بیابان‌زدایی حدود ۶۰ هزار هکتاری در اصفهان، برداشتن گامهای امید

اصفهان از جمله مناطق خشک و کویری مرکزی ایران به شمار می رود، این استان واقع در مرکز کشور دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است و از این پهنه ۳.۲ میلیون هکتار معادل ۳۲ درصد سطح استان را اراضی بیابانی و شنزار تشکیل داده که به طور عمده در بخش های شمالی و شرقی آن پراکنش دارند، این اراضی مشتمل بر ۱۶ کانون بحرانی فرسایش بادی است که حدود یکهزار ۱۰۰ هزار هکتار از استان را به خود اختصاص داده‌ است.

بیابان‌زایی در استان به‌ویژه در شرق اصفهان، سالانه در کنار به خطر انداختن سلامت مردم و تخریب محیط زیست، به امکانات زیربنایی و منابع طبیعی این استان خسارت وارد می‌کند، عمده خسارت‌ها به پایگاه‌های نظامی اطراف همچون پایگاه هوایی هشتم شکاری، فرودگاه شهید بهشتی اصفهان، اراضی کشاورزی، محورهای مواصلاتی و شهرک‌های صنعتی، راه‌آهن و شهرهای پیرامون وارد می‌شود.

بیابانزایی و ریزگرد می تواند در اثر پدیده‌های طبیعی زمین شناسی مانند تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی یا ناشی از فعالیت های انسانی مانند بوته‌کنی، چرای بی‌رویه دام در مرتع، تبدیل مراتع به دیم‌زارها، معدن‌کاوی، جاده‌سازی و توسعه غیر اصولی شهرها و روستاها بدون توجه به آمایش سرزمینی ایجاد شود، اما به گفته کارشناسان، کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی در اثر برداشت بی رویه از این منابع، مهمترین دلیل تشدید این پدیده در ایران است.

شعار روز جهانی مقابله با بیابانزایی امسال(بیست و هشتم خرداد برابر با ۱۷ ژوئن) "مقابله با بیابانزایی تولید پایدار و مصرف بهینه غذا ، علوفه ، الیاف" انتخاب شد، این شعار گویای این جمله آشناست که تولید پایدار و امنیت غذایی در گرو حفظ طبیعت و مقابله با بیانزایی است و از طرفی استفاده بهینه، درست و مناسب از طبیعت از راهکارهای مهم در بیابانزدایی است.

بر پایه تحقیقات انجام شده، پدیده بیابانزایی و ریزگردها در ۲۰۹ دشت از دشت‌های کشور را با مشکل مواجه کرده است که البته توجه به فعالیت ها و طرح های مرتبط با بیابانزایی و ریزگردها از جمله رویکردهای دولت یازدهم و دوازدهم بود که بر اساس آمار و ارقام می توان این توجه را مشاهده کرد.

در همین ارتباط رییس اداره امور بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: در هفت سال گذشته و طی دولت‌های یازدهم و دوازدهم برای طرح‌های مختلف بیابان زدایی و مهار ریزگردها در استان اصفهان ۶۰۰ میلیارد ریال تخصیص یافت.

جهش ۴۳ برابری اعتبارات بیابان‌زدایی اصفهان در دولت تدبیر 

حسنعلی نریمانی اضافه کرد: از لحاظ اعتبارات تخصیص یافته برای اجرای طرح های بیابان زدایی در مقایسه سال‌های ۹۸ و ۹۶ رشد ۴۳ برابری را در طرح‌های بیابان‌زدایی مشاهده می‌کنیم این معنا که در سال ۹۸، ۴۳۰ میلیارد ریال برای این طرح‌ها در اصفهان اختصاص یافت و این در حالی است که این میزان در سال ۹۶ میزان ۱۰ میلیارد ریال بود.

وی ادامه داد: در مقایسه سال‌های ۹۶ با ۹۴ نیز رشد اعتبارات طرح های بیابان زدایی در استان اصفهان مشهود بود به این ترتیب که در سال ۹۶، ۱۰ میلیارد ریال و در سال ۹۴، ۴ میلیارد ریال برای این طرح‌ها اختصاص پیدا کرد.

به گفته وی در مدت یاد شده ۱۴۰ قرارداد، پروژه و طرح در قالب فعالیت‌هایی همچون نهالکاری، مدیریت رواناب، مالچ پاشی، احداث بادشکن و مدیریت جنگل دست کاشت اجرا شد.

