انتظار بوشهری‌ها برای آب شیرین دریا کی به پایان می‌رسد؟

هم اکنون ۸۰ درصد از آب مورد نیاز استان بوشهر با هزینه‌های بالا و سختی‌های فراوان از طریق منابع آبی استان‌های همجوار تامین می‌شود که خشکسالی‌ها و کاهش منابع آبی در این استان‌ها بویژه در تابستان مشکلات زیادی را در زمینه کم آبی، نوبت‌بندی و افت فشار برای مردم بوشهر به همراه دارد به همین دلیل دولت تدبیر و امید در سال‌های اخیر برای حل بخشی از این وابستگی‌ها و مشکلات تامین آب پایدار از منابع داخلی استان بوشهر طرح شیرین سازی آب را در دستور کار قرار داده‌است. 
 

براساس گزارش‌های بین‌المللی منتشر شده آب مورد نیاز جهان تا سال ۲۰۲۵ میلادی به عدد ۲هزار میلیارد متر مکعب در سال خواهد رسید و پیش بینی‌ها نشان می‌دهد کمبودهای موجود و کاهش کیفیت منابع آب آشامیدنی در آینده نزدیک منجر به ایجاد بحران در جهان و بسیاری از کشورهای مناطق مختلف بویژه خاورمیانه و در صورت نبود برنامه‌ریزی برای ایجاد منابع جدید آب، در ایران خواهد شد.

ایران یکی از نواحی خشک جهان است و شایع‌ترین مشکلات این کشور ناشی از اقلیم است، با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و سیستم‌های سینوپتیکی (مجموعه کلی ویژگی‌های هواشناسی و اقلیمی) که این منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد، آشکار است که خشکی، از جمله ویژگی‌های این منطقه به حساب می‌آید و خشکسالی یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین بلایای جوی اقلیمی است که کشور را متاثر می‌سازد.

کاهش شدید بارندگی، افزایش درجه هوا، جهش رشد جمعیت در سال‌های اخیر و افزایش مصرف سرانه آب در کشور به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم، بخش‌های مختلف را تحت تاثیر قرار داده و منجر به ایجاد بحرانی است که امروزه با آن روبرو هستیم و در صورت ادامه این روند، وضعیت تامین آب شرب در کشور و در آینده‌ای نه چندان دور به‌مراتب بدتر خواهد شد.

مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد که از کل منابع آب کشور، حدود ۹۳ درصد برای مصارف بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن و خانگی مصرف می‌شود که با ادامه خشکسالی، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و خشک‌شدن رودخانه‌ها، بعید نیست بین ۳۰ تا ۴۰ سال آینده، بخش‌های وسیعی از کشور به بیابان مطلق تبدیل شود و به بروز بحران‌های اجتماعی و مهاجرت‌های گسترده بینجامد.

آخرین خشکسالی ایران در دهه ۴۰ اتفاق افتاد که تعداد قابل توجهی انسان، دام و طیور در شرق ایران از نبود آب شرب و گرسنگی، تلف شدند و جمعیت قابل‌توجهی به شهرهای مرکزی و جنوب شرق کشور مهاجرت کردند.

هرچند به‌گفته کارشناسان خشکسالی قابل کنترل نیست، اما می‌توان با اجرای برنامه‌های درست و مدیریت منطقی این خطر را با کمترین آسیب پشت سر گذاشت.

شیرین سازی بهترین راه حل بحران کم آبی 

شیرین‌سازی آب یا نمک‌زدایی به فرایند جداسازی نمک از آب گفته می‌شود، روش‌های گوناگونی برای شیرین‌سازی آب دریا به کار می‌رود که حرارتی، غشایی و هیبریدی سه روش متداول شیرین‌سازی آب در دنیا است، با توجه به وجود نیروگاه‌های متعدد برق و سواحل طولانی در مناطق جنوبی کشور و مزایای روش هیبریدی، گزینه بهینه برای تولید آب شیرین در این مناطق استفاده از روش‌های هیبریدی است.

ظرفیت کلی شیرین‌سازی آب دریا در جهان ۱۰۰ میلیون متر مکعب در شبانه‌روز است که از این ظرفیت، ۴۷ درصد در شمال آفریقا و خاورمیانه، ۱۸ درصد در شرق آسیا ، ۱۲ درصد در آمریکای شمالی، ۱۱ درصد  در اروپا و ۱۲ درصد  در سایر مناطق انجام می‌پذیرد.

