برجام، بوته آزمایش آلمان در دوره ریاست بر شورای امنیت

آلمان از فردا (چهارشنبه ۱۱ تیر) ریاست دوره ای شورای امنیت سازمان ملل را در حالی به دست می گیرد که بحران های بین المللی همچون درگیری های خاورمیانه، تنش ها در خصوص برنامه هسته ای ایران، افزایش اختلافات آمریکا با روسیه و چین و نیز مشکلات جهانی ناشی از بحران کرونا، انتظارات از این کشور را دو چندان کرده است.

اگرچه عنوان ریاست دوره ای شورای امنیت سازمان ملل، بیشتر یک عنوان تشریفاتی و کوتاه مدت است، اما درصورتی که آلمان اراده کافی برای اقدام موثر در مسیر حفظ برجام داشته باشد، می تواند گام هایی هرچند کوچک اما مثبت در این عرصه بردارد. آلمان اگرچه عضو دائم شورای امنیت نیست، اما به عنوان بزرگترین اقتصاد اروپایی و دلیل اثرگذاری بالا در معادلات مهم جهانی، همیشه حرف هایی اثرگذار برای گفتن داشته است.

انتظارات از آلمان به ویژه از آن رو بالاست که این کشور همواره تلاش کرده خود را به عنوان یک میانجیگر بین المللی شناسانده و در حل اختلافات و تنش های بین المللی نقش آفرینی کند.

یکی از موارد نقش آفرینی آلمان، توافق هسته ای قدرت های جهانی با ایران به نام «برجام» است که از زمان خروج آمریکا، با چالش های فراوانی روبرو شده است. در این بین آلمان بارها بر لزوم حفظ این توافق بین المللی تاکید و در این راستا از ایجاد سازی و کاری برای تعاملات تجاری با این کشور موسوم به اینستکس حمایت کرده است. با این حال وجود موانعی از جمله تحریم های آمریکا و بی عملی اروپایی ها از سرعت اجرایی شدن اینستکس کاسته است.

در چنین شرایطی از آلمان به عنوان رئیس دوره ای شورای امنیت انتظار می رود برای رفع موانع از سر راه اینستکس و به سرانجام رساندن آن گام های عملی بردارد و آنگونه که مقامات این کشور بارها ادعا کرده اند، به مهمترین خواسته ایران برای ماندن در توافق هسته ای جامه عمل بپوشاند.

از سوی دیگر مقامات آمریکایی از اینکه طبق برجام، در اوایل پاییز تحریم های تسلیحاتی ایران برداشته می شود نگران بوده و در تلاش اند تحریم تسلیحاتی ایران را با ارائه پیش نویسی به شورای امنیت تمدید کنند. این اتفاق در زمانی رخ می دهد که آلمان به عنوان یکی از حامیان اصلی برجام و مفاد آن بر کرسی ریاست این شورا تکیه می زند. از این رو انتظار می رود این کشور با موضع گیری درست و مستقل، جدیت ادعاهایش در مورد نجات توافق هسته ای را نشان دهد.

مقامات برلین طی روزها و هفته های گذشته فهرستی از برنامه های خود برای دوره ریاستشان بر شورای امنیت اعلام کرده اند اما در این فهرست اشاره ای به موضع آنها در قبال تحولات برجام و زیاده خواهی های آمریکا نشده است.

آنچه که تا کنون از سوی آلمان اعلام شده این است که این کشور می خواهد ابتکار عمل جدیدی را برای قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در مورد مقابله با کرونا آغاز کند. در این راستا «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان در مصاحبه ای ناتوانی شورای امنیت برای دستیابی به توافق در مورد مسائل مهم بین المللی از جمله نحوه مقابله با کرونا را به باد انتقاد گرفته است. به گفته وی این پذیرفتنی نیست که شورای امنیت وقتی همه جهان با این بیماری همه گیر دست و پنجه نرم می کند، بدون واکنش باشد.

این در حالی است که تاکنون تلاش برای تصویب یک قطعنامه در خصوص کرونا به دلیل اختلاف بین ایالات متحده و چین که در درجه اول مربوط به نقش سازمان بهداشت جهانی (WHO) بوده، شکست خورده است.

طی یک ماه آینده آلمان به عنوان مهمترین عضو سازمان ملل در ریاست شورای امنیت این سازمان فعالیت خواهد کرد. عضویت دوساله آلمان به عنوان عضو غیر دائم شورای امنیت سازمان ملل از تاریخ اول ژانویه ۲۰۱۹ آغاز شده است.

به این ترتیب وزیر امور خارجه آلمان روز چهارشنبه بار دیگر در نیویورک ریاست شورای امنیت سازمان ملل را به طور رسمی از «ژان ایو لودریان» همتای فرانسوی خود، به مدت یک ماه تحویل می‌گیرد. آلمان و فرانسه تصمیم گرفته‌اند که هر بار که ریاست شورای امنیت به هر یک از آنها واگذار می‌شود، "ریاست دوگانه" یا مشترک بر این نهاد سازمان ملل داشته باشند.

شورای امنیت در زمینه سیاست امنیتی جهان نقش عمده‌ای را ایفا می‌کند و با ۱۵ عضو خود به طور مرتب با منازعات بین‌المللی درگیر است. تصمیم‌های این شورا برای همه کشورهای عضو سازمان ملل الزام‌آور است. شورا می‌تواند تحریم‌ کند، مأموریت‌هایی برای صلح‌بانی تنظیم کند یا تصمیم به اعزام نیروهای نظامی بگیرد. بنا بر این آلمان به سبب جایگاهی که در تعیین دیپلماسی بحران‌های بین‌المللی دارد به عنوان عضو شورای امنیت می‌تواند نقش حائز اهمیتی در این زمینه داشته باشد.

ایران از حدود یک سال پیش و در اعتراض به خروج آمریکا از برجام و تعلل طرف‌های اروپایی در عمل به تعهداتشان کاهش تعهدات خود در برجام را آغاز و در پنج مرحله آن را عملی کرده و در نهایت هرگونه محدودیت فنی از جمله سقف ذخیره‌ کردن اورانیوم غنی‌شده و سطح غنی‌سازی اورانیوم را تعلیق نموده است.

کشورهای غربی بارها از این اقدامات ایران ابراز نارضایتی کرده‌اند اما ایران می‌گوید این کاهش تعهدات بر اساس بندهای پیش‌بینی شده در برجام صورت گرفته و اگر دیگر طرف‌های توافق به تعهدات خود پایبند باشند جمهوری اسلامی هم به تعهدات کامل خود در برجام باز می‌گردد.