مابعدالطبیعه شاخه‌ای از فلسفۀ خصوصاً کلاسیک است که به کندوکاو درباره مسائل بنیادین و نخستینی نظیر وجود و اصل و کُنه جهان می‌پردازد. شاخه‌ای که در فلسفه‌های خصوصا تحلیلی معاصر آنگونه که در قدیم محوریت داشت، رونق ندارد. حکمت، دانش نخستین، فلسفه نخستین، دانش شناخت علل نخستین همۀ اشیا، دانش بررسی موجود بماهو موجود و علم الهی از جمله نام‌های هستند که ارسطو در آثار خود در تعریف مابعدالطبیعه آورده است. آندرونیکوس رودسی به عنوان اولین ویراستار و تدوینگر آثار ارسطو هم نام این دانش را «آنچه پس از طبیعیات می‌آید» نهاد.
مباحث مابعدالطبیعی به طور مشهور عموماً از ارسطو در کتاب مابعدالطبیعه و فیلسوفان مقدم بر او آغاز و در بین فیلسوفانی مسلمانی نظیر فارابی و ابن‌سینا نیز پی گرفته می‌شود. میان این فیلسوفان بسته به اینکه در تعریف و تعیین موضوع علم مابعدالطبیعه چه موضعی اتخاذ شود، نظام‌های مابعدالطبیعی مختلفی بنا می‌گردد. از این رو بررسی تعاریف و تعیین موضوعات فیلسوفان مابعدالطبیعی در مبحث مابعدالطبیعه گام نخستین در شناخت نظام مابعدالطبیعی آنها و فهم نقاط اشتراک و افتراق و ابتکارات و ابداعات فلسفی‌شان در این بحث است.
شارحان ارسطو به دلیل عدم جمع‌بندی و بیانِ ارتباط دقیق تعاریف در کتاب مابعدالطبیعه ارسطو، مواضع مختلفی در این زمینه اتخاذ کرده‌اند. در این میان نخستین‌بار این ابن‌سیناست که به اهمیت تعریف دقیق مابعدالطبیعه متوجه می‌گردد. البته فارابی هم این مساله را مورد توجه قرار داده بود، اما نه به صورت یک مساله جداگانه فلسفی.
توجه این دو فیلسوف بزرگ مسلمان به بحث مابعدالطبیعه، لیلا کیان‌خواه نویسندۀ کتاب مابعدالطبیعه از دیدگاه فارابی و ابن‌سینا را بر آن داشته است که در ضمن پژوهشی با مراجعه به تمام آثار فلسفی ابن‌سینا و فارابی در این موضوع، به بررسی اختلافات و اشتراکات فکریِ آنها در تعریف و تعیین موضوع دانش مابعدالطبیعه بپردازد.
کتاب در دو بخش تنظیم شده است. در بخش اول به تعریف مابعدالطبیعه از دیدگاه ارسطو، در آثار فلاسفه ارسطو تا فارابی، تعریف مابعدالطبیعه از دیدگاه فارابی، تعریف مابعدالطبیعه از دیدگاه ابن‌سینا پرداخته شده است. در بخش دوم نیز به تفسیر و تعیین موضوع مابعدالطبیعه از نظرگاه این فیلسوفان پرداخته شده است. فصل اولِ بخش دوم به بررسی وجود از دیدگاه فارابی و فصل دوم به بررسی وجود از دیدگاه ابن‌سینا پرداخته است. در پایان نیز اصل رسالۀ تصحیح شدۀ «فی اعراض مابعدالطبیعه» فارابی به دلیل اهمیت به پیوست ارائه شده است.
گفتنی است که کتاب مابعدالطبیعه از دیدگاه فارابی و ابن‌سینا به تألیف لیلا کیان‌خواه محصول یک طرح پژوهشی در موسسه حکمت و فلسفه ایران در خلال سال‌های ۹۱ الی ۹۴ است که در سال ۱۳۹۷ برای نخستین بار، در ۴۳۲ صفحه و با شمارگان ۵۰۰ نسخه به قیمت ۵۵ هزارتومان چاپ و منتشر شده است.
نظر شما