عربستان سعودی دارای بزرگ‌ترین بازار شیرین‌سازی آب از دریا است که با تولید بیش از ۱۴ میلیون متر مکعب آب در شبانه‌روز، رتبه نخست دنیا در استفاده از صنعت نمک‌زدایی را دارا است یعنی در واقع  این کشور قریب به چهار برابر حجم آب فعلی دریاچه ارومیه آب شیرین در سال تولید می‌کند و در حال ساخت بزرگ‌ترین آب‌شیرین‌کن جهان با ظرفیت تولید بیش از یک میلیون متر مکعب آب در شبانه‌روز است و در زمان حاضر، عربستان حدود ۵۰ درصد از نیاز آب خانگی خود را از طریق واحدهای آب‌شیرین‌کن تامین می‌کند.

آمریکا نیز با تولید بیش از ۱۰ میلیون متر مکعب در شبانه‌روز آب شیرین در مقام دوم قرار دارد و سومین رتبه در شیرین‌سازی آب دریا متعلق به کشور امارات متحده عربی است، این کشور دارای واحدهای بزرگ نمک‌زدایی است که بزرگ‌ترین آن با ظرفیت ۶۰۰ هزار متر مکعب در شبانه‌روز آب شیرین تولید می‌کند.

همچنین امارات در حال ساخت یکی از بزرگ‌ترین واحدهای نمک‌زدایی RO است که ظرفیتی برابر ۹۰۰ هزار متر مکعب در شبانه‌روز دارد، این درحالی است که این کشور تا سال ۲۰۱۱ دارای ۳۸ واحد نمک‌زدایی با ظرفیت بیش از ۵۰ هزار متر مکعب آب در شبانه‌روز و ۶۰ واحد با ظرفیت بین ۱۰ هزار تا ۵۰  هزار متر مکعب آب در شبانه‌روز بوده‌است هم اکنون این کشور در مجموع بیش از ۹ میلیون متر مکعب آب در شبانه‌روز تولید می‌کند.

دیگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز از صنعت نمک‌زدایی برای رفع نیازهای آبی خود استفاده می‌کنند ظرفیت تولید آب شیرین در واحدهای نمک‌زدایی کشورهای کویت، قطر، بحرین و عمان به‌ترتیب برابر با ۳ میلیون،  ۱.۸  میلیون، ۱.۱ میلیون و یک میلیون متر مکعب در شبانه‌روز است. 

ایران نیز در سال‌های اخیر در میان کشورهای دارای تنش آبی قرارگرفته است و همان‌طور که اشاره شد، در آینده نیز این تنش در منابع آبی کشور پررنگ‌تر خواهد شد، بهترین راه‌حل بحران کم‌آبی و خشکسالی در ایران شیرین‌سازی آب دریا است.

شتاب توسعه آب شیرین‌کن‌ها در دولت تدبیر و امید

 ظرفیت واحدهای نمک‌زدایی در حال بهره‌برداری کشور، در حدود ۲۳۰ هزار متر مکعب در شبانه‌روز است که سهمی کمتر از حدود یک درصد از ظرفیت نمک‌زدایی منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا را دارد، این مطلب نشان می‌دهد اگرچه کشور ما در سال‌های اخیر سرعت خود را در توسعه آب‌شیرین‌کن‌ها افزایش داده اما هنوز به ظرفیت مناسب نرسیده و با تکمیل سایر واحدهای در حال احداث شیرین‌سازی آب دریا، ظرفیت شیرین‌سازی آب به ۴۶۰ هزار متر مکعب در شبانه‌روز افزایش خواهد یافت.

 از نیمه سال ۱۳۹۲ تاکنون ۳۹ سامانه نمک‌زدایی با ظرفیت بیش از ۱۷۴ هزار متر مکعب در شبانه‌روز (معادل ۶۳.۷ میلیون متر مکعب در سال) بیشتر در سواحل جنوبی کشور به بهره‌برداری رسیده‌است و بر اساس ارزیابی صورت گرفته بیش از ۶۰ درصد کل تاسیسات نمک‌زدایی در همین بازه زمانی احداث شده و یا در حال بهره‌برداری است.

