گرد و غبار؛ خاری در چشم محیط زیست کرمان

به گزارش ایرنا، خشکسالی های پیاپی و استفاده بی اندازه از خاک و آب در کرمان طی سالیان گذشته و تغییرات اقلیمی شرایطی را در ۱۶ شهرستان شمال استان کرمان ایجاد کرده که گاهی نفس کشیدن را به عنوان حق طبیعی و اولیه هر انسان از ساکنان این منطق سلب میکند و بیش از همه مناطق شرق استان کرمان درگیر خیزش گرد و غبار، توفان شن، ریزگردها و حرکت شن های روان است. 

حرکت شن های روان، توفان شن و گرد و غبار در شرق کرمان(ریگان ) به اندازه ای است که ۱۶ روستای این منطقه را خالی از سکنه کرده اتفاقی که علاوه بر تخریب سرزمین زمین ساز مهاجرت و هزاران مشکل دیگر است.

اکنون پس از اجرای طرح های نیمه تمامی چون مالچ پاشی و دیگر اقدامات زیست محیطی که به دلیل کمبود امکانات بسیار کند پیش می رود، چشم اهالی کویر نشین کرمان برای مقابله با پدیده گرد و غبار به دست مسئولان است. 

ریزگردها در کرمان دغدغه ای زیست محیطی 

مدیرکل حفاظت محیط زیست کرمان ریزگرد را دغدغه‌ اصلی استان کرمان ذکر کرد و گفت: با تغییر کیفیت منابع آبی شاهد خشک شدن باغ‌های پسته و تبدیل شدن آن‌ها به کانون ریزگردها هستیم.

مرجان شاکری افزود: برداشت‌های بی رویه از منابع آبی کیفیت آب را در استان کرمان تنزل داده و با تغییر کیفیت منابع آبی شاهد خشک شدن باغ‌های پسته شمال استان و در نتیجه تبدیل شدن آن‌ها به کانون ریزگردها هستیم.

وی اظهار داشت: اگر از منابع آبی اصولی‌تر برداشت شده بود شاید امروز شاهد معضلات زیست محیطی همچون ریزگردها، کاهش کیفیت منابع آب و مهاجرت مردم که زمینه ساز مشکلات بعدی است، نبودیم.

وی گفت: استاندار و رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کرمان سال گذشته در کمیته گرد و غبار شرکت کردند و با معاون ریاست جمهوری بمنظور راهکاری برای خروج از این معضل دیدار داشتند.

شاکری با بیان اینکه سال گذشته بودجه ۷۲ میلیارد تومانی مصوب و ابلاغ شد و بعد از افزایش قیمت یورو این مقدار به افزون بر ۱۰۰ میلیارد تومان رسید که تقریبا می توان گفت ۸۰ تا ۹۰ درصد این اعتبار به منابع طبیعی شمال استان تخصیص پیدا کرد.

شاکری با بیان اینکه سال مالی به دلیل شیوع کرونا به شهریور ماه انتقال پیدا کرد گفت: مبلغی از این اعتبار نیز به اداره کل محیط زیست استان کرمان تخصیص یافت که در حال خریداری ۲ ایستگاه پایش کیفی هوا برای شهرستان های راور و انار هستیم.

وی ادامه داد: همچنین در حوزه شرق استان کرمان نیز در فهرج، ریگان و بم سه ایستگاه پایش کیفی هوا هر کدام یک ایستگاه داریم و در کهنوج و زرند یک ایستگاه و در شهر کرمان ۲ ایستگاه پایش کیفی هوا وجود دارد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمان بیان کرد: بر اساس مصوبات هیات دولت مقرر شده ۲ ایستگاه پایش کیفی هوا توسط مس سرچشمه در رفسنجان و ۲ ایستگاه پایش کیفی هوا توسط مس خاتون آباد در شهربابک استقرار پیدا کند و در سیرجان نیز این مهم توسط کارخانه گل گهر و در زرند نیز توسط میدکو و بر اساس مسئولیت اجتماعی علاوه بر نصب دستگاه پایش آلایندگی هوا، سنسور تشخیص و اندازه گیری گازها نیز فعال شود.

