پیشروی بیایان یا بیایانزایی حیات انسان و زمین را به مخاطره می‌اندازد و مقابله با این پدیده یک عزم جمعی و جدی برای مراقبت و توسعه پوشش گیاهی، جلوگیری از برداشت آب‌های زیرزمینی و مدیریت مصرف آب و پرهیز از بخشی‌نگری و داشتن یک برنامه‌ریزی مدون می‌طلبد.
بیست و هشتم خرداد برابر با ۱۷ ژوئن امسال بیست و ششمین سالگرد پیمان جهانی برای پیوند با طبیعت به منظور مقابله با بیابانزایی است، اما آیا به سهم خود برای مقابله با این پدیده شوم تلاش کرده‌ایم؟
شعار روز جهانی مقابله با بیابانزایی امسال «مقابله با بیابانزایی تولید پایدار و مصرف بهینه غذا ، علوفه ، الیاف» انتخاب شده، این شعار گویای این جمله آشناست که تولید پایدار و امنیت غذایی در گرو حفظ طبیعت و مقابله با بیانزایی است و از طرفی استفاده بهینه، درست و مناسب از طبیعت از راهکارهای مهم در بیابانزدایی است.
به گفته کارشناسان در زمان حاضر با فعالیت‌های نابجا و برداشت‌های بی‌رویه توسط عامل انسانی وسعت بیابان روبه افزایش است و بیابانزایی شرایط توسعه پایدار و تامین غذا را به مخاطره می‌اندازد.
بخشی از مناطق بیابانی مانند کویر مرکزی از ابتدا وجود داشته است و جزو زیبایی‌ها و ظرفیت‌های ناب کشور به شمار می‌رود ، اما عامل نگرانی امروز جامعه، پیشروی بیابان به دلیل سوء استفاده عامل انسانی است.
نابودی پوشش گیاهی و ازبین رفتن منابع تولید علوفه دام ، افزایش رواناب و خطر سیل ، شور شدن اراضی، ازبین رفتن حیات وحش، فرسایش بادی و تولید ریزگردها وافزایش بیماری های تنفسی، تنها بخشی از نتایج جدی بیابانزایی در کشور و به ویژه استان سمنان است که در صورت ادامه این روند، خسارت‌های جبران ناپذیری برای کشور به همراه خواهد داشت و در این شرایط هر یک از ما با کاشت تنها یک نهال و آبیاری و مراقبت از آن می‌توانیم نقشی چشمگیر در مقابله با بیابانزایی ایفا کنیم.
صاحبنظران علوم زمین شناسی از بیابانزایی و ریزگردها به عنوان زلزله خاموش در سال های اخیر نام می برند، حادثه ای تدریجی که بی توجهی به آن خسارت های جبران ناپذیری را در سطوح مختلف به همراه دارد اما با این اوصاف روند این پدیده قابل کنترل و پیشگیری است.
بیابانزایی و ریزگرد می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی مانند تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی یا ناشی از فعالیت های انسانی مانند بوته‌کنی، چرای بی‌رویه دام در مرتع، تبدیل مراتع به دیم‌زارها، معدن‌کاوی، جاده‌سازی و توسعه غیر اصولی شهرها و روستاها بدون توجه به آمایش سرزمینی ایجاد شود، اما به گفته کارشناسان، کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی در اثر برداشت بی رویه از این منابع، مهمترین دلیل تشدید این پدیده در ایران است.
بر پایه تحقیقات انجام شده، پدیده بیابانزایی و ریزگردها در ۲۰۹ دشت از دشت‌های کشور از جمله دشت‌های کاشمر، تهران، مشهد، کاشان، سمنان، دامغان، گرمسار و رفسنجان را با مشکل مواجه کرده است.
به گفته کارشناسان در استان سمنان برداشت بی رویه از سفره های زیرزمینی سبب شده تا افت ۷۰ سانتی متری آب را در این سفره ها شاهد باشیم که علاوه بر برداشت بی رویه از منابع آب های زیرزمینی در سمنان، کاهش بارندگی و افزایش دما منجر به خشکسالی‌ها در استان شده، که خطر بیابانزایی در دشت های استان را تشدید کرده است.
بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، حدود ۱.۲ میلیارد هکتار اراضی طبیعی در جهان در خطر بیابانزایی قرار دارد، بیابانزایی مختص کشور ایران نیست و در کشورهای توسعه یافته نیز وجود دارد؛ بر اساس آمار ۱۸ استان و ۹۸ شهرستان کشور درگیر پدیده بیابانزایی هستند که استان سمنان را نیز شامل می‌شود.
ایران ۳۲ میلیون هکتار اراضی بیابانی دارد که بیش از ۶ میلیون هکتار آن کانون‌های بحرانی بیابانی است و بیش از ۲۰ میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی قرار دارد که اگر به آن توجه نکنیم، قابلیت تبدیل شدن به کانون بحران را دارد.
اکنون نه تنها سمنان بلکه استان‌های حاشیه کویری گرفتار پدیده شوم بیابانزایی، فرسایش بادی و ریزگردها هستند که محیط زیست و منابع طبیعی این مناطق را دچار چالش جدی کرده و یکی از راهکارهای مقابله با پیشروی کویر حفظ پوشش گیاهی و افزایش آن است.
از ۹ میلیون و ۷۰۰هزار هکتار مساحت استان سمنان در حدود پنج میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار را عرصه های بیابانی تشکیل می دهد و سمنان سومین استان بیابانی کشور و دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است.
مدیریت مصرف راهکار مقابله با بیابانزایی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با اشاره به شعار روز جهانی مقابله با بیابانزایی امسال مبنی بر «مقابله با بیابانزایی تولید پایدار و مصرف بهینه غذا ، علوفه ، الیاف» گفت: منشا تولیدات گیاهی، تولید غذا و الیاف و پوشاک زمین و آب است و نداشتن دورریز در بخش‌های مختلف مانند غذا و پوشاک راهکار مناسب برای مدیریت مصرف، کمک به اقلیم و طبیعت است و شعار امسال مقابله با بیابانزایی نیز بر این گفته اشاره دارد.
علینقی حیدریان ابراز داشت: براساس آمار اعلام شده سه میلیارد از جمعیت جهان و ۱۲ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی جهان در خطر بیابانزایی قرار دارند.
وی ادامه داد: ۸۰ درصد مناطق کشور جزو منطقه خشک و نیمه خشک است و براساس شواهد و آزمایش‌های انجام شده هرچه برداشت از آب زیرزمینی افزایش یابد آب به سمت شوری پیش‌می‌رود و در نهایت بیابانزایی رخ می‌دهد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان خاطر نشان کرد: عزم جدی و مشارکت مردمی برای مقابله با بیابانزایی نکته مهمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد و رسانه کمک‌کننده در تحقق این راهبرد است.
از طبیعت برای مقابله با بیابانزایی استفاده شود
پدر علم کویر شناسی ایران گفت : از ظرفیت طبیعت برای مقابله با بیابانزایی استفاده شود تا ایران کشور نمونه و الگو برای کشورهای دیگر برای مقابله با بیابانزایی و ریزگردها باشد.
پروفسور پرویز کردوانی در گفت وگو با ایرنا ابراز داشت: ماسه‌روان و ریزگرد نباید با هم اشتباه گرفته شود و برای هریک از این چالش‌ها باید راهکار جداگانه اتخاذ کرد و راهکار مقابله با هر دو معضل در طبیعت وجود دارد.
کردوانی بیان کرد: طرح ریگ پاشی به غیر از تپه های بزرگ ماسه ای در تمام مناطقی که کانون ریزگردها باشد، قابل اجراست.
وی اضافه کرد: در مناطقی که چالش ماسه‌روان وجود دارد باید از راهبرد ایجاد پوشش گیاهی استفاده کرد و گیاهان علفی یکساله مانند تره سودانی کاشته شود.
وی تصریح کرد: در مناطقی که منشا ماسه روان است می‌توان با برداشت ماسه در منطقه و استفاده از آن در بخش‌های مختلف مانند کشاورزی و ساختمانی معضل را حل کرد.