در زمان حاضر ۶۰ آب شیرین‌کن با ظرفیت بیش از ۲۴۲ هزار متر مکعب در شبانه‌روز (معادل ۸۸.۴ میلیون مترمکعب در سال) در کشور در حال بهره‌برداری است و ۲۵ طرح با ظرفیت حدود ۲۳۴ هزار مترمکعب در شبانه‌روز (معادل ۸۵.۳ میلیون مترمکعب در سال) در دست ساخت است.

بنا بر اعلام وزارت نیرو، در اجرای تأکیدهای رئیس‌جمهوری و اجرای سیاست‌های کلان وزارت نیرو به منظور تامین آب شرب مردم جنوب کشور از طریق دریا و در قالب احداث تاسیسات آب‌شیرین‌کن نیز مطالعاتی در زمینه میزان کمبود آب استان‌های جنوبی کشور (حاشیه خلیج فارس و دریای عمان) تا عمق ۱۰۰ کیلومتر صورت گرفته و بر این اساس برنامه وزارت نیرو برای تامین آب از طریق آب شیرین‌کن برای جمعیت زیر پوشش استان‌های یادشده و اعتبار مورد نیاز احداث تأسیسات نمک‌زدایی(آب شیرین‌کن) برای افق‌های زمانی ۱۴۰۰ و ۱۴۰۳ مشخص شده‌است.

طبق برنامه قرار است تا سال ۱۴۰۰، به میزان ۳۰۰ هزار مترمکعب در شبانه‌روز به ظرفیت تأسیسات نمک‌زدایی (آب شیرین‌کن) استان‌های جنوبی کشور(فارس، سیستان‌وبلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، کرمان، خوزستان و هرمزگان) افزوده شود.

همچنین تا سال ۱۴۰۳ نیز ظرفیتی معادل ۳۰۰ هزار مترمکعب در شبانه‌روز به این رقم اضافه خواهد شد که کل آب تولیدی حاصله، حدود سه میلیون نفر به جمعیت زیر پوشش تاسیسات نمک‌زدایی اضافه می‌کند.

نخستین آب شیرین‌کن ایران در بوشهر

در زمان حاضر حدود ۹۰ درصد مجموع تاسیسات نمک‌زدایی در استان‌های هرمزگان، سیستان‌وبلوچستان، بوشهر و خوزستان واقع شده‌است که در این مناطق ۲۱ سامانه آب شیرین‌کن با ظرفیتی بیش از ۲۲۰ هزار مترمکعب در شبانه‌روز دردست ساخت است و ۴۹ آب شیرین‌کن با ظرفیت حدود ۱۴۷ هزار مترمکعب در شبانه‌روز در حال بهره‌برداری است.

با توجه به منابع فراوان انرژی در کشور، انتخاب فناوری و ظرفیت مناسب واحدهای نمک‌زدایی می‌تواند هزینه‌های تمام‌شده برای تولید آب از این روش را کاهش دهد و منابع آبی قابل‌ اطمینانی را برای ما به ارمغان آورد، با توسعه صنعت نمک‌زدایی، امنیت آب شرب در نوار ساحلی جنوب کشور و بویژه سواحل مکران، افزایش خواهد یافت که این امر از اهمیت ویژهای برای کشور برخوردار است.

تاریخچه شیرین سازی آب در ایران از استان بوشهر آغاز می‌شود و تجربه آن به ۵۰ سال پیش در زمینه شیرین سازی آب دریا بازمی گردد طوریکه نخستین دستگاه آب شیرین کن در ایران در پایگاه هوایی و نیروی دریایی بوشهر در سال ۱۳۴۹ به بهره‌داری رسید.

صدور مجوز شیرین سازی ۱۵۰ هزار مترمکعب آب در بوشهر

افزایش جمعیت، کمبود منابع آب در استان بوشهر، انتقال آب از استان‌های همجوار بعلت کاهش نزولات آسمانی، خشکسالی حاکم طی سال های اخیر در بیشتر مناطق ایران از جمله استان بوشهر ، بالا رفتن هزینه برداشت، تصفیه و انتقال آب از منابع یاد شده، در نظر گرفتن برنامه‌های توسعه صنعتی و کشاورزی برای استان، از عواملی است که نیاز به آب را افزایش داده و جبران آن را از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی با چالش رو برو خواهد کرد.

براساس آمارها ۸۰ درصد از آب آشامیدنی مورد نیاز استان بوشهر از استان‌های دیگر شامل ۶۰ درصد از استان کهگیلویه و بویراحمد و ۲۰ درصد از شهرستان کازرون استان فارس تامین می‌شود، که تلاش می‌شود با اجرای پروژه‌های آب‌شیرین کن این وابستگی کاهش یابد.

