ویلیام تاکر (متولد ۱۳۴۱م) استاد بازنشسته تاریخ دانشگاه آرکانزاس و محقق تاریخ اسلام و خاورمیانه است. او در این کتاب به بررسی اندیشه‌ها و باورهای هزاره‌گرای چهار فرقه غالی شیعی (بَیانیه، مُغیریه، مَنصوریه و جَناحیه) در سده‌های دوم و سوم هجری و عموماً در عراق پرداخته است که گرداگرد رهبران شورشی ضد اموی خود پروبال گرفته‌اند. این فرقه‌ها همواره از سوی بزرگان شیعۀ امامی مطرود و مورد انتقاد بوده‌اند.
عنوان اصلی کتاب (Mahdis and Millenarian (۲۰۰۸ است. هزاره‌گرایی میراث قدیم ادیان و آرمانی است که در دین زرتشت توسعه و در یهودیت تداوم یافت و در مسیحیت به نقطه اوج خود رسید و در نهایت در اسلام هم رسوخ کرد.
کتاب در یک مقدمه و ۶ فصل نگاشته شده است. مقدمه به بافت تاریخی حکومت امویان می‌پردازد و در شش فصل بعد، نخستین جنبش‌ها، بَیان‌بن سمعان و فرقه غالی بَیانیه، مغیره‌بن سعد و فرقه غالیه مُغیریه، ابومنصور عِجلی و فرقه غالی منصوریه، عبدالله‌بن معاویه و جَناحیه و در نهایت تاثیر و اهمیت این چهار فرقه غالی و نتیجه‌گیری نهایی مورد بحث قرار می‌گیرند.
عصاره سخن و نظریه تاکر در این کتاب آن است که باورهای این چهار فرقه که همگی از جمله مخالفان سرسخت و شورشی حکومت اموی بودند، از گروه‌هایی همچون عبدالله بن سبأ و مختار و کیسانیه تاثیر گرفته است و مهمتر از آن ریشه در اندیشه‌ها و تعالیم اصالتاً غیراسلامی و پیشااسلامی دارد. به گونه‌ای که مشابهت‌های اعتقادی میان این فرقه‌ها و تعالیم غیراسلامی اصلا اتفاقی نیست. همچنین تاکر معتقد است که این فرقه‌ها اولین گروه‌های انقلابی هزاره‌گرا در تاریخ اسلام بودند که با باورهایی که پایه‌گذاری کردند و سودای تشکیل حکومتِ برگزیدگانی که در سر داشتند، تاثیرهای ماندگاری بر فرقه‌های شیعی و غیرشیعی و شبه‌شیعیِ بعد از خود گذاشتند.
حمید باقری به عنوان مترجم کتاب البته در مقدمه می‌نویسد: گاه چنین پیشفرضی – پیشفرض ریشه‌داری باورها در ادیان و تعالیم اصالتا غیراسلامی- سبب شده است معرفی منابع احتمالی باورهای غالیانه با دشواری‌هایی مواجه شود. البته این سخن به معنای انکار مطلق اثرپذیری غُلات از اندیشه‌های غیراسلامی نیست؛ چه آنکه وجود باورهای التقاطی در میان آنها امری روشن و مبرهن است، اما این احتمال را نباید از ذهن دور داشت که محتمل است غالیان خود، با تکیه بر مثلا احادیث نادرستی که روایت می‌کرده‌اند، مؤسس باورها و اندیشه‌های خاصی بوده‌اند، هر چند ممکن است این باورها و اندیشه‌ها مشابه غیراسلامی داشته باشد.
گفتنی است که کتاب مدعیان مهدویت و هزاره‌گرایان؛ با زیرتیتر نگاهی به جنبش‌های غالیان شیعی عراق در سده‌های نخستین به تالیف ویلیام تاکر و با ترجمه حمید باقری در ۲۳۶ صفحه و شمارگان ۷۰۰ نسخه در سال ۱۳۹۷ برای نخستین بار در مجموعه کلام و فرقه‌های انتشارات حکمت منتشر شده است.
نظر شما