کلدر، نخستین زادگاه انسان هوشمند در ایران

به گزارش ایرنا، خرم آباد کنونی در دره ای به درازای ۱۵ و پهنای ۱۰ کیلومتر بین کوههای آهکی که به موازات هم کشیده شده‌اند و در ارتفاع یک هزار و ۱۷۰ متر از سطح دریا واقع شده و از نخستین سکونت گاه‌های مردم ایران به شمار می‌رود.

در این منطقه غارهای مسکونی زیادی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به غارهای 'کنجی'، 'یافته'، 'پاسنگر' ،'گراجنه' و 'اشکفت قمری' نام برد که حاوی آثار زندگی انسان غارنشین در دوره‌های موسترین، بارادوستی و زارزی بوده‌ است.

بنابر تاریخ گذاری‌هایی از طریق آزمایش رادیو کربن در غار 'کنجی' واقع در دره خرم آباد قدمت آثار یافته شده در این غار متجاوز از۵۰ هزار سال پیش است.

مطالعات باستان شناسی در غار کلدر خرم آباد نتایج جدیدی از قدمت دره خرم آباد را نشان داد که قدمت این منطقه را از ۴۰ هزار سال به ۵۴ هزار سال پیش رسانده است.

در مطالعات سال گذشته بخشی از جمجمه انسان هوشمند در غار کلدر خرم آباد کشف شد که به این غار جایگاه جهانی بخشیده و تکمیل کننده نظریات کارشناسان پیرامون فرآیند موج دوم مهاجرت انسان‌های هوشمند یا هموساپین به اروپا است.

این در حالی است که اکنون یافته های مبنی بر قدمت ۶۳ هزار ساله این غار در استان خبر ساز شده است که با تکمیل آزمایشات نهایی از یافته های به دست آمده در این منطقه قدمت تاریخی غار کلدر وحضور انسان هوشمند در دره تاریخی خرم آباد تایید خواهد شد.

کشف بخشی از جمجمه انسان هوشمند، کشفی مهم در مطالعات پارینه سنگی دنیا قلمداد می شود

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان گفت: در فصل سوم مطالعات باستان شناسی غار کلدر جمجمه انسان هوشمند کشف شد و این جمجمه یکی از نادرترین کشفیات در غرب قاره آسیا محسوب می‌شود که می‌تواند بخشی از حلقه مفقوده زنجیره تکامل بشر و مسیرهای مهاجرتی انسان‌های هوشمند را تکمیل کند.

سید امین قاسمی افزود: کشف این جمجمه می تواند مسیرهای مهاجرتی انسان‌های هوشمند از قاره آفریقا به آسیا، جنوب غرب آسیا، منطقه اوراسیا و نهایتا رسیدن اولین گونه‌ها به قاره اروپا را پوشش داده و به عنوان یک کشف مهم در مطالعات پارینه سنگی دنیا قلمداد شود.

وی با اشاره به اینکه این اداره کل در حال انجام پیگیری‌های لازم جهت ادامه انجام کاوش و ثبت جهانی غارهای تاریخی استان است، بیان کرد: جذب سرمایه گذار به منظور تبدیل این غار و منطقه کلدر به سایت موزه از دیگر برنامه‌های این اداره کل به منظور توسعه گردشگری استان است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان با اشاره به اینکه فصل سوم کاوش‌های باستان شناسی غار کلدر صورت گرفته اظهار داشت: مطالب کلی از یافته‌ها با حضور سرپرست هیات کاوش و پروفسور جان وندرماد دیرین شناس هلندی بررسی شد.
وی با بیان اینکه ۴۵ روز عملیات کاوش در غار کلدر صورت گرفت و اعضای تیم ۱۲ ساعت در روز کار می کردند، تصریح کرد: با توجه به یافته‌های خیلی خوبی که به دست آوردیم نیاز است سطح مقطع منطقه‌ای که کاوش شده بیشتر شود.

تایید فسیل جمجمه انسان هوشمند کشف شده در غار "کلدر" خرم آباد

مدیرکل میراث فرهنگی لرستان گفت: جمجمه انسان هوشمند توسط متخصصین دانشگاه سوربن فرانسه با آنالیز بخشی از جمجمه کشف شده در غار تاریخی "کلدر" خرم‌آباد تایید شد.

سید امین قاسمی  افزود: متخصصین دانشگاه سوربن فرانسه با آنالیز اسکن سه بعدی، الکترونیکی و لیزری بخشی از جمجمه کشف شده در غار تاریخی کلدر خرم آباد دریافتند این فسیل کشف شده مربوط به انسان هوشمند است.