با توجه به مشکلات کم آبی در مناطق مختلف استان بوشهر با پیگیری مسئولان مجوز احداث آب شیرین کن در مناطق مختلف استان صادر شد که از جمله مهمترین آنها آب شیرین کن ۳۵ هزار مترمکعبی بوشهر و ۲۸ هزار مترمکعبی سیراف است. 

در دولت تدبیر و امید برای رسیدن به آب پایدار بیشترین و بالاترین سرمایه‌گذاری را دولت برای احداث آب شیرین کن‌ها انجام داده و با بهره‌برداری از آنها تا حدود زیادی از مشکلات تامین آب در استان بوشهر برطرف می‌شود.

مدیرعامل آب و فاضلاب استان بوشهر گفت: با توجه به خشکسالی‌های طولانی مدت و محدودیت منابع آبی به علت برداشت‌های بی‌رویه کل منابع آبی استان بویژه منابع زیرزمینی از دست رفته و در زمان حاضر ۶۰ درصد منابع آبی مورد نیاز استان از سد کوثر در استان کهگیلویه و بویراحمد و ۲۰ درصد از منطقه کازرون شامل رودخانه شاپور، چشمه ساسان و برخی چاه‌های موجود در منطقه تامین می‌شود.

عبدالحمید حمزه پور اضافه کرد: با برنامه‌ریزی‌های انجام شده و با حمایت استاندار تلاش شده از منابع آب داخلی استان که شامل منابع آب شور (آب دریا) است برای کاهش وابستگی استان از نظر منابع آبی به خارج از استان استفاده شود که در زمان حاضر ۳۰ هزار مترمکعب آب شیرین کن در بوشهر و کنگان در حال تولید آب است.

وی اضافه کرد: برای کاهش وابستگی این استان به منابع آبی استان‌های همجوار با یکهزار میلیارد تومان اعتبار ۱۴ سایت آب شیرین کن با ظرفیت تولید ۱۵۰ هزار متر مکعب آب در این استان در دست ساخت است.

مدیرعامل آب و فاضلاب استان بوشهر بیان کرد: با راه‌اندازی این آب‌شیرین کن‌ها تا سال ۱۴۰۱ میزان وابستگی استان بوشهر از نظر منابع آبی به خارج از این استان ۲۰ درصد کاهش می‌یابد و در مجموع ظرفیت تامین و تولید آب از منابع داخلی استان بوشهر به ۴۰ درصد نیاز مصرفی این استان می‌رسد و وابستگی به منابع آبی خارج استان از ۸۰ به ۶۰ درصد کاهش می‌یابد.

وی اضافه کرد: از این شمار آب‌شیرین‌کن ۹ مورد در حوزه شهری است که با بهره‌برداری از آنها ۱۱۲ هزار مترمکعب تولید آب انجام می‌شود.

حمزه پور ادامه داد: از کل آب‌شیرین‌کن‌های شهری آب شیرین‌کن بوشهر با ظرفیت ۱۰ هزار مترمکعب و ۸۲۰ میلیارد ریال اعتبار در سال ۹۵ افتتاح شد و امروز با افزایش ۱۲۵ درصدی ظرفیت آن به ۲۲هزار و ۵۰۰ مترمکعب رسیده است.

وی یادآور شد: افزون براین آب شیرین کن ۱۰ هزار مترمکعبی کنگان نیز با ۴۲۰ میلیارد ریال اعتبار در سال ۹۴ وارد مدار تولید شده و در حال فعالیت است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان بوشهر گفت: آب‌شیرین کن سعدآباد با ظرفیت ۲هزار و ۵۰۰ مترمکعب و سرمایه‌گذاری ۲۴ میلیارد ریال نیز از جمله دیگر پروژه‌های مورد بهره‌برداری شده در این استان است.

حمزه پور افزود: آب شیرین کن ۱۷ هزار متر مکعبی برازجان با یکهزار و ۷۰۰ میلیارد ریال، آب‌شیرین کن پنج هزار مترمکعبی فاز ۲ عسلویه و پنج هزار مترمکعبی فاز ۲ دلوار نیز در حال برگزاری مناقصه و انتخاب پیمانکار هستند.

