طرح انتقال نفت، تمرین توانستن در شرایط تحریم

پویش «تدبیر و امید برای جهش تولید» در تازه ترین ایستگاه خود روز پنجشنبه به طرح های نفتی و پتروشیمی رسید و حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری مانند هفته های گذشته به صورت ویدیو کنفرانس طرح ها را افتتاح کرد. آغاز به کار طرح های صنعتی این هفته اما یک تفاوت مهم با هفته های دیگر داشت و آن افتتاح خط لوله مهم نفتی در جنوب ایران و توسعه سواحل با ارزش مکران بود. بدین ترتیب طرح احداث خط لوله ۴۲ اینچی با طول تقریبی یک‌ هزار کیلومتر و با استفاده از پنج تلمبه خانه بین راهی و ۲ ایستگاه توپکرانی، همچنین تعداد ۱۱ پست برق و خطوط انتقال برق به طول تقریبی ۱۸۰ کیلومتر، مرداد ماه سال ۹۸ آغاز شد.

هدف از این طرح انتقال یک میلیون بشکه نفت خام سبک و سنگین صادراتی در روز و نیز ایجاد ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه نفت خام در روز از گوره به پایانه جاسک و ذخیره‌سازی نفت خام و صادرات آن از طریق پایانه جدید جاسک بود که تا پایان سال به بهره برداری کامل خواهد رسید. بر اساس اعلام وزارت نفت تاکنون ۳۰۰ میلیون دلار در این طرح هزینه شده و ۸۰۰ تا ۸۵۰ میلیون دلار برای تکمیل آن نیاز است.

اهمیت استراتژیک خط گوره - جاسک

ویژگی های فنی و اجرایی پروژه خط انتقال نفت، حکایت از کار بزرگ متخصصان داخلی کشور آن هم در شرایط دشوار تحریم و تهدید دارد اما اهمیت این خط انتقال تنها در بُعد فیزیکی و اجرایی آن نیست. این طرح از منظر استراتژیک برای ایران اهمیت به سزایی دارد و جمهوری اسلامی با تکمیل این طرح تنگه هرمز را برای صادرات نفت دور خواهد زد. شاید توصیف این اهمیت از زبان رییس جمهوری بهتر بتواند آن را منعکس کند.  

روحانی در مراسم افتتاح خط لوله «گوره - جاسک» این طرح را از استراتژیکترین طرح های دولت تدبیر و امید عنوان کرد ‌و افزود: «بسیاری از کشورهای منطقه توانستند برای صادرات نفت خود راه دومی ایجاد کنند تا هنگام خطر در تنگه هرمز بتوانند نفت را از طرق دیگر صادر کنند. تنها کشوری که در این میان مانده بود و اگر روزی تنگه هرمز به دلیلی بسته می شد، صادرات نفتش به طور کامل متوقف می‌شد، جمهوری اسلامی ایران بود. البته شعاری که ما می‌دادیم که ما در کنار تنگه هرمز هستیم و آبراه در اختیار ما است، کاملا درست بود اما در روز مبادا مشکل عظیمی برای خود ما بوجود می‌آمد که از این مشکل عبور کردیم.»

«بیژن زنگنه» وزیر نفت هم در توییتی با اشاره به اهمیت این خط لوله تاکید کرده است: «با امکان صدور نفت خام در بیرون تنگه هرمز از طریق احداث پایانه صادرات نفت در جاسک و خط لوله هزار کیلومتری به آن تا پایان امسال، با همت کارکنان صنعت نفت امنیت صدور نفت ایران نسبت به دیگر صادرکنندگان خاورمیانه و همسایگان دو چندان می شود.»

راه دوم و هنگامه خطری که رییس جمهوری در سخنان افتتاحیه درباره آن گفت، نه به دلیل حضور یا اقدامات ایران بلکه ریشه در حضور نیروهای فرامنطقه ای در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز دارد. طی سال های گذشته ایران در آب های سرزمینی خود حتی در بدترین شرایط هم هیچ گاه تهدیدی برای همسایگان خود نبود اما پروپاگاندای رسانه ای و ایران هراسی های کاخ سفید شرایط را به گونه ای ترسیم کرده بود که جهان آماده بسته شدن تنگه هرمز و حمله ایران به نفتکش ها و کشتی های حامل بار از این تنگه استراتژیک بود.

این هیاهو سال گذشته به بیشترین میزان خود رسید و همزمان با حمله های مشکوک به نفتکش ها و تاسیسات نفتی در منطقه، وزارت دفاع آمریکا از اعزام نیروها و سربازان بیشتر به تنگه هرمز خبر  و به جمهوری اسلامی درباره حضور در آب های سرزمنی خود هشدار داد!

با وجود چنین بهانه جویی هایی، همه کشورهای حاضر در این منطقه مهم، باید برای حراست از منافع خود طرح دوم یا همان « plan B»هم طراحی می کردند که شواهد نشان می دهد راه تازه ای برای صادرات نفت و فرآورده های نفتی خود یافته اند تا در روز ضرورت منافع آنها در آتش دخالت های آمریکا در منطقه نسوزد.