وی اظهار داشت: نتایج مقدماتی گونه شناسی با مد نظر قرار دادن آناتومی فیزیکی و نتایج اسکن و همچنین تفسیر آنها که در دانشگاه کپنهاک دانمارک در حال انجام است نشان می‌دهد خوشبختانه فسیل مذکور مربوط به گونه هوموساپین (انسان مدرن / هوشمند) است.

قاسمی  بیان کرد: غار کلدر خرم آباد هم اکنون دارنده قدیمی ترین فسیل انسان هوشمند در ایران و یکی از معدود سایت‌های جهانی به شمار می‌رود که شواهد انسان هوشمند یا مدرن با این قدمت تاریخی در آن کشف شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با اشاره به اینکه فصل سوم به  اتمام رسیده است، افزود: آنالیزهای مولکولی این فسیل نیز هم اکنون برای دریافت اطلاعات بیشتر در حال انجام است که نتایج آن نیز منتشر خواهد شد.

 کشف فسیل حیوانات در مطالعات غار های باستانی خرم آباد
پیش از این نیز پروفسور 'جان وندرماد' باستانشناس هلندی که در این کاوش مشارکت داشته است با اشاره به تحقیقات صورت گرفته غارهای باستانی دره خرم آباد، شامل غارهای گیلوران، قمری و کلدر و صخره‌های گرارجنه اظهار داشت: سالیان زیادی هست در این راستا مطالعه شده و مقالاتی نوشته شده است.
وی با بیان اینکه گونه‌های شناسایی شده در غار 'قمری' شامل گونه‌هایی از بز وحشی، گوزن قرمز یا خالدار، گاو وحشی و جوجه تیغی است، تصریح کرد: فسیل‌های حیوانی در صخره‌های 'گرارجنه' نیز حاکی از وجود گوزن زرد است.
پروفسور جان وندرماد به اشاره به اینکه در فصل اول کاوش‌های غار کلدر گونه‌هایی از دست خرچنگ به عنوان یکی از منابع پروتئینی مصرفی ساکنان غار، لاکپشت و جوجه تیغی به دست آمد، ادامه داد: بخشی از استخوان فک و دست روباه، دندان سگ، بخشی از استخوان پای گرگ، دندان اسب وحشی، دندان گراز، گاو وحشی و گاو اهلی نیز در این غار به دست آمده است.
وی با بیان اینکه آثار به دست آمده از گونه گوزن در دوران پارینه سنگی میانه در غار کلدر ۱۰۰ هزار سال قدمت دارد، تصریح کرد: فسیل انسانی مربوط به جمجمه انسان هوشمند یا هموساپین در لایه پارینه سنگی جدید کشف شده است.
پروفسور جان وندرماد تاکید کرد: مطالعات مقدماتی در غار کلدر انجام شده و با اطمینان این اثر کاوش شده ، فسیل انسانی است، چراکه آناتومی و قسمتی از فسیل پیدا شده با فسیل یافت شده از انسان هوشمند در هلند چک شده و مطابقت داشته است.

 کاوش‌های محوطه‌های پارینه سنگی دره خرم آباد
سرپرست هیات کاوش غار کلدر نیز با تاکید بر اینکه کشفیات غار کلدر را نباید محدود به خرم آباد و لرستان کنیم وبحث جایگاه جهانی است،گفت: قدیمی ترین تاریخ نگاری به دست آمده در این غار مربوط به ۵۴ هزار و ۴۰۰ سال پیش است و تا امروز غار کلدر قدیمی ترین محوطه تاریخ نگاری شده مربوط به موج دوم مهاجرت انسان‌های هوشمند در کشور است.
بهروز بازگیر با اشاره به گونه‌های ابزار به دست آمده از غار کلدر اظهار داشت: مقایسه ابزارهای ساخت انسان‌های نئاندرتال و انسان هوشمند تکامل فرآیند ساخت ابزار را نشان می‌دهد، تداوم و تکامل در تکنولوژی ابزارسازی را می‌توان متوجه شد که این فرآیند از تولید تراشه به تولید ریز تیغه رسیده است.
بازگیر تاکید کرد: غار کلدر در بحث تکامل فرآیند موج دوم مهاجرت انسان‌های هوشمند دارای جایگاه جهانی شده است.
وی با بیان اینکه شواهد نشان می‌دهد از ۶۰ هزار سال پیش انسان‌های هوشمند وجود داشتند و ۱۴۰ هزار سال طول کشید تا انسان از تولید تراشه به ریز تیغه برسد، تصریح کرد: غار کلدر در بحث موج دوم مهاجرت انسان‌های هوشمند دارای جایگاه جهانی شده است.
سرپرست هیئت کاوش غار کلدر گفت: در این فصل مطالعات سه هدف درک گاه نگاری محوطه از دوره پلیستوسین تا هولوسین به ویژه دستیابی به گاه نگاری استقراری پارینه سنگی میانه، جستجو برای کشف فسیل گونه‌های انسانی به منظور انجام آنالیز DNA برای پی بردن به منشا و خاستگاه انسان‌های هوشمند و درک مسیر مهاجرتی اینگونه و همچنین تداوم آنالیزهای Use-wear و Residue به منظور درک صحیح‌تری از کاربری مصنوعات سنگی و اقتصاد معیشتی منطقه مورد مطالعه دنبال شده است.