وی با بیان اینکه هم اکنون شهرستان فهرج درگیر گرد و غبار است گفت: برخی تصور می کنند زمانی شاخص آلایندگی هوا در سایت ثبت می شود ما باید بلافاصله آن را اعلام کنیم در حالی که آلودگی شاخص دارد و باید در یک مهلت مقرر و زمان مشخص تداوم آلودگی اتفاق بیفتد و در ثبات آن مطمئن شویم که آلودگی در لحظه نیست و اینکه برای چه گروهی خطرناک است و بعد اعلام شود که پروسه ای زمانبر است.

شاکری گفت: مشکلات متعددی در حوزه محیط زیست وجود دارد و اکنون در استان کرمان گرفتار پدیده گرد و غبار هستیم و یک وجه بسیاری از حوادث زیست محیطی است.

شاکری ادامه داد: اگر از منابع آبی اصولی تر برداشت شده بود و برنامه ریزی داشتیم شاید امروز شاهد معضلات زیست محیطی همچون ریزگردها نبودیم و کاهش کیفیت منابع آبی و مهاجرت مردم که زمینه ساز مشکلات بعدی است را نداشتیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمان از مسئولان خواست، مشکل مهار گرد و غبار این استان را طی سال جاری با توجه به محرومیت بسیاری از مناطق کرمان و البته شرایط حاکم به طور ویژه بررسی و رسیدگی کنند.

شاکری تاکید کرد: کرمان در حوزه گرد و غبار توجه جدی مسئولان را می طلبد که باید به این موضوع رسیدگی کرد و در غیر این صورت این مشکل پیشرفت می کند و بعدها ممکن است درمانش دشوارتر شود.

وی با بیان اینکه سازمان محیط زیست دو ایستگاه پایش ریزگردها را در شهرستان های کهنوج و بم راه اندازی کرده است تصریح کرد: نصب این دستگاه در شهرستان های انار و راور نیز امسال در دستور کار قرار دارد و برای شهرستان های شهربابک و رفسنجان نیز درصددیم بزودی انجام شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمان گفت: فقدان ایستگاه های پایش گرد و غبار در مناطق مختلف می تواند مشکلاتی را به وجود بیاورد که یکی از این موارد سلامت مردم است.

وی اطلاع از وضعیت و کیفیت هوا را حق مردم دانست و افزود: هفت دستگاه پایش ریزگردها در بم، ریگان، فهرج، زرند و کهنوج و دو دستگاه در کرمان نصب شده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمان اعتبارات امسال مبارزه با گرد و غبار را در این استان ۷۲ میلیارد تومان اعلام کرد و گفت: ۳۵ و نیم میلیارد به منابع طبیعی شمال استان و ۲۸.۷ میلیارد تومان به منابع طبیعی جنوب استان از محل صندوق توسعه ملی اختصاص یافته است.

وی افزود: تجهیز بیمارستان ها در مناطق کانون فرسایش بادی باید مد نظر قرار گیرد.

۱۰۷ میلیارد تومان در عرصه‌های بیابانی کرمان هزینه شد

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان گفت: ۱۰۷ میلیارد تومان طی سال ۹۸ در عرصه های بیابانی این استان به منظور پیشگیری از حرکت شن های روان و مقابله با گرد و غبار هزینه شده که بیش از ۶۰ درصد این اعتبار در مناطق شرقی کرمان صرف شده است.

مهدی رجبی زاده  افزود: ۴۲ میلیارد تومان از محل اعتبارات تبصره یک قانون بودجه برای اجرای عملیات مالچ پاشی و ۱۰ میلیارد تومان نیز از محل های مختلف دیگر به استان کرمان اختصاص پیدا کرد و در مجموع ۱۰۷ میلیارد تومان در سال ۹۸ در عرصه های بیابانی استان به منظور پیشگیری از حرکت شن های روان و مقابله با گرد و غبار هزینه شده است.

وی اظهار داشت: ۳۲ میلیون هکتار بیابان در کشور وجود دارد که از این مقدار حدود ۶ و سه دهم میلیون هکتار که حدود ۲۰ درصد بیابان های کشور است در شمال استان کرمان قرار دارد و شامل ۱۶ شهرستان می شود.

