تئاتر آنلاین و تله تئاتر؛ امکانی برای حیات نمایش در دوران کرونا

شاید این روزها و به واسطۀ بحرانی که تمامی دنیا درگیر آن هستند، بیش از هر زمان دیگری معنی این اصطلاح ادبی را دریافته باشیم که «نیاز، مادر اختراع است».

به نوعی همواره گشایش‌ها در زمانی رخ داده و چشمه‌های خلاقیت بشری در زمانی جوشیده‌اند که تنگنایی و دشواری‌ای به دلیل مسائل متعدد بشر را درگیر ساخته و او را مجبور به نوعی از انطباق‌پذیری جدید یا بازانطباق‌پذیری برای بقا ساخته است. در چنین شرایطی بازنگری به شیوه‌های گذشته و تلاش برای یافتن راهی جدید و مواجهه‌ای تازه از جمله پربسامدترین راه‌هایی است که انسان‌ها در همیشه تاریخ از آن بهره جسته‌اند.این روزها هم به واسطۀ یک بیماری همه گیر که از طریق روابط انسانی و اجتماعی گسترش می‌یافت، انسان‌ها و اجتماعات علاوه بر بازنگری در شیوۀ تعاملات، مجبور به بهره‌گیری از شیوه‌های نوین و سرمایه‌گذاری گسترده‌تر بر فضاهایی همچون وب شدند.

نگاهی به برجستگی و کاربرد اینترنت در این زمان کوتاه چندماهه در ایران نشان از این نوع مواجهه جدید و اجباری دارد. در این زمان شاهد بودیم که فضای نت به فضایی انحصاری و پرتوان بدل شد که ارتباطات را در شکل سالم‌تر و امن‌تری توسعه داد؛ به صورتی که حتی هنرها و عرضه‌کنندگان و متقاضیان آن نیز به این سمت رفتند. پس از اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی (حتی فیلم‌هایی که پیش از فضای نت، پرده سینما را تجربه نکرده بودند) حالا نوبت به اجرای آنلاین تئاتر رسیده است و در روزهای اخیر شاهد اولین اجرای تئاتر آنلاین در ایران بودیم.

تئاتر آنلاین فضایی است که قطعا از سوی برخی نوعی تهدید تلقی شده و با آن مخالفت می‌شود و از طرفی، برخی آن را مسیر محتوم بشر در دنیای مدرن دیده و امکان مخالفتی را با آن متصور نیستند. البته برخی هم در این میانه قرار دارند و آن را شیوه‌ای مناسب و صرفا برای زمان حاضر، در نظر می‌گیرند.

تئاتر آنلاین، می‌تواند کمک کننده باشد

رحمت امینی هیئت علمی دانشگاه تهران و کارگردان تئاتر در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا و در توضیح جایگاه تئاتر آنلاین در شرایط امروز جامعه، گفت: تئاتر آنلاین یک امکان و بخش کوچکی از تئاتر است  که یک پله به تئاتر زنده، نزدیک است و در حال حاضر می‌تواند کمک کننده باشد. امروز بسیاری از موارد را به صورت آنلاین داریم؛ سخنرانی آنلاین، تدریس آنلاین و ... تئاتر آنلاین هم می‌توانیم داشته باشیم؛ به هرحال فضای وب و ارتباطات آنلاین یک تکنولوژی است که باید از آن بهره گرفت.

 این را هم باید گفت که تئاتر آنلاین نمی‌تواند جای تئاتر را بگیرد ولی می‌تواند امکانی باشد که تئاتر تنفس کند و ادامه دهد؛ اما صرفا نباید به آن امیدوار باشیم و باید از امکاناتی که تئاتر برای ما خلق کرده است بهره ببریم.

عضو هیات داوران نهمین جشنواره سراسری طنز سوره- استندآپ کمدی ۱۳۹۵، تصریح کرد: گروه‌های تئاتری می‌توانند به سمت داستان‌هایی با رعایت فاصله بیشتر به صورتی که فواصل در درون خود متن و بازیگر بیشتر باشد، بروند (کارهای تک نفره و دو نفره) یا استندآپ کمدی‌ها می‌توانند در این زمان کمک کننده باشند.

تئاتر شبیه هیچ هنری نیست

امینی در ادامه و در تاکید بر تفاوت‌های ذاتی تئاتر که نیاز به چاره‌اندیشی برای آن را منحصر به فرد می‌سازد، بیان کرد: تئاتر ماهیتی دارد که آن را از سایر هنرها متفاوت می کند. حتی سینما و موسیقی هم این خصلت را ندارند؛ درست است که امروز ضررهای زیادی همچون برگزار نشدن کنسرت، موسیقی را درگیر ساخته است، ولی هنرمند همچنان برای خودش و مردم می‌تواند کار را در انزوا تولید کرده و در قالب سی دی و در فضای مجازی ... به دست مردم رسانده و مردم هم به صورت مجزا گوش می‌کنند.