مستند سازی کاوش‌های غار کلدر
بازگیر با بیان اینکه خوشبختانه تا امروز به اهداف خود در بحث تاریخ نگاری و جستجو برای کشف فسیل انسانی نزدیک شده‌ایم، بیان کرد: علاوه بر دستاوردهای علمی، آموزشی نیروهای جوان ،مطالعات پارینه سنگی از دیگر دستاوردهای این فصل از کاوش بود و این مطالعات در کشور ما جوان و معمولا به مطالعات دوره‌های قبل تر کمتر پرداخته شده است.
وی اظهار داشت: با یک تیم مستند نگار هم هماهنگ کرده ایم تا از روز اول تا آخر کاوش در غار کلدر مستند سازی شود.
سرپرست هیئت کاوش غار کلدر با اشاره به کشف گونه فسیل انسانی در این غار اظهار داشت: این گونه فسیل انسانی در قسمت دیواره جنوبی غار پیدا شده و نیاز است که کاوش ها در این زمینه ادامه پیدا کند.
بازگیر با تاکید بر اینکه این پتانسیل وجود دارد که مابقی فسیل انسانی در کاوش‌ها به دست آید، افزود: کشف مابقی این فسیل انسانی در بحث گردشگری می‌تواند اثر داشته باشد.

کشف گونه‌های درختان با بیش از ۶۰ هزار سال قدمت
بازگیر همچنین گفت: بر اساس آخرین مقاله علمی منتشر شده، گونه‌های درختان دره خرم‌آباد با قدمتی بیش از ۶۰ هزار سال شناسایی شده است.
وی افزود: در ادامه مطالعات میان رشته‌ای و چند رشته‌ای حاصل از کاوش‌های باستان شناختی غارهای کلدر و گیلوران، محققان ایرانی - اسپانیایی موفق به گونه شناسی درختان دوران پارینه سنگی میانه (دورانی که انسان‌های نئاندرتال می‌زیستند) و پارینه سنگی جدید (دوران زیست انسان‌های هموساپین، هوشمند) شدند.
این باستان شناس لرستانی اظهارداشت: نتایج گونه شناسی درختانی که در آن دوران پوشش اصلی کوهستان‌های دره خرم‌آباد را تشکیل داده‌اند نشان می‌دهد که شرایط اقلیمی این منطقه به صورت معتدل متمایل به سرد بوده و تغییرات دمایی محسوسی در منطقه رخ نداده و بدین ترتیب شرایط لازم برای زیست انسانهای نئاندرتال و هوشمند و گونه‌های مختلف جانوری فراهم بوده است.
وی به اهمیت نتایج این کاوش‌ها اشاره کرد و افزود: بر خلاف نظر متداول که انقراض نئاندرتال‌ها و ظهور انسان‌های هوشمند به دلیل تغییرات محسوس شرایط آب و هوایی انجام گرفته است، این نتایج نشان می‌دهد که تکامل این دو گونه انسانی (حداقل در مورد دره خرم آباد) به صورت تدریجی صورت پذیرفته و تغییرات شدید آب و هوایی نقشی در انقراض انسان‌های نئاندرتال نداشته است.
وی غار کلدر را یکی از کلیدی‌ترین محوطه‌های باستانی غرب قاره آسیا می‌داند و بیان می‌کند: در سال ۲۰۱۴ میلادی غار کلدر برای دومین بار در مقیاس بزرگتر و با هدف درک بهتر لایه‌های فرهنگی و دستیابی به تاریخ نگاری دقیق توسط هیئت ایرانی- اسپانیایی مورد کاوش قرار گرفت که نتایج کاوش را می توان مهمترین دستاورد مطالعات پارینه سنگی ایران و یکی از مهمترین کشفیات در غرب قاره آسیا دانست.
بازگیر غار کلدر را در برگیرنده شواهد فرهنگی بی‌نظیری از انسان‌های هوشمند و تاریخ ظهور آنها در غرب قاره آسیا و ایران می‌داند.
به گفته وی غار کلدر گنجینه‌ای ارزشمند از نحوه معیشت انسان‌های هوشمند و نئاندرتال‌ها است از طرفی تحقیقات انجام گرفته بر روی سر نیزه‌های مکشوفه از این نشان می‌دهد که جوامع شکارگری که در دره خرم‌آباد زیست داشته‌اند آگاهی بسیار بالایی از جغرافیا و منابع پیرامون خود داشته‌اند.

