می‌گویند انحصار هفت گیاه دارویی در اختیار ایرانی‌هاست و کاسبی‌شان در حوزه گیاهان دارویی به بیش از ۵۵۰ میلیون دلار رسیده است و به شدت پیگیرند نفت را از ویترین صادراتشان بردارند و از داشته‌های دیگرشان بهره‌گیری کنند.
پرواضح است برخی کشورها نگرانِ توسعه صادرات غیرنفتی ما باشند، آن‌ها ما را تحریم کردند تا مجبور شویم نفتمان را ارزان بفروشیم و این، یعنی در روزگاری به سر می‌بریم که برای مقاوم کردن اقتصادمان ناگزیریم سبد صادرات غیرنفتی‌مان را سنگین‌تر کنیم و در این راستا، ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای داریم که از چشم سرمایه‌گذاران دور مانده است. اهالی علم اقتصاد اعتقاد دارند، خاک ارزشمند و اقلیم‌های کم‌نظیرِ کشورمان می‌تواند ما را به راحتی از تنگه‌های اقتصادی عبور دهد.
آیا می‌دانستید «زعفران، گُل محمدی، آنغوزه، باریج، گون، کتیرا و زیره ایران» رتبه نخستِ صادرات جهان را به خود اختصاص داده است.
به گفته کارشناسان، ایران با داشتن یازده اقلیم از ۱۳ اقلیم جهان، یکی از بهترین خاستگاه‌ها برای رشد و تکثیر گیاهان دارویی به شمار می‌رود، ولی صرفاً یک درصد از مجموع سهم تجارت جهانی در حوزه گیاهان دارویی مربوط به ایران است. از طرفی، بسیاری از گیاهان دارویی به صورت خام صادر می‌شود و تکنولوژی فرآوری آن‌ها در داخل کشور محدود است.
بنا به اعلام دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، در حال حاضر در کشور ما با وجود ۲ هزار و ۵۰۰ گونه گیاه دارویی تنها روی ۱۷۰ نوع داروی گیاهی سرمایه‌گذاری شده و در بقیه آن‌ها یا گیاه اهلی نشده یا اینکه هنوز وارد فرآیند توسعه وسیع نشده است. « ۵۳ شرکت در زمینه تولید و عرضه گیاهان دارویی در کشور فعالیت دارند »
بنابراین در گزارش پیش رو، ظرفیت‌های منطقه‌ای که یک سوم مساحت پهناورترین استان کشور را به خود اختصاص داده را در بحث گیاهان دارویی بررسی خواهیم کرد، همچنین به غیر از مسوولان، پای صحبت بهره‌برداران این حوزه هم می‌نشینیم تا جدای از معرفی ظرفیت‌ها به مشکلات و موانع موجود و همچنین راهکارهای لازم برای رونق بازارِ کم‌رمقِ گیاهان دارویی دست یابیم.
ابتدا باید بدانیم که توجه به ظرفیت گیاهان دارویی در طب سنتی، ساخت داروها و صادرات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌طلبد زمینه ارائه آموزش‌های مربوط به تولید، فرآوری و بازاریابی این صنعت را فراهم و حوزه صادرات غیرنفتی را پُر رونق کنیم.
از طرفی، بسیاری از پزشکان بر این باورند که مصرف داروهای شیمیایی یکی از مشکلات جوامع انسانی در حوزه نظام سلامت به شمار می‌رود و علاوه بر تبعاتی که بر بدن انسان دارد، هزینه‌های مادی زیادی را به کشور تحمیل می‌کند، ناگفته نماند که منشا بسیاری از داروهای شیمیایی موثر، گیاهان دارویی است، لذا تجربه نشان داده گیاهان دارویی در بسیاری از موارد به راحتی قابلیت جایگزینی با بسیاری از داروهای شیمایی را دارند ضمن آنکه تقریباً هیچ یک از عوارض داروهای شیمیایی را نداشته و در عین حال می‌توانند در درمان بسیاری از بیماری‌ها، موثرتر هم عمل کنند.
و اما، جنوب کرمان از سال‌های گذشته همواره در تولید گیاهان دارویی به ویژه محصول حَنا در کشور، نامش به عنوان یکی از قطب‌های مهم مطرح بوده ولی متاسفانه این منطقه با توجه به ویژگی‌هایی که دارد هنوز در خور نام خود ندرخشیده و نیازمند توجه بیشتر است.
ظرفیت خدادادی جنوب کرمان ( چهار فصل بودن این منطقه ) شرایط را نسبت به دیگر نقاط کشور متمایز کرده لذا تولید گیاهان دارویی نیازمند حمایت بیشتر بوده تا این خطه به معنای واقعی در بخش کشاورزی خصوصا در زمینه گیاهان دارویی بدرخشد و جایگاه واقعی خود را پیدا کند.