وی گفت: بر اساس آمارها از ۱۶ شهرستان استان کرمان ۱۳ شهرستان یا بیابانی هستند یا در معرض بیابانی شدن قرار دارند و از ۶.۳ دهم میلیون هکتار اراضی بیابانی شمال استان کرمان حدود چهار و نیم میلیون هکتار تحت تاثیر فرسایش بادی است که تقریبا ۷۱ درصد بیابان های ما را در بر می گیرد و این بدان معنی است که در ۷۱ درصد عرصه های بیابانی استان کرمان فقر پوشش گیاهی به حدی است که با کوچکترین وزش باد شاهد پدیده هایی چون شن های روان یا گرد و غبار خواهیم بود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان با تاکید بر اینکه هر چه قطر ذرات جا به جا شده خاک توسط باد به میکرون نزدیک تر باشد پدیده گرد و غبار را ایجاد می کند و هر چه قطر ذرات بیشتر باشد حرکت شن های روان را داریم.

وی گفت: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان بر اساس آخرین مطالعات انجام شده توانسته در سطح ۱۳ شهرستان بیابانی یا در معرض بیابانی شدن این استان ۲۸ کانون بحرانی حساس به فرسایش بادی را شناسایی کند که مساحتی حدود ۱.۲ دهم میلیون هکتار را در بر می گیرند و در واقع ما در این مساحت عرصه هایی را داریم که حفظشان برای مان حیاتی است و شامل اراضی کشاورزی، باغ ها، روستاها و زیرساخت ها هستند.

رجبی زاده تصریح کرد: سابقه استان کرمان در امر مقابله با بیابانزایی تقریبا حدود ۵۵ سال است و این فعالیت از دهه ۴۰ آغاز شده که بارزترین آن جنگل طاق زار کرمان است و امروز ما تاثیرات مثبت آن را مشاهده می کنیم.

وی ادامه داد: از ابتدای انجام فعالیت های بیابانزدایی که عمده آن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی انجام شده حدود ۲۰۰ هزار هکتار جنگل های بیابانی در استان کرمان ایجاد و بالغ بر ۳۳ هزار هکتار عملیات مالچ پاشی و ۳۶۰ هزار هکتار عملیات بذرپاشی و بذرکاری در اراضی بیابانی استان انجام شده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان گفت: بیش از ۵۱ هزار هکتار کنترل هرزآب در مناطق بیابانی انجام شده که تاثیرات مثبتی را در امر مقابله با پدیده بیابانزایی داشته است.

وی افزود: به دنبال تشدید پدیده گرد و غبار در کشور در سال ۹۸ اعتباراتی از محل صندوق توسعه ملی برای استان هایی که مشکلاتی از این دست داشته اند اختصاص یافته است.

رجبی زاده ادامه داد: سال گذشته در شمال استان کرمان از محل منابع مختلف اعتباری که عمدتا از محل اعتبارات گرد و غبار و از محل صندوق توسعه ملی بوده ۴۷ میلیارد تومان به استان کرمان اختصاص یافته است.

وی با بیان اینکه ما موفق شدیم در سال گذشته هزار و ۸۵۰ هکتار عملیات مالچ پاشی را در شرق استان کرمان انجام دهیم تصریح کرد: حدود ۲ هزار و ۳۰۰ هکتار نهال کاری نیز در ۱۱ شهرستان بیابانی استان کرمان طی سال گذشته و سه هزار هکتار مدیریت روان آبها در عرصه های بیابانی انجام شده و در این پروژه مدیریت بارندگی موجب تقویت سفره های آب زیر زمینی و ایجاد پوشش گیاهی نیز به طور طبیعی می شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان گفت: ۲ هزار و ۲۵۵ کیلومتر تله رسوب گیر و حدود ۱۵۰ کیلومتر احداث بادشکن های زنده و غیر زنده سال گذشته در استان کرمان ایجاد شده است که در سال جاری نیز از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی عملیات های جدیدی اجرا می شود.

وی تاکید کرد: در سال جاری اعتبارات توسعه ملی در بخش گرد و غبار نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری داشته به طوری که سال گذشته اعتبارات گرد و غبار در کل کشور ۱۵۰ میلیون یورو بوده و امسال به ۲۰ میلیون یورو رسیده که امیدواریم اصلاح شود.

