امام صادق (ع) بین ائمه معصومین علیهم السلام سرآمد علمی است؛ زیرا بنا به شرایط خاص فضای سیاسی اجتماعی آن زمان، فرصت یافت گروه‌های علمی و جریان‌های مختلف معرفتی را از دانش علمی و مبانی معرفتی اسلام مطلع کند؛ اما امروزه در دنیای بشریت با تقسیم‌بندی علوم به شاخه های مختلف نظیر علوم انسانی؛ از قبیل جامعه‌شناسی، روانشناسی، فلسفه هرمنوتیک، مباحث علوم اجتماعی، علوم سیاست، مباحث تربیتی و امور اقتصادی و مالی، مباحث فرهنگی و هنری مواجه هستیم.
این تقسیم‌بندی شاخه‌های مختلف علوم، غالباً ریشه در کتاب های ترجمه شده از دوران نهضت علمی رنسانس اروپا به بعد دارد در حالی که رنسانس اسلامی با احیاگری علمی و معرفتی امام جعفر صادق (ع) قرن‌ها قبل از رنسانس اروپا شکل گرفته بود. این جریان معرفتی نشان می‌دهد مبانی علمی در سخنان و کلام اهل بیت چه اندازه غنی و پر بار است.
همچنین با کالبدشکافی احادیث و سبک و سیره زندگی آنها می‌توان بسیاری از این شاخه های علمی که امروزه در ابعاد مختلف مطرح شده را در کلمات، سخنان، سبک و سیره زندگی اهل بیت مشاهده کرد. در واقع بزرگترین خدمت ما به اهل بیت این است که سخنان ایشان را بر مبنای علوم جدید بازخوانی و تطبیق دهیم، به همین نسبت بزرگترین خیانت ما این است که به سادگی از کنار این سخنان عبور کنیم.
به عنوان مثال از دل سلسله‌ای از احادیث می توان مباحث روانشناسی، علوم اجتماعی، جامعه شناسی، علوم سیاسی و علوم تربیتی را استخراج کرد و پاره‌ای دیگر مباحث اقتصاد، مباحث کلی سیاستگذاری برنامه‌ریزی و مدیریت را تبیین می‌کند.
البته این به آن معنا نیست که اهل بیت تمام شاخه‌ها و فروع مباحث را مطرح کرده‌اند. چون علم خاصیت زایشی در طول تاریخ دارد و همواره مرحله به مرحله تجزیه و تحلیل و در دسته بندی های مختلف در شاخه‌های فرعی متعدد قرار می‌گیرد. در واقع مباحثی چون امور بین الملل، اقتصاد سیاسی، مباحث امنیتی، مباحث فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و شاخه‌های مختلف علوم انسانی بر اساس شرایط و اوضاع جامعه بشری و به تناسب نیازها و خواسته ها شکل می‌گیرد که این شاخه بندی ها در ظاهر فرعی هستند؛ اما وقتی به کنه آنها پی می بریم به خوبی متوجه می‌شویم ریشه بسیاری مباحث و مبانی علمی، معرفتی، عقلانی، عرفانی، فلسفی، فقهی، سیاسی و اجتماعی در همین احادیث به ظاهر ساده بیان شده است.
به همین دلیل باید زندگی اهل بیت و سخنان آنها بر مبنای علوم روز و شاخه‌های فرعی آن بررسی شود. چون بسیاری علوم در عصر حاضر به مباحثی می‌پردازد که ذهنیت های اشتباه و پوچ و بیهوده را پر می کند در حالی که مباحث اهل بیت به صورت واقع‌بینانه، کاربردی و عملیاتی در زندگی بشر است. اهل بیت (ع) به شاخه های فرعی و ابعاد حاشیه های زندگی بشریت نپرداختند؛ همانگونه که قرآن در ساختار کلامی خود به گونه ای زیبا، اصول و مبانی موضوع ها را بیان و از پرداختن به حاشیه‌ها و امور جزئی خودداری کرده است. در واقع مفسران و علما دین مسئولیت بازخوانی متن قرآن و استخراج مباحث مختلف را به تناسب نیاز جامعه امروز بر عهده دارند و به همین امر باید در حوزه احادیث اهل بیت و جریان علمی امام جعفر صادق (ع)، توجه کرد.
با این جریان شناسی می توان مسیر طرح مباحث محوری و کلیدی زندگی بشریت را به زبان روز و متناسب با نیاز جامعه بشری از محتوا و عمق مطالب احادیث ائمه معصومان و خصوصا کلام امام جعفر صادق (ع) استخراج کرد. در حقیقت امام صادق (ع) به دلیل راه اندازی حوزه علمیه شیعی و تربیت شاگردان متعدد، اولین جریان علمی، آموزشی و پژوهشی را در یک چارچوب دانشگاهی مدرن در آن زمان راه اندازی کردند و همین امر باعث شد در مورد سخنان و کلام اهل بیت و آن حضرت بحث و گفتگو و باعث ایجاد این جریان علمی و نهضت علمی شد.
نظر شما