جنوب کرمان رتبه نخست تولید و سطح زیر کشت گیاهان دارویی کشور
منصور شریف، مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان در این حوزه صاحب‌نظر است، او با اشاره به ظرفیت بالای این منطقه در حوزه گیاهان دارویی اظهار داشت: جنوب کرمان رتبه نخست تولید و سطح زیر کشت گیاهان دارویی کشور را به خود اختصاص داده است.
وی سطح زیر کشت گیاهان دارویی جنوب کرمان را ۶ هزار و ۲۷۹ هکتار عنوان کرد و افزود: در این دیار بیش از ۴۰ هزار تُن گیاه دارویی تولید می‌شود. همچنین بیش از ۴۳۰ تُن گل محمدی و ۳۱ کیلوگرم زعفران در ۶ هزار و ۶۶۶ هکتار از زمین‌های جنوب کرمان تولید می‌شود.
او شاخص‌ترین گیاه دارویی جنوب کرمان را «حَنا» عنوان کرد و گفت: جنوب کرمان با تولید بیش از ۲۸ هزار تُن برگ سبز گیاه دارویی حنا، رتبه نخست کشور در تولید این محصول را به خود اختصاص داده است.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان سطح زیر کشت حنا در هفت شهرستان جنوبی استان کرمان را چهار هزار و ۶۷۲ هکتار اعلام کرد و افزود: طی سه مرحله برداشت مجموعاً ۲۸ هزار و ۳۲ تُن برگ حنا برداشت و به کارگاه‌های حناسایی داخل و خارج از استان ارسال می‌شود.
به گفته شریف، گیاهان دارویی شوید، گُلرنگ، بیدمشک، نسترن، کاسنی، نعنا، مَرزه، گشنیز، آویشن، ترخون، پنیرک، وسمه، به‌لیمو، آلوئه‌ورا، شنبلیله، گُل‌گاو زبان، رُز ماری، زیره سبز و گل محمدی در جنوب کرمان تولید می‌شود.
وی زعفران را یکی از تولیدات مهم و پرسود عنوان کرد و گفت: زعفران با سطح زیر کشت ۱۵.۵ هکتار با میزان تولید ۳۱ کیلوگرم و عملکرد ۲ کیلوگرم در هکتار، بیشتر در حوزه شهرستان جیرفت کشت می‌شود.
ارائه تسهیلات به متقاضیان کشت گیاهان دارویی در سال جهش تولید
رییس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان نیز از ارائه تسهیلات به متقاضیان کشت گیاهان دارویی در هفت شهرستان جنوبی استان کرمان طی سال جاری خبر داد.
سعید برخوری تسهیلات اعطایی را توسط بانک کشاورزی و با کارمزد ۱۲و نیم درصد عنوان کرد و گفت: علاقمندان برای دریافت تسهیلات ابتدا در سامانه "سیتا" ثبت‌نام و سپس مستندات آب و زمین را به مراکز خدمات تابعه ارائه و پس از بازدید کارشناس مربوطه، کروکی محل طرح ترسیم و به مدیریت‌های جهاد کشاورزی ارسال و سپس به بانک عامل معرفی می‌شوند.
وی با بیان اینکه سال گذشته ۵۹ نفر از متقاضیان کشت گیاهان دارویی تسهیلات دریافت کردند، اظهار داشت: طبق جمع‌بندی کارشناسان، در مجموع این تعداد متقاضی ۴۵ میلیارد ریال تسهیلات دریافت کرده‌اند.
سالانه ۳۶ هزار کیلوگرم آویشن از مراتع جنوب کرمان برداشت می‌شود
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان با اشاره به ظرفیت مرتعی این منطقه در تولید گیاهان دارویی عنوان کرد: سالانه ۳۶ هزار کیلوگرم آویشن از مراتع این خطه برداشت می‌شود.
حمزه احمدی با بیان اینکه جنوب کرمان با یک میلیون و ۹۴۱ هزار و ۹۵۴ هکتار مرتع، یکی از مهمترین رویشگاه‌های گیاهان داروی کشور به شمار می‌رود اظهار داشت: چنین ظرفیتی علاوه بر لزوم نگاه اقتصادی، اهمیت حفاظت از عرصه‌های مرتعی این خطه را دوچندان کرده است.
وی با اشاره به ظرفیت فوق‌العاده این دیار در حوزه گیاهان دارویی تصریح کرد: مراتع جنوب کرمان رویشگاه گیاهانی همچون آویشن، وشاء، آلاله، آنغوزه، بومادران، کتیرا، مورد، انواع زیره و بابونه است.