رجبی زاده افزود: در مجموع ما هیچ زمانی نمی توانیم فرایند بیابانزایی را متوقف کنیم زیرا حرکتی طبیعی است و در محیط زیست اتفاق می افتد و تنها ماحصل کانون های بحرانی داخلی نیست و ممکن است تحت تاثیر کانون های خارج از استان یا کشور باشند.

وی بیان کرد: مقابله با پدیده بیابانزدایی امری ملی و محتاج همکاری بین المللی است و ما امیدواریم بتوانیم با فعالیت های انجام شده امنیت زیستی نسبی به ساکنان مناطق بیابانی بدهیم و کانون های بحرانی را حفظ کنیم و از نابود شدن این اراضی جلوگیری کنیم تا مشکلاتی چون تخریب سرزمین، مهاجرت و غیره پیش نیاید.

۱۵۰روستای ریگان درگیر توفان شن و گرد و غبار است

فرماندار ریگان با اشاره به وجود توفان شن و بروز ریزگردها در نیمی از ایام سال در این شهرستان گفت: ریگان نزدیک به ۲۲۰ روستا دارد که ۱۵۰ مورد از این تعداد درگیر توفان شن و فرسایش بادی هستند.

امین باقری با بیان اینکه توفان های شن و ریزگردهای شرق استان و ریگان بیشتر منشا داخلی دارد، گفت: مجموعه گرد و غبار این منطقه محلی است و کمتر تحت تاثیر بادهای ۱۲۰ روزه سیستان و بلوچستان است.

وی اظهار داشت: عمده توفان های ریگان از نیمه دوم آذرماه آغاز می شود و تا نیمه اول اردیبهشت ادامه دارد که بیشتر به دلیل تغییرات جوی اتفاق میافتد.

باقری ادامه داد: از دست دادن پوشش گیاهی به دلیل خشکسالی های سال های گذشته موجب تشدید گرد و غبار در ریگان شده است.

وی با بیان اینکه زمان وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان و بلوچستان از خرداد تا شهریورماه است تصریح کرد: این پدیده نیز به صورت موردی ریگان را تحت تاثیر قرار می دهد.

باقری به وجود سه تونل بادی در ریگان اشاره کرد و افزود: این شهرستان به دلیل شرایط جوی خاص در بیشتر مواقع سال درگیر وزش بادهای شدید است و معمولا بعد از وزش باد به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی معمولا ۴۸ تا ۷۲ ساعت گرد و غبار دارد که مشکلاتی را برای مردم ایجاد کرده است.

تلاش برای جلوگیری از فرسایش بادی 

فرماندار ریگان تاکید کرد: تاکنون تلاش های زیادی برای جلوگیری از فرسایش بادی در ریگان انجام شده است.

وی با اشاره به اینکه ریگان در گذشته از شهرستان های پر آب استان کرمان بوده است تصریح کرد: در حال حاضر نیز این شهرستان نسبت به سایر مناطق ذخایر آبی به نسبت خوبی دارد.

باقری گفت: تلاش شده سطح سفره های آب زیرزمینی را در ریگان تثبیت کنیم و طی این مدت اجازه برداشت غیرمجاز از این منابع داده نشده است.

وی بیان کرد: طبق برنامه پیش بینی شده در حال افزایش پوشش گیاهی در شهرستان ریگان هستیم و به منظور جلوگیری از خیزش گرد و غبار در پی وزش باد طرح هایی چون تله های رسوب گیر، جنگل های دست کاشت و مالچ پاشی در دست انجام است.

باقری اظهار داشت: میزان فرسایش بادی و از دست دادن پوشش گیاهی در اراضی ریگان نسبت به اقدامات مقابله ای انجام شده تناسب چندانی ندارد و معمولا تخریب ها بیشتر است.

وی ادامه داد: طی چند سال گذشته حدود ۱۵۰ میلیارد تومان در مجموع در راستای اجرای طرح های پیشگیری از شیوع گرد و غبار در ریگان هزینه شده است.