پدر کویرشناسی ایران بیان کرد: روستاهای کلا و کِندو در جنوب شهر سمنان روزگاری درگیر ماسه‌های روان بود، اما اکنون احداث ساختمان در منشا ماسه‌های روان و برداشت ماسه‌ها و استفاده از آن در بخش‌های دیگر و تاغ‌کاری برای تقویت پوشش گیاهی، موجب شده تا این معضل برای همیشه در روستاهای کلا و کندو رفع شود.
وی یادآور شد: مالچ نفتی خسارت جبران ناپذیری را به طبیعت وارد می‌کند و راهکارهای زیادی وجود دارد که می‌تواند جایگزین روش هزینه‌بر مالچ نفتی شود.
پدر کویرشناسی ایران اظهار داشت: پاشش مالچ رسی ماسه‌ای برای تپه‌های ماسه‌ای که امکان برداشت وجود ندارد راهبردی هوشمندانه برای حفظ محیط زیست و طبیعت است.
کردوانی بیان کرد: از مخلوط آب، خاک رس و ماسه به نسبت‌های مشخص مالچ رسی تهیه می‌شود و با ماشین آلات در دسترس به راحتی قابل پاشش و استفاده است.
وی یادآور شد: کاشت و بذرپاشی گیاهان علفی مانند علف سودانی در تپه‌های ماسه‌ای که بارش‌ها در پاییز رخ می‌دهد و دارای زمستان گرم است، در مقابله با بیابانزایی موثر است.
وی ادامه داد: آب شور در تپه‌های ماسه‌ای مشکلی ایجاد نمی‌کند و گیاهان علفی مانند علف سودانی می‌توانند با استفاده از این آب رشد کنند.
پدر علم کویرشناسی بیان کرد: تغییر در برخی دیدگاه‌ها برای مقابله با بیابانزایی یک امر مهم است که باید مدنظر مسوولان قرار بگیرد و به طور مثال هندوانه یک گیاه آب بر نیست و اتفاقا با توجه به کم آب بودن این گیاه می‌توان در مناطق بیابانی به منظور تقویت پوشش گیاهی استفاده کرد.
۵۵۰ هزار هکتار مناطق بیابانی استان سمنان کانون فرسایش بادی
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان گفت: نزدیک به ۵۵۰ هزار هکتار از مناطق بیابانی استان کانون فرسایش بادی است و حدود ۲۰ درصد مناطق در اولویت اقدام‌های بیابانزدایی قرار دارد.
ترابی بیان کرد: فرسایش بادی براساس آخرین مطالعات در سال ۹۸، سالانه ۳۳۰ میلیارد ریال خسارت اقتصادی و زیست محیطی در استان سمنان به بار می آورد.
وی اضافه کرد: کانون‌های فرسایش بادی به زیرساخت‌های استان مانند جاده، ریل راه آهن ، منازل مسکونی و محیط زیست خسارت می‌زند.
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان ابراز داشت: ۳۲ کانون بحرانی فرسایش بادی در استان سمنان وجود دارد که یک میلیون و ۳۷۰ هزار هکتار از عرصه منابع طبیعی را تحت تاثیر قرار داده است.
۱۱۰ هزار هکتار جنگل‌کاری در استان سمنان برای مقابله با بیابانزایی
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با بیان اینکه به جز شهرستان مهدیشهر که مناطق بیابانی ندارد، در سراسر استان سمنان عملیات بیابانزدایی انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: تاکنون در ۱۱۰ هزار هکتار از مساحت استان سمنان جنگل‌کاری اجرا شده که نقشی مهم در بیابانزدایی داشته است.
ترابی در گفت و گو با ایرنا، خاطر نشان کرد: خشکسالی‌های پی در پی و کاهش بارندگی موجب بیابانزایی و از بین رفتن پوشش گیاهی در سال گذشته شده است.
وی یادآور شد: طرح‌های بیابانزدایی در استان سمنان با اولویت مناطق در معرض فرسایش بادی و کانون‌های گرد و غبار اجرا می‌شود.