احمدی در خصوص شرایط و چگونگی برداشت آویشن در این منطقه عنوان کرد: هر ساله در راستای سیاست‌های ابلاغی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور برگ آویشن مورد بهره‌برداری و برداشت قرار می‌گیرد. طی ۲ سال گذشته در قالب ۲۳ فقره طرح در سطح منطقه جنوب کرمان بهره‌برداری از گونه آویشن کوهی انجام شده است.
وی قیمت پایه هر کیلوگرم محصول آویشن خشک را مطابق سیاست‌های ابلاغی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در سال جاری ۹۰۰ هزار ریال عنوان کرد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان با تاکید بر اینکه منابع طبیعی و مراتع ارزشمند این خطه متعلق به همه مردم هستند تصریح کرد: تصرف حریم منابع طبیعی درواقع تجاوز به حقوق عموم مردم است و حاکمیت اجازه جولان در این عرصه‌ها را به متصرفان نخواهد داد.
او با بیان اینکه یک میلیون و ۲۸۶ هزار هکتار از مراتع جنوب استان کرمان، قشلاقی است اضافه کرد: بیش از ۶۳۲ هزار هکتار مرتع ییلاقی در این خطه وجود دارد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان با بیان اینکه مساحت مراتع متراکم این منطقه بیش از ۸۶ هزار هکتار است بیان داشت: این خطه دارای بیش از ۹۰۷ هزار هکتار مرتع نیمه‌متراکم است. مراتع کم تراکم هم مساحتی بیش از ۹۴۸ هزار هکتار را شامل می‌شوند.
عرصه‌های مرتعی جنوب کرمان مستعد رویش گیاهان دارویی و صنعتی
سمیه شریفی، مسوول گروه بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب استان کرمان است و شناخت خوبی از رویشگاه‌های گیاهان دارویی دارد، او هم گفت: ۵۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های مرتعی منابع طبیعی هفت شهرستان جنوبی استان کرمان مستعد رویش گیاهان دارویی و صنعتی است. در این رویشگاه‌ها ۳۵۰ گونه گیاهی و صنعتی شناسایی شده است.
شریفی، شاخص‌ترین گونه‌های دارویی را آنغوزه تلخ و شیرین، باریجه، حنا، آلاله، زیره و آویشن کوهی عنوان کرد.
وی از انعقاد قرارداد ۲۰ هزار هکتاری بهره‌برداری از عرصه‌های مرتعی جنوب استان کرمان در قالب طرح مصوب با بهره‌برداران و مجریان طرح گیاهان دارویی خبر داد و گفت: طی سال گذشته طرح احیا و بذرکاری این میزان سطح توسط بهره‌برداران و مجریان انجام شد.
مسوول گروه بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب استان کرمان اشتغال مستقیم و غیرمستقیم زمان برداشت گیاهان دارویی این منطقه را ۳۰۰ نفر اعلام کرد و گفت: درآمد حاصل از خام فروشی و طرح‌های بهره‌برداری، سالانه بیش از ۸۰ میلیارد ریال است.
او، ایجاد و راه‌اندازی کارخانه‌های فرآوری، بسته‌بندی و صنایع تبدیلی را از برنامه‌های پیش روی اداره کل منابع طبیعی جنوب کرمان عنوان کرد.
وی ارائه تسهیلات ارزان قیمت در راستای رونق و توسعه تولید گیاهان دارویی در مناطق مستعد، ایجاد زنجیره ارزش، بازاریابی و رونق صادرات گیاهان دارویی و صنعتی را از دیگر برنامه‌های این اداره کل برای رونق صنعت گیاهان دارویی اعلام کرد.
اکنون که با وضعیت کلی عرصه‌های منابع طبیعی و رویشگاه‌های گیاهان دارویی آشنا شدیم، شایسته است به سراغ یکی از بهره‌برداران گیاهان دارویی برویم و با ریزه‌کاری‌های این حوزه هم بیشتر آشنا شویم. پس اگر این احتمال وجود دارد روزی به حوزه کشت و برداشت گیاهان دارویی ورود کنید، با ما همراه باشید.
باقر امیرمحمدی، بهره‌بردار نمونه کشوری در حوزه گیاهان دارویی است و سال ۹۸ از دستان رییس جمهوری لوح سپاس دریافت کرد، او در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از کشت ۳۷۰ هکتاری منابع طبیعی به محصول آویشن طی سال گذشته خبر داد و گفت: برای کشت این میزان گیاه دارویی ۱۵ میلیون تومان هزینه کردم.