ایران هم در این مسیر از تلاش دست نکشید و برای رهایی از وابستگی به تنگه ای که کانون تنش تلقی می شود، گام برداشت. خط لوله «گوره-جاسک» منهای تمام ظرفیت های توسعه ای که می تواند برای بنادر مورد اشاره به وجود آورد، نشان می دهد که ایران هم در برابر دخالت های منطقه ای و فرامنطقه ای راهکارهای مخصوص خود را داشته و دارد. مخابره این پیام استراتژیک وجود طرح ثانویه می تواند فشارها را تا حد زیادی از جمهوری اسلامی دور کند و همزمان با کاستن از اهمیت این تنگه، دلیل وجود و حضور نیروهای آمریکایی را در منطقه زیر سوال ببرد.

کاش منتقدان هم باور کنند

تمرکز زدایی از پایانه های صادراتی موجود در تنگه هرمز و بهره گیری از ظرفیت بنادری چون جاسک و سواحل مکران، ریسک صادرات نفت از این تنگه را کاهش می دهد.  اما ایران برای یافتن و ساختن این طرح دوم با مشکلاتی به ویژه پس از سال ۹۷ و خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریمها روبرو بود. ساختن هریک متر از این خط لوله و تکمیل ضمائم آن با وجود انسداد در ورود بسیاری از مواد اولیه پتروشیمی یکی از دشوارترین کارها بود اما انجام شد تا رییس جمهوری روز افتتاح آن یادآور شود: «تحریم با همه مشکلاتی که برای کشور دارد نقاط فرصت هم برای کشور دارد.» و زنگنه هم اعلام کند که «برای اولین بار تمام تجهیزات مورد نیاز آن در داخل تولید شده است» جملاتی کلیدی که در توصیف این خط لوله و طرح انتقال گفته شد،  نشان می داد صنعت حساس و مهم نفت هم می تواند در تحریم های آمریکا به راه خود ادامه دهد و همین جمله نقطه تمایز طرح انتقال از دیگر طرح های مورد بهره برداری دولت است که درصدی از آن ها یا با توان یا تکنولوژی خارجی ساخته شده و به مرحله بهره برداری رسیده است.

بر اساس «رضا دهقان» معاون توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت ایران،  تمام شرکت‌های پیمانکار و مشاور این طرح ایرانی هستند و بخش عمده کالاها نیز به سازندگان داخلی واگذار شده است.

در این طرح بیش از ۹۵ درصد خدمات و تجهیزات این طرح ایرانی است که از حیث برون‌سپاری و استفاده از توان داخلی در بین طرح‌های کلان شرکت ملی نفت ایران بی‌نظیر است.

با چنین توصیفاتی می توان به روحانی حق داد که بگوید: «امروز، روز بسیار مهمی در تاریخ انرژی کشور است، ایران در شرایط تحریم و فشار قادر است از استان بوشهر و منطقه تلمبه خانه گوره تا استان هرمزگان و جاسک هزار کیلومتر این طرح را ادامه دهد که این نشان از توانمندی ملت، محققان، صنعتگران و بخش نفت و انرژی است.»

این توانمندی و این میزان تکاپو اما در سایه انتقادات ناتمام داخلی به دولت آیا دیده خواهد شد؟ یا تنها به دلیل اینکه وزیر نفت دولت تدبیر و امید مسوول آن بوده در میان خبرها و تحلیل های منتقدان جایی نخواهد داشت؟ این پرسش مهم به نوعی در پایان رشته توییت توصیفی «علیرضا معزی» معاون ارتباطات و اطلاع رسانی دفتر رییس جمهوری از این طرح، هم مورد اشاره قرار گرفته و معزی تصریح کرده است: «انشاالله در اسفند۹۹، ایران ما ظرفیت آن را خواهد داشت که از جاسک، روزانه یک میلیون بشکه نفت صادر کند. جهان به خوبی می فهمد و می‌داند که امروز چه رخ داد، امید که انصاف و وطن‌خواهی مخالفان دولت نیز اجازه دهد تا شهروندان ایرانی نیز از این رویداد ملی به خوبی آگاه شوند.»

انصاف و تمرکز بر منافع ملی به جای منافع سیاسی و جناحی چندی است که با شدت یافتن انتقادات علیه دولت شدت یافته است و دولت امیدوار است دستکم در این موفقیت ملی منتقدان کمی منصفانه تر به اقدامات قوه مجریه بنگرند.

دولت در یکی از سخت ترین برهه های کشور، توانمندی خود و متخصصانش را باور کرده است و همین انتظار را هم از منتقدان خود دارد. ایران در شرایط کنونی گزینه ای جز اعتماد و تکیه بر توان داخلی ندارد.  منصفانه نیست چنین توانایی و قابلیتهایی نادیده گرفته شود. این طرحها و پروژه ها نه تنها کارنامه دولت روحانی که کارنامه نظام جمهوری اسلامی است.