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با اشاره به اینکه سال گذشته ۱۶ میلیارد ریال برای بیابانزدایی در استان اختصاص یافت، افزود: ۶ هزار هکتار عملیات بیابانزدایی سال گذشته با هدف حفظ پوشش گیاهی و مقابله با فرسایش بادی در استان سمنان انجام شد.
کاشت گیاهان دارویی تیری با ۲ نشان برای مقابله با بیابانزایی
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سمنان گفت: توسعه گیاهان دارویی تیری ۲ نشان است که هم با تقویت پوشش گیاهی موجب بیابانزدایی می‌شود و هم موجب ایجاد درآمد و بهبود معیشت روستاییان حاشیه بیابان می‌شود.
معصومه منظمی در گفت و گو با ایرنا، بیان داشت: اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سمنان به دنبال امضای تفاهم‌نامه همکاری برای توسعه کشت گیاهان دارویی با تعاونی‌ها به منظور بیابانزدایی و ایجاد درآمد برای تعاونی‌ها است.
وی یادآور شد: بیابانزایی پیامدهای جبران‌ناپذیری دارد که از بین رفتن پوشش گیاهی، حیات وحش، از بین رفتن امنیت غذایی، آلودگی هوا و بروز بیماری‌های تنفسی تنها بخشی از این پیامدها است و تقویت پوشش گیاهی و ارتقای فرهنگ عمومی برای افزایش مشارکت مردمی برای حفظ طبیعت، توجه به آمایش سرزمینی برای توسعه شهرها و روستاها، مدیریت مصرف آب و کاهش برداشت از سفره آب‌های زیرزمینی از جمله راهکارهای مقابله با بیابانزایی است.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سمنان ادامه داد: ۱۴ هزار و ۳۲۲ هکتار از مناطق بیابانی شهرستان سمنان برای مقابله با بیانزایی تاغ‌کاری شده است.
وی اظهار داشت: سه کانون فرسایش بادی در شهرستان سمنان وجود دارد که با اجرای طرح‌های بیابانزدایی مانند بذرپاشی، کنترل هرزآب و کاشت نهال در وضعیت بحرانی قرار ندارد.
وی تصریح کرد: زمستان سال گذشته ۱۵۰ هزار اصله نهال سازگار با شرایط آب و هوایی شهرستان سمنان مانند زبان گنجشک، عرعر، زیتون تلخ و سرو برای کاشت بین مردم توزیع شد تا از این طریق بتوان مشارکت مردمی را در تقویت پوشش گیاهی به منظور بیابانزدایی افزایش داد.
منظمی خاطرنشان کرد: سال گذشته ۲۰۰ هکتار بذرپاشی در شهرستان سمنان به منظور مقابله با بیابانزایی انجام شد که در وسعت ۱۰۰ هکتار با کمک جوامع محلی صورت گرفت.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سمنان گفت: یک میلیون و ۱۱۷ هزار و ۹۷۴ هکتار از مساحت شهرستان سمنان را عرصه‌های منابع طبیعی تشکیل می‌دهد که از این میزان ۷۴۶ هزار و ۳۹۷ هکتار بیان است و از این وسعت ۲۷۱ هزار و ۴۳۱ هکتار در معرض فرسایش بادی است.
بیابانزایی یک پدیده خاموش است که بی صدا در حال پیشروی است و مختص کشور ایران نیست، اما می‌توانیم با اجرای راهکارها و استفاده از ظرفیت طبیعت بدون دخالت مواد شیمیایی مانند کاشت درخت و تقویت پوشش گیاهی و استفاده از مالچ ریگی و مالچ رسی و ماسه‌ای با توجه به شرایط منطقه و افزایش مشارکت مردمی و اصلاح رفتار در برخورد با طبیعت مانند بوته‌کنی، تبدیل مراتع به دیم‌زارها و توسعه غیراصولی شهر و روستاها در جلوگیری از گسترش بیابان موفق عمل کنیم تا در جهان الگو و افتخار باشیم.
نظر شما