در سینما هم شبکه‌های اجتماعی و اپلیکشین‌هایی مانند فیلیمو و ... واسطه‌های دسترسی و برخورداری مردم از فیلم ها هستند؛ اما تئاتر هنری است که از خلال سالیان بر مبنای همین روابط انسانی ماندگار بوده است.

وی افزود: چرا تئاتر تا به امروز به رغم تمامی سادگی و کهن بودن خودش از بین نرفته است؟ به دلیل این که چیزی از آن امکان حذف شدن نداشته است، آن هم ارتباط دم به دم و نفس به نفس تماشاگر و بازیگر در حین اجرا بوده است؛ موضوعی که امروز تئاتر آن را از دست داده است و چیز دیگری نمی‌تواند جایگزین این موضوع شود.

تله تئاتر، درمانی برای بیکاری هنرمندان تئاتر در روزهای کرونا

عضو گروه علمی نخستین همایش ملی هنرهای نمایشی و دیجیتال (۱۳۹۸) خاطر نشان کرد: این تئاتر آسیب‌پذیرترین هنر در حال حاضر و هنرمندان تئاتر آسیب‌دیده‌ترین هنرمندان کل جهان هستند و البته در ایران به دلیل عدم حمایت‌های دولتی این وضع به صورت مضاعف خوب نیست.

جایی که امروز می‌تواند به تئاتر کمک کند، وظیفه‌اش هم هست و به نوعی جبران مافات محسوب می شود، تلویزیون و صداو سیما است؛ شبکه‌هایی مانند شبکۀ چهار که زمانی که برای آثار هنری فرهیخته تعریف شده بودند، امروز باید به کمک تئاتر بشتابند و کمک کنند تا تئاتر تلویزیونی دوباره شروع به تولید کنند.وی افزود:ب حث پخش آنلاین در سینما تفاوت دارد چرا که تولید و ساخت یک فیلم کاری است که در زمانی انجام می شود و تمام می‌گردد و فیلم باقی می‌ماند و می‌تواند آنلاین پخش شود یا نشود.

پخش آنلاین تئاتر می تواند یک روش باشد اما در این حال باز هم خطر بیماری در بین همان تعداد محدودی که درحال اجرا هستند، وجود دارد چرا که نمی‌توانند با ماسک اجرا کنند و در تئاتر میزانسن‌هایی وجود دارد که افراد در موقعیتی نزدیک‌تر از یک متر و دو متر در کنار هم قرار می‌گیرند و در جاهایی به هم دست می‌دهند و بعضا داستان نمایش این موضوع را ایجاب می‌کند و نمی‌شود به بهانه کرونا داستان را عوض کرد که بازیگران به یکدیگر نزدیک نشوند، دست ندهند یا همدیگر را بغل نکنند.

امینی در تشریح راه‌حلی برای مشکلات کم‌کاری و تعطیلی و توقف کاری هنرمندان تئاتر در روزهای کرونا، توصیه‌ای را مبنی بر لزوم همکاری تلویزیون با گروه‌ها و هنرمندان تئاتر مطرح ساخت و گفت: در روزهای پیش رو باید از کارگردانان، بازیگران و طراحان صحنه تئاتر در مدیوم‌های دیگری استفاده شود و یکی از آنان تلویزیون است؛ وقتی تئاتر تلویزیونی تولید شود، هم آرشیو صداوسیما را غنی‌تر می سازد هم اینکه می‌تواند مانند فیلم سینمایی یا سریال بارها پخش شود.

وی ادامه داد: تئاترهای تلویزیونی بسیار خوبی از ۳۰ یا ۴۰ سال پیش از هنرمندانی چون سمندریان، رحمانیان، فناییان و ... داریم که هنوز آموزنده هستند. این که می‌گوییم تلویزیون باید به تئاتر کمک کند، منظور این نیست که صدقه یا کمک بلاعوض داده شود بلکه تلویزیون باید با خانه تئاتر و مرکز هنرهای نمایشی مشورت ‌کند و تعدادی کار را که از نظر متن و ساختار مناسب تولید صدا و سیما است، انتخاب شوند.

رئیس سازمان صدا و سیما می‌تواند یک فرد، گروه هنری یا شورایی را مسئول این قضیه سازد که هم به خاطر تلویزیون هم به خاطر تئاتر این تیم تشکیل شود و از توان هنرمندانی که ماندن در خانه، اقتصاد و روانشان را تحت الشعاع قرار داده است، استفاده کنند.

این عضو هیئت علمی دانشکده هنرهای زیبای، دانشگاه تهران یادآور شد: دو، سه دهه پیش که شاید محدودیت‌ها نسبت به امروز بیشتر بود، ما شاهد خلق تله تئاترهای بسیار خوبی بودیم که غنای تئاتر تلویزونی را در گذر از سال ها همچنان به رخ می کشند.

کرونا باعث شده است تا فکر کنیم ای کاش این امکان تئاتر تلویزونی فراموش یا کمرنگ نمی‌شد و امروز به این نتیجه می ‌رسیم که حالا که کرونا هست و تئاتر صحنه‌ای به تولیدی بسیار ناچیز رسیده است، چرا از این امکان قبلی استفاده نکنیم.