چشم انداز روابط ایران و عراق در پسا کرونا

اقتصاد مبتنی بر تک محصولی عراق در شرایط کنونی سبب شده است که به گفته مشاور نخست وزیر عراق در امور اقتصادی، این کشور روزانه یک میلیون دلار از تبعات کرونا آسیب اقتصادی ببیند و طبق اعلام وزارت برنامه ریزی عراق، میزان فقر از ۲۰ درصد به ۳۱.۷ درصد در دوره کرونا برسد.

بنابراین عراق پسا کرونا با توجه به بالاگرفتن نارضایتی های عمومی، برای خروج از بحران اقتصادی، شروع عملیات بازسازی، بنای زیرساخت هایش و کاهش فقر به شدت به جمهوری اسلامی ایران نیازمند است.

«صبیح الهاشمی» رئیس اتحادیه فعالان اقتصادی عراق در گفت وگوی اختصاصی با ایرنا معتقد است که ایران در مقایسه با دیگر همسایگان از مزیت های ویژه ای مانند نزدیکی مسافت و ارزان بودن مواد اولیه و کالاها برخوردار است.

بر همین اساس، مقامات دو کشور پیش از شیوع کرونا، سقف ۲۰ میلیارد دلاری را برای تبادلات تجاری دو جانبه ترسیم کرده بودند که با توجه به نیازهای پسا کرونای عراق انتظار می رود با هدف گذاری درست، حتی فراتر از این رقم نیز قابل تحقق است.

رییس اتحادیه فعالان اقتصادی عراق می گوید که این سقف با برنامه هایی که عراق برای افزایش سهمیه خود از مبادله های تجاری با ایران دارد، قابل دستیابی است.

الهاشمی اظهار کرد که تاکنون تبادلات تجاری بین ایران و عراق یکسویه بوده و سهم عراق از صادرات کالا به ایران در مقابل ۱۰ میلیارد دلار واردات، ناچیز بوده است.

مقام های عراقی تاکنون به این رقم که به سختی از 100 میلیون دلار تجاوز می کرد، چندان اشاره ای نکرده اند اما از سال ۲۰۱۸ (دولت وقت عادل عبدالمهدی) عراق برنامه ای برای حمایت از تولیدات داخلی تعریف کرده است.

بر این اساس عراق در مناسبات اقتصادی خود با کشورهای همسایه اصل سرمایه گذاری مشترک و حمایت از تولید داخلی با هدف افزایش صادرات کالاهای عراقی را تعریف کرد.

بر پایه این رویکرد، انتظار می رود عراق پساکرونا سهمی از تبادلات تجاری با ایران داشته باشد که به گفته الهاشمی این امر می تواند از طریق تامین مواد اولیه کالاهای تولیدی در عراق از طریق جمهوری اسلامی ایران صورت گیرد.

صادرات کالاها و مواد اولیه عراقی به ایران نیز به اعتقاد رییس اتحادیه فعالان اقتصادی عراق، می تواند به عنوان مرحله جدید تبادلات تجاری با جمهوری اسلامی ایران تعریف شود.

«عبدالناصر همتی» رییس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز در سفر خردادماه گذشته به بغداد، پرده از طرحی تازه در همکاری های تجاری با عراق برداشت که انتظار می رود یکی از چشم اندازهای مهم در مناسبات اقتصادی و تجاری با این کشور همسایه باشد.

بر اساس این طرح، بخشی از کالاهای اساسی از جمله دارو و دیگر مایحتاج ضروری ملت ایران از محل منابع مالی ایرانی موجود در عراق، تامین می شود.

جمهوری اسلامی ایران در زمان حاضر از محل فروش گاز و برق، طبق برخی منابع خبری ایرانی، نزدیک به پنج میلیارد دلار در بانک های عامل عراق دارد که می توان از طریق آنها، بخشی از کالاهای اساسی مورد نیاز ملت ایران تامین شود.

در حوزه نفت، طرح های مهمی وجود دارد که به دلیل فشارهای آمریکا در تحریم یک جانبه ایران به اجرا در نیامده است اما با توجه به دیدگاه هایی که احتمال داده می شود آمریکای پس از کرونا مانند آمریکای قبل از کرونا نباشد، بخشی از این طرح ها به مرحله اجرا برسد.

 سواپ نفتی از میادین نفت کرکوک به ایران، صدور نفت از بصره یا انجام مطالعات مشترک بر روی برخی از میادین نفتی مشترک بخشی از این طرح های مهم است که دو کشور برای اجرای آن علاقه مندی نشان داده اند.

اتمام طرح راه آهن خرمشهر به بصره به عنوان مقدمه ای برای طرح بزرگ «راه آهن ابریشم» و همچنین پیوند شبکه برق منطقه ای ایران به عراق و از آنجا به اردن، سوریه، لبنان و مصر از دیگر طرح های بزرگی است که دو کشور برسر آن به توافق رسیده اند.