تشکیل کارگروه مقابله با گرد و غبار در اصفهان اقدامی موثر

رییس اداره امور بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان خاطرنشان کرد: در سال ۹۲ و در ابتدای دولت یازدهم تشکیل کارگروه مقابله با گرد و غبار در استان اصفهان اقدامی چشمگیر، موثر و کارآمد برای مهار ریزگردها و بیابان زدایی بود که سه محور ساماندهی معادن شرق اصفهان به عنوان عاملی برای تولید و افزایش گرد و غبار، نهال کاری در مناطق بیابانی و انتقال پساب به منظور آبیاری نهال های کاشته شده در بیابان ها را دنبال می کرد.

نریمانی افزود: در پی آن از پنج معدن فعال گچ در شرق اصفهان سه معدن تعطیل شد و یکی دیگر نیز در سال جاری به کار خود پایان می دهد و معدن آخر سال آینده متوقف خواهد شد تا حجم قابل توجهی از گرد و غباری که به دلیل رسوب در دشت شرق استان به وجود می‌آمد از بین برود.

وی تاکید کرد: طرح های بیابان زدایی و مهار ریزگردها که در استان اصفهان انجام می شود نقش بسزایی در مهار این پدیده در مناطق و استان‌های همجوار نیز خواهد داشت برای مثال محور بیابانی حدفاصل شهرهای انارک - نایین در شرق اصفهان می‌تواند مناطق جنوب شرقی آن در استان یزد و شهرستان اردکان را تحت الشعاع قرار دهد.
رییس اداره امور بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان اظهارداشت: برای مثالی دیگر مهار گرد و غبار و اجرای طرح های بیابان زدایی در شهرستان آران و بیدگل در شمال استان اصفهان اثر قابل توجهی برای انتشار ریزگرد در استان قم و تهران خواهد داشت.

به گفته نریمانی، پدیده های بیابان زایی، گرد و غبار و ریزگردها سالانه سبب خسارت یک هزار و ۱۲۴ میلیارد ریالی به زیرساخت های استان اصفهان می شود.

به نظر عضو هیات علمی و استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان، کنترل بیابان‌ها و به معنای بیابان‌زدایی چند راهکار اساسی دارد که به مهندسی، بیولوژیک و ترکیبی تقسیم بندی می‌شود. 

حمیدرضا کریم زاده در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: پروژه‌هایی که در چند سال اخیر برای بیابان‌زدایی و کنترل ریزگردها در استان اصفهان انجام شده مناسب و خوب بوده است، البته نیاز به افزایش داد.

ایران نیازمند مطالعات جامع ملی مرتبط با ریزگردها

وی با بیان اینکه وضعیت بیابان‌ها در کشور به گونه‌ای است که باید یک مطالعه کلان بر روی همه آنها و بخصوص تاثیرات ریزگردها در سطح کشور انجام گیرد خاطرنشان کرد: برخی پژوهش‌ها و بررسی‌ها به صورت موضعی و مقطعی انجام شده اما باید برای حصول نتایج بهتر به صورت کلان و جامع به این پدیده و مشکلات ناشی از آن نگریسته شود.

این استاد دانشگاه با اینکه خسارات ناشی از بیابان‌ها و ریزگردها به ۲ صورت داخلی و خارج از محل استان پدیدار می‌شود تصریح کرد: ارزیابی خسارات و آسیب‌هایی که ریزگردها در ابعاد داخل استانی می‌زنند به مراتب راحت تر از خارج از استان و یا دیگر مناطق کشور است.

کریم زاده خاطرنشان کرد: ضرر و آسیب‌های داخل استان بیشتر در پایگاه‌های هوایی، راه آهن، فرودگاه‌ها، صنعت کشاورزی، جاده‌ها و بخش های صنعتی استان است.

وی با اشاره به اینکه پدیده ریزگردها تأثیر مستقیم بر سلامت شهروندان دارد اظهار داشت: حساسیت‌هایی که در فصول مختلف به ویژه در پاییز درگیر آن هستیم بخاطر گرد و غبار است و بخش قابل توجهی از آن به همین ریزگردها باز می‌گردد.

عضو هیات علمی و استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان به نهال‌کاری به عنوان یک عامل اساسی برای بیابان زدایی و مهار ریزگردها اشاره کرد و گفت: البته این موضوع باید با دقت بیشتری انجام شود و بررسیهای خاک آبدهی و همچنین تسبیح استقرار گیاه خوبی مورد بررسی قرار بگیرد.

