۲۴ تیرماه سال ۹۴، دو سال مذاکره فشرده میان ایران با آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، چین و روسیه به نتیجه رسید و توافق موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام منعقد شد. بر اساس این قرارداد که در آستانه ورود به ششمین سال آن قرار داریم، حق داشتن انرژی هسته ای برای ایران به رسمیت شناخته شد و قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد هم علیه جمهوری اسلامی لغو شد. اجرای توافقات این برنامه با فراز ونشیب‌هایی در حال انجام بود که «دونالد ترامپ» رییس جمهور آمریکا در ۱۸ اردیبهشت ۹۷ از این پیمان خارج شد و تحریم‌های اقتصادی را بار دیگر علیه جمهوری اسلامی بازگرداند. در این مدت بسیاری از رویدادهای بازه زمانی ۹۴تا ۹۹ هم در داخل و هم خارج مورد ارزیابی و نقد و تحلیل قرار گرفت. حمله‌های بسیاری به شخص رییس جمهوری به عنوان حامی گفت و گو برای حل مناقشه و وزارت امور خارجه به عنوان مجری این توافق صورت گرفت اما مواضع رهبر انقلاب درباره گفت و گو با قدرت‌های غربی، توافق هسته ای و تیم مذاکره کننده همیشه از انسجام و روشنی خاصی برخوردار بوده است. ایشان در طول سال‌های گذشته ضمن تاکید بر بی اعتمادی به کشورهای غربی، همیشه درصدد گره گشایی و راهنمایی تیم مذاکره کننده برآمده و در مقاطع مهم شرایط اجرای اصولی و مطابق با منافع ملی را به مسئولان گوشزد کردند.
دولت تدبیر و امید در سال ۹۲ با شعار بهبود اوضاع و کاستن از فشار تحریم ها علیه کشور روی کار آمد و پیشنهاد حجت الاسلام «حسن روحانی» از همان ایام تبلیغات این بود که باید شرایطی فراهم شود تا کشور هم از مواهب انرژی هسته ای بهرمند شود و هم تحریم‌ها زندگی را برای مردم سخت نکنند. پس از روی کار آمدن دولت یازدهم هم تصمیم گیران نظام و مسوولان دولت به این نتیجه رسیدند که راه بهبود شرایط برداشتن فشارهای خارجی از دوش اقتصاد و دیپلماسی است. محمد جواد ظریف به همراه تیمی از دیپلمات‌های خبره مامور برداشتن این فشارها در قالب مذاکره با اروپا و آمریکا شد. هر چند انتقادات از همان زمان نسبت به این اقدام دولت آغاز شد اما رهبر انقلاب از همان نخستین روزهای طرح موضوع گفت و گو با غرب، از این مهم به عنوان تجربه‌ای برای کشور یاد کردند. ایشان در دوازدهم آبان ماه سال ۹۲ در دیدار با دانش‌آموزان و دانشجویان تصریح کردند: «با تلاشی که دولت محترم و مسوولین کشور دارند انجام می‌دهند، ما موافقیم. یک کاری است، یک تجربه‌ای است، احتمالاً یک اقدام مفیدی است؛ این کار را انجام بدهند، اگر نتیجه گرفتند که چه بهتر، امّا اگر نتیجه نگرفتند، معنایش این باشد که برای حلّ مشکلات کشور بایستی کشور روی پای خودش بایستد.»
ایشان در همان سخنرانی به بیانات خود در ابتدای سال اشاره کرده و گفتند: «بنده هم اوّلِ امسال در مشهد مقدّس در سخنرانی گفتم [که] مذاکره در موضوعات خاص اشکالی ندارد؛ منتها گفتم من اعتماد ندارم، خوشبین نیستم به مذاکره، لکن می‌خواهند مذاکره کنند، بکنند؛ ما هم به اذن‌الله ضرری نمی کنیم.»
رهبر انقلاب اسلامی در بیستم فروردین ماه سال ۹۴ در دیدار با مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام، فرمودند: «امروز فقط موضوع مورد بحث و مورد مذاکره، مسائل هسته‌ای است. حالا، این تجربه‌ای خواهد شد؛ اگر طرف مقابل از کج‌تابی‌های معمولی خودش دست برداشت، این یک تجربه‌ای برای ما می‌شود که خیلی خب، پس می‌شود در یک موضوع دیگر هم با اینها مذاکره کرد؛ امّا اگر دیدیم نه، این کج‌تابی‌هایی که همیشه از اینها دیده‌ایم باز هم وجود دارد و کج‌راهه دارند می‌روند، خب طبعاً تجربه گذشته ما تقویت خواهد شد.»
نگرش به مذاکره به عنوان یک تجربه برای ملت ایران، رویکردی قابل تامل از دید مقام معظم رهبری است. دیدگاهی که هر نوع تعامل و کنشگری در عرصه سیاست بین الملل را تا زمانی که به نفع کشور است، به عنوان یک تجربه مثبت تایید و هر زمان که در تضاد با منافع جامعه باشد به عنوان یک تجربه منفی رد می‌کند. دیدگاهی که جزم اندیشی‌های موجود در این حوزه را نفی کرده و برای بهبود شرایط کشور از تجربه های تازه استقبال می‌کند. شاید به دلیل همین تجربه است که این روزها مذاکره مجدد با دولت پیمان شکن ترامپ نهی می‌شود و در این زمینه میان مسوولان کشور اختلاف نظر بنیادین وجود ندارد.
در سایه این نگرش رهبری با وجود تمام هجمه‌ها به دولت و وزیر امورخارجه این تیم با اقتدار در مذاکرات حضور یافتند و از حقوق مردم دفاع کردند.
