاندازیم در آیات ۵ و ۶ سوره شرح به وضوح و با تاکید بیان می‌کند: پس از هر سختی آسانی است، به درستی پس از هر سختی آسانی است و آنچه که امروز می‌تواند موجب بروز آسانی در مدیریت جامعه و عبور از مشکلات است توجه دادن به کاهش و از بین بردن عدم تقارن اطلاعاتی است.

وی تاکید کرد: تنها در این صورت است که ظلم و ستم فرد بر فرد و جوامع بر جوامع و یا بالادست به پایین دست تعدیل و به سمت همگرایی گام برداشته می‌شود و البته این به معنی گام برداشتن به سوی نظام تفریطی اقتصادی سوسیالیزم و حذف مالکیت و توانایی فردی نیست بلکه گام برداشتن در جهت کاهش هزینه‌های جانبی و افزایش منافع جانبی است.

قادرزاده اظهار داشت: این موضوع نیز دارای سند متقن است  و آن برتری علم بر ثروت عنوان می شود و امروزه در دنیای با کرونا می‌بینیم که چشم همه به دست و ذهن توانا و خلاق دانشمندان است، اگر چه برای استفاده از آن ثروت مادی لازم است ولی باید بدانیم که الزاما ثروتمندان تولید کننده علم نیستند بلکه احساس نیاز بالای ثروتمندان است که دانشمندان را نزد خود می‌خوانند و اگر این اتفاق در میان آنان و کشورهای ثروتمند بیفتد که بر مشکلات غلبه شود، باز هم تایید کننده برتری علم است.

وی اضافه کرد: بر اساس وجود بیماری‌های پاندمیک لزوم توجه به همگان در جهان با دانش بالا بیش از پیش نمایان می‌شود و این جا است که می‌توان ادعا کردد با گذشت زمان تعدیل توزیع درآمد و علم میان همگان اجتناب ناپذیرتر می‌شود.