گفتیم چه عاملی باعث شد شما را به عنوان بهره‌بردار نمونه کشور معرفی کنند و او بیان داشت: علت انتخاب شدنم به عنوان نمونه کشوری، برداشت ۳۸ تُن آویشن بود.
امیرمحمدی که حدود ۳۰ سال همیار طبیعت است، اظهار داشت: مدت ۱۵ سال است که به عنوان بهره‌بردار منابع طبیعی در روستاهای بخش اسفندقه جیرفت فعالیت می‌کنم.
فکر می‌کنید طی این مدت او چند هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی را زیر کشت گیاهان دارویی بُرده، این بهره‌بردار عنوان کرد: طی چندین سال فعالیت در حوزه بهره‌برداری از گیاهان دارویی در مجموع بیش از یکهزار هکتار از منابع طبیعی بخش اسفندقه را به کشت گیاه دارویی آویشن اختصاص داده و زیر کشت بُرده‌ام.
وی مهمترین مشکل بخش بهره‌برادری گیاهان دارویی را نبود بازار فروش مناسب عنوان کرد و گفت: از سال گذشته، بیش از ۲۰۰ میلیون تومان محصول آویشن در انبار ذخیره کرده‌ام چون خریدار خوبی پیدا نکرده‌ام. «اگر شما مشتری این آویشن‌ها هستید می‌توانید به اداره کل منابع طبیعی جنوب کرمان مراجعه کنید»
امیرمحمدی، چنبره دلال‌ها را از دیگر مشکلات بهره‌برداران گیاهان دارویی عنوان کرد و افزود: دلال‌ها گیاهان دارویی را با قیمتی ناچیز از بهره‌برداران خریداری کرده و با قیمت‌های باورنکردنی به کشورهای خارجی صادر می‌کنند.آن‌ها آویشن را با قیمت ۳۰ تا ۴۰ هزار تومان از بهره‌برداران خریداری و به قیمتی بیش از یکصد هزار تومان به فروش می‌رسانند.
بهره‌بردار نمونه کشور، قیمت تمام شده هر کیلو آویشن را برای بهره‌برداران مجاز ۸۲ هزار تومان اعلام کرد و گفت: به ازای هر کیلوگرم آویشن ۷۰ هزار تومان به کارگر و ۱۲ هزار تومان به اداره منابع طبیعی باید پرداخت کنم لذا قیمت زیر ۱۰۰ هزار تومان برای ما توجیه اقتصادی ندارد.
وی از مسوولان درخواست کرد: با ایجاد یک کارخانه فرآوری گیاهان دارویی از خام فروشی این سرمایه‌ها جلوگیری و زمینه اشتغالزایی جوانان بومی و توسعه منطقه را فراهم کنند.
امیرمحمدی، ظرفیت گیاهان دارویی منطقه را بسیار غنی دانست و گفت: در صورت ارائه تسهیلات، آماده احداث کارخانه فرآوری هستم تا شاهد رونق این صنعت پرسود در جنوب کرمان باشیم.امیرمحمدی، ظرفیت گیاهان دارویی منطقه را بسیار غنی دانست و گفت: در صورت ارائه تسهیلات، آماده احداث کارخانه فرآوری هستم تا شاهد رونق این صنعت پرسود در جنوب کرمان باشیم.
اگر نگران تجهیزات مربوط به صنایع فرآوری گیاهان دارویی هستید باید بگوییم، حسین زینلی مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی چندی قبل اعلام کرد: زمینه‌های سرمایه‌گذاری برای انتقال ماشین‌آلات و فناوری‌های نوین در حوزه گیاهان دارویی به داخل کشور بررسی شده و برنامه‌های اجرایی آن در حال تدوین است.
همانطور که در گزارش خواندید، اکنون وقت آن رسیده به فرآیند توسعه کشت گیاهان دارویی ورود کنیم و سهم قابل توجهی از بازارهای جهانی این حوزه را از آنِ کشورمان کنیم. دولت دوازدهم با راه‌اندازی "سامانه جامع بازار گیاهان دارویی ایران" نخستین گام در این مسیر پُرپول را برداشته و می‌طلبد با آسان کردن مراحل صدور مجوزها و ارائه تسهیلات ارزان قیمت، به این حرکت اقتصادی شتابی دوچندان دهیم.
به گفته کارشناسان، بازار تولید و مصرف گیاهان دارویی جهان در سه دهه اخیر از پنج میلیارد دلار به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده است. آن‌ها بر این باورند این رقم تا سال ۲۰۵۰ میلادی به ۵۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید و این، گویای «چشم‌انداز روشن گیاهان دارویی» در صنعت داروسازی جهان است و ما با ظرفیت‌هایی که داریم قطعا می‌توانیم سهم قابل قبولی در این بازار داشته باشیم.