دیپلمات‌های امین و شجاع؛ توصیف رهبری از تیم مذاکره کننده
در بحبوحه مذاکرات هسته ای که هجمه‌ها تیم مذاکره کننده به ویژه وزیر امورخارجه را ویلچرنشین هم کرد، رهبری هرگز از حمایت دیپلمات‌ها دست نکشیدند و بارها در نشست‌ها و سخنرانی‌ها بر اعتماد خود به آن‌ها تاکید کردند. ایشان آبان ماه سال ۹۲ و همزمان با اوج گیری انتقادات علیه ظریف از سوی دلواپسان، تیم مذاکره کننده را «بچه‌های خود ما» توصیف کرده و فرمودند: «اینهایی که در مسئله دیپلماسی مشغول کار هستند، بچّه‌های مایند، جوان‌های خود مایند، ما از مسوولین خودمان که دارند در جبهه دیپلماسی فعّالیّت می کنند، کار می‌کنند، قرص و محکم حمایت می‌کنیم.»
رهبر معظم انقلاب اسفند ماه سال ۹۳ در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری بار دیگر تصریح کردند: «این تیم و هیئتی که رییس جمهور محترم برای مذاکرات هسته‌ای گذاشته‌اند، مردمان امین و خوبی هستند. بعضی را ما از نزدیک می‌شناسیم و واقعاً مورد قبولند، بعضی را هم از حرفهایشان و از کارهایشان دورادور می‌شناسیم؛ هم امینند، هم دلسوزند؛ دارند تلاش می کنند کار می‌کنند؛ این را ما لازم است که منصفانه بیان کنیم.»
«ما به تیم دیپلماسی اعتماد داریم»، «مذاکره کنندگان ما پاسخ‌های قوی‌تر و گزنده‌تر به طلبکاری غرب می‌دهند»، «کاری که دکتر ظریف شروع کردند و تا امروز هم خوب پیش رفتند دنبال می‌شود» نمونه ای از بیانات رهبری درباره دیپلمات‌های وزارت امورخارجه در دوره‌ای بود که ظریف در مجالس مختلف و تریبون‌های گوناگون با انواع تهمت‌ها روبرو بود. نگاه منصفانه رهبر انقلاب به تیم دیپلماسی در جریان مذاکرات برجام مهم‌ترین انگیزه این گروه برای تداوم تدبیر حفظ منافع کشور بود و چه بسا اگر چنین اعتمادی از سوی رهبر معظم انقلاب به وزارت خارجه و دولت نبود، برجام و ظریف در همان ماه‌های نخست کنار گذاشته می‌شدند.
پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها با وجود آنکه تیزی انتقادات داخلی رقبای سیاسی دولت متوجه ظریف و تیم وزارت خارجه بود اما رهبری بازهم منصفانه به حمایت از آن‌ها پرداختند. ایشان در دوم خرداد ماه سال ۹۷ و دو هفته پس از نقض برجام از سوی ترامپ، در دیدار با مسوولان نظام فرمودند: «این را دیپلمات‌های محترم ما که خودشان این زحمت را کشیده بودند و واقعاً تلاش شبانه‌روزی کرده بودند برای مسئله برجام، بارها و مکرّر در زمانِ این دولت و در زمان دولت قبلِ آمریکا گفتند که برجام نقض شده؛ گاهی روح برجام و گاهی جسم برجام را نقض کردند.»
مرور کوتاه اشاره شده بر بیانات رهبر انقلاب نشان می‌دهد که مشی ایشان در موضوع مذاکره و نیز حمایت از تیم مذاکره کننده در شرایطی که گروهی در داخل بر طبل نفاق و تضعیف برجام و مذاکره می‌کوبیدند توانست درمقاطع مختلف موضع دولت به عنوان مجری برجام را در برابر زیاده‌خواهی‌های غرب مقتدرانه سازد. ایشان با وجود تمام بدبینی‌ها به آمریکا که زمان نشان از صحیح بودن آن داد، موضوع مذاکره را رد نکردند تا جهان هم دلیل چنین بدبینی و بی‌اعتمادی به واشنگتن را دریابد. در برابر ایشان نه تنها تیم مذاکره کننده جمهوری اسلامی را هرگز مقصر ندانستند بلکه با حمایت‌های مشخص در بزنگاه‌های مورد نیاز، صدای واحدی به گوش جهان در پشتیبانی از دیپلمات‌ها رساندند.
واقع امر این است که مذاکرات هسته ای یکی از دشوارترین و پیچیده ترین مذاکرات در روابط بین‌الملل به شمار می‌رود. مذاکراتی که در یک طرف آن ایران و در طرف دیگر ۶ قدرت اصلی جهانی قرار گرفته بود. اگر چه برخی مدعیان ولایتمداری به فراخور فرصتهایی که به دست می آوردند، تیم مذاکره کننده هسته ای را با تندترین و گزنده ترین شیوه ممکن مورد نقد قرار می دادند و می دهند. با این وجود این مدعیان می توانستند با عنایت به مشی رهبر انقلاب رویکرد سازنده تری در پیش بگیرند.
در یک نگاه کلی می توان عناصر مشی رهبر انقلاب در مذاکرات هسته ای را در چند عبارت خلاصه کرد؛ بی‌اعتمادی به غرب، تجربه بودن برجام و حمایت از مذاکره کنندگان هسته‌ای. در واقع حمایت‌های قاطع رهبر انقلاب از مذاکره کنندگان بود که عملا اجماع مد نظر مذاکره کنندگان را فراهم ساخت و باعث شد یکی از محکمترین و متقن‌ترین اسناد در روابط بین الملل به سرانجام برسد و شاهد آن هم نشست اخیر شورای امنیت سازمان ملل که اغلب حاضران رای به حقانیت ایران در این نشست دادند.
نظر شما