لایه پارینه سنگی میانه این غار بیش از ۶۳ هزار سال قدمت دارد

 سرپرست سه فصل کاوش باستان شناسی درغار کلدرخرم‌آباد گفت: پس از یک دهه مطالعه بر روی شواهد فرهنگی حاصله از سه فصل کاوش باستان شناختی در غار کلدر، نتیجه گاهنگاری نشان می‌دهد که لایه پارینه سنگی میانه این غار بیش از ۶۳ هزار سال قدمت دارد.

بهروز بازگیر افزود: این گاهنگاری که به روش ترمولومینسانس در آزمایشگاه سالیابی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اندازه گیری و محاسبه شده است نشان می دهد که قدمت به دست آمده حتی می تواند از سن واقعی نمونه تاریخنگاری شده کمتر باشد.
وی اظهار داشت: دلیل این موضوع، مشاهده "پدیده (Fading ) به معنای کاهش شدت نور ترمولومینسانس در نمونه مورد آنالیز است که نشان می دهد قدمت پارینه سنگی میانه این محوطه کلیدی بیش از ۶۳ هزار سال می باشد.
بازگیر گفت: تاریخ به دست آمده با محاسبه میزان گاما و پرتوهای ذخیره شده در دوزیمترهای کار گذاشته شده در لایه پارینه سنگی میانه این غار در فصل سوم کاوش باستان شناختی صورت پذیرفته است.
وی تصریح کرد: نمونه تاریخنگاری شده، در عمق ۱۶۳ سانتیمتری لایه پارینه سنگی میانه غار کلدر به دست آمده و از آنجایی که عمق نهایی نهشته های فرهنگی این لایه بین ۲۰۰ تا ۲۲۰ سانتی متر متغیر می باشد لذا دستیابی به قدمت نهایی پارینه سنگی میانه این محوطه منوط به کاوش های جدید و کشف نمونه های حرارت دیده در عمق های پایین تر است.

هیچ مستندی از قدمت ۶۳ هزار ساله کلدر به میراث فرهنگی لرستان نرسیده است

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: براساس نظرات کارشناسان و باستان شناسان این اداره کل به عنوان ناظران بر عملیات کاوش باستان شناسی این غار، این قدمت باید بر اساس خروجی آزمایش های تخصصی تایید شود.

قاسمی افزود: هیات کاوش در این غار در گزارش مقدماتی این قدمت ۶۳هزار ساله را بر اساس گزارش میدانی تایید کرده است اما همچنان منتظر جواب نهایی آزمایش های تخصصی هستیم.

وی اظهار داشت: براساس تعهدات قبلی باید جمجمه و دیگر بقایای کاوش شده در یکی از آزمایشگاه های معتبر باستان شناسی دنیا مطالعه و تایید شوند و بر اساس جواب نهایی می توان این خبر را اعلام کرد.

قاسمی با قدردانی از زحمات این تیم کاوش در غار کلدرعنوان کرد: فصل سوم کاوش در این غار تکمیل شده و هنوز مستندات نهایی این مطالعات به میراث فرهنگی ارسال نشده است.

وی اضافه کرد: بر اساس نظر کارشناسی و حرفه ای تیم باستانشناسی این اداره کل امکان اجازه فصل چهارم و پنجم این مطالعات وجود ندارد چراکه ممکن است لایه های زیرین در این کاوش های سنت دچار تخریب شود و این مطالعات باید برابر علوم روز دنیا با استفاده از تکنیک های تصویربرداری مشخص شود.