فرماندار با اشاره به اینکه یکی از اهداف اجرای طرح جف در ریگان، اشتغالزایی است که در این زمینه تاکنون شغل هایی نیز ایجاد شده است گفت: همچنین با اجرای این طرح توسط اهالی منطقه از تخریب منابع طبیعی جلوگیری می شود.

فرماندار ریگان خاطر نشان کرد: ادامه طرح بین المللی جف در ریگان موجب سرسبزی این شهرستان می شود.

وی تاکید کرد: ریگان با  ۹۵ هزار نفر جمعیت بعد از خوزستان دومین کانون بحران فرسایش بادی در کشور بشمار می‌رود.

فرماندار افزود: یکی از اقدامات در راستای توسعه شهرستان ریگان کاهش اثرات توفان شن است که با اجرای طرحی پنج ساله با ۶۲۰ میلیارد تومان برآورد هزینه در بخش های مختلف برنامه ریزی و سال اول انجام و بعد از آن در تامین منابع اعتباری دچار مشکل شد.

باقری  از مسدود کردن افزون بر ۲۰۰ چاه و چاهک غیرمجاز برای حفظ منابع آبی و جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی در شهرستان ریگان طی چند سال اخیر خبر داد.  

فرماندار ریگان تصریح کرد: این شهرستان نزدیک به۲۲۰ روستا دارد که ۱۵۰ مورد از این تعداد درگیر توفان شن و فرسایش بادی هستند.

وی ادامه داد: توفان شن ۱۶ روستای ریگان را طی سال های گذشته خالی از سکنه کرده و اگر تمهیداتی در این زمینه در نظر گرفته نشود این روند افزایش پیدا می کند.

باقری با اشاره به اینکه کاشت و نگهداری جنگل های دست کاشت هزینه دارد گفت: اجرای این طرح ها با منابع موجود همخوانی چندانی ندارد.

وی ادامه داد: مردم در ریگان با توجه به درگیر بودن بیش از نیمی از ایام سال را با گرد و غبار ارزش جنگل کاری را می دانند و در راستای حفظ منابع طبیعی کمک می کنند.

فرماندار ریگان با بیان اینکه ۱۲ تا ۱۴ هزار هکتار باغ مثمر و افزون بر ۲۰ هزار هکتار زمین زراعی در این شهرستان وجود دارد که حدود ۱۰ درصد از این مقدار تحت تاثیر توفان شن و گرد و غبار قرار دارد و بیشتر از سایر اراضی تهدید می شود.

وی اظهار داشت: حدود ۳۰۰ نفر از اهالی ریگان سالانه به دلیل مشکلات تنفسی ناشی از وجود ریزگردها و گرد و غبار به مراکز درمانی و بیمارستان ریگان مراجعه می کنند.

باقری  با اشاره به اینکه گرد و غبار و توفان شن کیفیت زندگی اهالی ریگان را تحت تاثیر قرار داده است گفت: باید سرعت کار را در زمینه مهار گرد و غبار بیشتر کنیم و به طور قطع باید از علم روز برای از بین بردن این مشکل بهره ببریم.

از بین رفتن پوشش گیاهی به دلیل خشکسالی های پیاپی و وقوع توفان شن در برخی شهرستان های کرمان از جمله مناطق شرقی در بسیاری از ایام سال موجب بروز ریزگردها و مختل شدن زندگی اهالی این منطقه می شود.

شاخص آلایندگی ناشی از ذرات معلق در هوا بین صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۰ تا ۱۰۰ هوای سالم، بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هوای ناسالم برای گروه های حساس، ۱۵۰ تا ۲۰۰ هوای ناسالم برای تمام افراد و از ۲۰۰ به بالا خطرناک است.

ذرات معلق هوا (PM) اصطلاحی است که برای توصیف ذرات جامد و مایع پراکنده شده در هوا استفاده می شود.

ذرات معلق هم از نظر جنس و هم از نظر سایز بسیار متنوع است ولی با توجه به اندازه آنها به سه نوع ذرات درشت (coarse particles) یا PM۱۰ ذرات ریز (fine particles) یا PM۲.۵ و ذرات بسیار ریز (ultra fine particles) یا PM۰.۱ تقسیم می شود.