عراق در نتیجه تحریم ها و فشارهای آمریکا بر جمهوری اسلامی ایران، از اجرای بخشی از این طرح ها به طور موقت صرف نظر کرده و بخشی نیز در نتیجه شرایط غیرمترقبه ناشی از همه گیری کرونا به حال تعلیق در آمده اند.

در حوزه گردشگری نیز با توجه به ثبت جهانی برخی از آثار طبیعی و تاریخی عراق در میراث جهانی، دو کشور تمایل خود را به فعال کردن این صنعت به شدت ابراز داشته اند.

گردشگری میان دو کشور تاکنون بیشتر به حوزه گردشگری دینی متمرکز بوده اما انتظار می رود در دوره پساکرونا، گردشگری سیاحتی - زیارتی در کنار گردشگری سلامت نیز گسترش پیدا کند به ویژه اینکه رفت و آمد پنج تا شش میلیون زائر در سال بین دو کشور به خودی خود یک ظرفیت بزرگ و مهم اقتصادی به شمار می رود.

برخی از شرکت های ایرانی در سال های اخیر کلید سرمایه گذاری مشترک را در عراق زده اند و این طرح تاکنون برای شرکت های ایرانی با وجود فشارهایی که بر جمهوری اسلامی ایران وجود داشته، مثبت بوده است.

این شرکت ها توانسته اند با وجود شرایط کرونا و بسته شدن مرزهای عراق، در داخل این کشور کالاهای خود را تولید و به فروش برسانند بدون اینکه از کرونا و پاره ای فشارهای خارجی به ایران، متاثر شوند.

مقام های دو کشور همواره بحث سرمایه گذاری مشترک را نه تنها در توسعه روابط اقتصادی مهم دانسته بلکه آن را ضمانتی برای مناسبات بلندمدت و هم افزایی پایدار در روابط دو جانبه می دانند.

ایجاد شهرک های صنعتی مشترک که در سفر اسفند 97 دکتر روحانی، رییس جمهوری اسلامی ایران به بغداد بر سر آن توافق صورت گرفت افزون بر لغو روادید برای گردشگران، صنعتگران، بازرگانان و سرمایه گذاران دو کشور از جمله طرح هایی به شمار می رود که همگی در انتظار اجرا است.

اگرچه چشم انداز پسا کرونا در تبادلات تجاری سقف ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده اما در مناسبات اقتصادی این رقم به تبع بسیار بیشتر برآورد شده است.

هرچند دشمنان و کینه توزان، همواره می کوشند با شایعه پراکنی و دروغ بافی، به چشم بدبینی و تهدید به مناسبات ایران و عراق نگاه کنند اما پیش بینی می شود که توسعه روز افزون مناسبات دو جانبه بین این دو کشور دوست، همسایه و مسلمان، به صورت تاثیرگذار بر ثبات و امنیت منطقه ای انعکاس یافته و تبدیل به الگویی برای همکاری ها و مناسبات در منطقه شود.

بر همین اساس مقام های دولتی و کارشناسان ایرانی و عراقی پیش بینی کرده اند که دوران پسا کرونا نه تنها سبب توسعه اقتصادی خواهد بود، بلکه شکوفایی در همه حوزه های سیاسی، امنیتی، نظامی، اجتماعی و فرهنگی دو کشور را به دنبال خواهد داشت.

در حوزه فرهنگی همچنان ساخت یک فیلم مشترک فاخر درباره اربعین و دیگر موضوع ها از جمله جنگ مشترک دو کشور علیه تروریسم یکی از انتظارات مهم دو ملت است.

در حوزه اجتماعی پیوند دو ملت که از زیارت های اربعین و دیگر مناسبت های دینی کلید خورده به بخش وسیع تری گسترش خواهد یافت تا روح برادری و دوستی بیشتر بر روابط دو جانبه مستولی شود.

حوزه های امنیتی و نظامی نیز گرچه جنگ با داعش، خون دو ملت را در هم عجین کرده و ثمره آن در اتاق چهار جانبه ایران، عراق، روسیه و سوریه منجر به مهار تروریسم در منطقه شده اما همچنان این حوزه ظرفیت های وسیعی را در خود پنهان نگه داشته است.

بر همین اساس، نیاز دو کشور به همدیگر و تاثیری که این دو بر تحولات منطقه دارند و نقشی که می توانند در ثبات و صلح منطقه ای ایفا کنند، سبب شده است که انتظارها برای پسا کرونا از روابط دو کشور بیش از پیش باشد امری که در اظهارات مقامات دو کشور نیز انعکاس یافته و سفر آتی نخست وزیر عراق به تهران، گواهی بر این ادعا خواهد بود.