وی به توقف فعالیت بخشی از مجموعه‌های تولیدی گچ و آجر در منطقه شرق اصفهان به عنوان یکی از کانون‌های بحرانی تولید ریزگردها اشاره کرد و افزود: این تصمیم عاقلانه بدرستی اجرا و سبب کاهش تولید آلودگی و گرد و غبار باشد.

کریم زاده تصریح کرد: منطقه شرق اصفهان به صورت طبیعی از کانون‌های بالقوه گرد و غبار به شمار می‌رود و فعالیت کارخانه‌هایی که در تولید بیشتر گرد و غبار نقش دارند صحیح نیست.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ریزگردها قادرند حتی هزاران کیلومتر را بپیمایند و در مناطق دیگر ایجاد دردسر کنند ادامه داد: بنابراین باید توجه کنید که خطراتی که در داخل کشور و برخی استان‌ها وجود دارد برای دیگر مناطق کشور نیز مشکل‌ساز خواهد بود و نباید به آن به یک موضوع استانی و منطقه‌ای نگریسته شود.

استان اصفهان به مرکزیت شهرستان اصفهان با ۲۴ شهرستان، مساحتی معادل ۱۰.۷ میلیون هکتار دارد که بیش از ۹۰ درصد از این مساحت را معادل ۹.۸ میلیون هکتار عرصه های منابع طبیعی و ملی و ازاین میزان حدود ۴۰۳ هزار هکتار جنگل معادل (۴ درصد)، ۶ میلیون هکتار مرتع معادل (۶۴ درصد ) و سه میلیون هکتار بیابان معادل ( ۳۲ درصد) در بر گرفته است.

 گسترش روزافزون بیابان زایی در کشور نشان از بحرانی شدن این پدیده طبیعی دارد. رعایت نکردن حقابه های زیست محیطی همچون خشکیدگی تالاب ها و دریاچه ها از مهم ترین عوامل در افزایش پدیده بیابان زایی، ریزگردها و شن های روان است که در این زمینه ایران در منطقه رتبه نخست را در اجرای سیاست های مقابله با بیابان زایی دارد.

امروزه یکی از مهمترین دغدغه هایی که توجه جدی صاحب نظران و برنامه ریزان را به طرف مفهوم «بیابان زدایی و مهار بیابانزایی» جلب کرده است، انبوهیِ جمعیت در محیط ها و مناطق اکولوژیک و تداوم آن در آینده، رشد حیرت آور کلان شهرها، توسعه صنعتی لجام گسیخته و پیامدهای زیانبار آن برای ساکنان این مناطق به شمار می رود.

تخریب زمین در نواحی خشک و نیمه خشک ناشی از عوامل متعددی چون تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی را بیابان زایی می گویند و از آن به عنوان یک معضل جهانی به خصوص در کشورهای توسعه نیافته در سطح بین المللی نام برده می شود. این مهم مجمع عمومی سازمان ملل را بر آن داشت تا در ۱۹۷۴ میلادی نخستین قطعنامه رسمی را برای جلب نظر ملت ها به منظور رویارویی با بیابان زایی تصویب کند و بدین ترتیب پس از برگزاری نشست های متعدد، متن کنوانسیونی را در ۱۷ ژوئن ۱۹۹۴ میلادی تدوین نهایی کرد و آن را به جامعه جهانی عرضه داشت و اینگونه ۱۷ ژوئن "روز جهانی بیابان زدایی"‌ نام گرفت.

در ایران نیز با توجه به شرایط اقلیمی و عوامل انسانی از قبیل افزایش جمعیت، چرای مفرط، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، آلودگی آب‌های زیرزمینی از راه پساب‌های صنعتی، شهری و کشاورزی، تغییر کاربری زمین، مدیریت نامناسب مراتع و مدیریت غیراصولی زمین های کشاورزی، پدیده بیابان‌زایی رشد فزاینده‌ای دارد، به طوری که ۱.۲ درصد از خشکی‌های جهان و ۳.۰۸ درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است و بر این پایه حدود ۶۱ درصد از مساحت کشور در اقلیم خشک و فراخشک قرار دارد که ۳.۱ برابر درصد جهانی (۱۹.۶ درصد) است. بر همین پایه به منظور رویارویی با بیابان زایی، احیای منابع تجدید شونده و توسعه پوشش گیاهی ناحیه های بیابانی، ایران در گروه نخستین کشورهایی بود که به عضویت این کنوانسیون درآمد.