وی بیان کرد: آب‌شیرین ۳۵ هزار مترمکعبی بوشهر ۲ با یک هزار و ۴۲۰ میلیارد ریال اعتبار در دست اجراست و به عنوان دومین آب‌شیرین‌کن بزرگ بعد از استان هرمزگان است که در حال طی مراحل پایانی آن است.

حمزه پور گفت: پروژه ۳۵ هزار مترمکعبی آب شیرین‌کن بوشهر که از سوی شرکت مپنا در حال انجام است بعنوان مهمترین پروژه در این بخش است که تا پایان سال وارد چرخه بهره‌برداری شود و در صورت تحقق این امر آب شهر بوشهر به پایداری می‌رسد و بخشی از دغدغه استان برطرف می‌شود چرا که بهره‌برداری از این پروژه برای کل استان مفید است.

وی ادامه داد: آب شیرین کن وحدیته و دالکی با ۲۰ هزار و ۵۰۰ مترمکعب و ۱۹۱ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری در دست ساخت است و قرار است تا نیمه دوم سال جاری مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

حمزه پور اضافه کرد: آب شیرین کن آبخش و سعدآباد با هشت هزار و ۵۰۰ مترمکعب و ۲۴۳ میلیارد ریال اعتبار از دیگر پروژه‌های آب‌شیرین کن است که تا نیمه دوم سال آینده بهره‌برداری خواهد شد.      

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان بوشهر گفت: همچنین در حوزه روستایی نیز پنج آب شیرین کن با تولید ۳۸ هزار و ۸۰۰ مترمکعب آب در دست اجراست.

حمزه پور یادآور شد: این آب‌شیرین کن‌ها شامل نوارساحلی دشتی با ظرفیت ۳۰۰ مترمکعب در شبانه روز و با اعتبار ۷۰ میلیارد ریال اعتبار در مرداد آینده آماده بهره‌برداری است.

وی ادامه داد: آب شیرین کن فازیک دلوار شهرستان تنگستان با ظرفیت هفت هزار و ۵۰۰ مترمکعب در شبانه روز و ۷۵۰ میلیارد ریال اعتبار، آب شیرین کن ۲۸ هزار مترمکعبی سیراف - جم با اعتبار ۲ هزار و ۲۵۰ میلیارد ریال اعتبار، هلیله و بندرگاه و شیف با ظرفیت هزار مترمکعب در شبانه روز و با اعتبار ۱۰۰ میلیارد ریال در دست اجراست.

حمزه پور اضافه کرد: با توجه به اینکه احداث آب‌شیرین کن‌ها از محل منابع ارزی انجام می‌شود همچنین بخشی از تجهیزات مورد نیاز این واحدها نیز از خارج از کشور باید تامین شود که با شرایط پیش آمده و تحریم‌های آمریکا به طور قطع مشکلاتی را برای سرمایه‌گذاران به دنبال دارد اما تلاش می‌شود واحدهای در دست اجرا براساس برنامه مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

این مقام مسئول ادامه داد: با توجه به هزینه ۱۰۰ هزار ریالی برای هر مترمکعب شیرین سازی آب دریا و پرداخت کامل سوبسید آن از سوی دولت، اعمال مدیریت مصرف آب از سوی مردم ضروری است.

حل مشکل آبرسانی مساله نخست مسئولان استان بوشهر است  

 معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری بوشهر گفت: در سال ۹۷ تجمع‌های زیادی به دلیل کم آبی و در بعضی از نقاط قطعی چند روزه باعث به زحمت افتادن مردم شد اما با تلاش مسئولان و حمایت دولت برای  اجرای پروژه‌های مهم آبرسانی امروز این مشکل به کمترین میزان خود رسیده‌است.

مجید خورشیدی اضافه کرد: امروز تامین آب مناسب برای برطرف کردن نیازهای آشامیدنی و بهداشتی مردم به عنوان نخستین مساله مسئولان استان بوشهر به شمار می‌رود هرچند هنوز مشکلاتی در برخی از مناطق وجود دارد اما کاهش قابل توجه این مشکلات در سال گذشته و امسال گواهی بر این مدعا است. 

وی ادامه داد: با همت دولت تدبیر و امید تلاش می‌شود با اجرای پروژه‌های آب‌شیرین کن ضمن کاهش وابستگی استان به منابع آب استان‌های همسایه، مشکل تامین آب این استان برطرف شود.