توسعه روابط با همسایگان در امتداد توجه به ظرفیت های قاره آسیا، استراتژی اساسی دولت به ویژه در یک سال اخیر بوده است و سفرها، دیدارها و رایزنی‌های فشرده میان مقامات ایران و عراق در یک هفته اخیر را هم می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد. تهران و بغداد طی یک هفته گذشته میزبان متقابل مقامات خود بودند، در گام اول، روز یکشنبه ۲۹ تیرماه «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در راس هیاتی سیاسی عازم عراق شد و در یک سفر ۱۲ ساعته، با «فواد حسین» همتای عراقی، «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق، «برهم صالح» رییس جمهوری، «محمد الحلبوسی» رییس پارلمان عراق، «فالح الفیاض» رییس حشد الشعبی، «سید عمار حکیم» رهبر جریان حکمت ملی و «هادی العامری» رییس گروه الفتح بزرگترین فراکسیون در پارلمان عراق دیدار و گفت و گو کرد.
بررسی پرونده شهادت سپهبد «قاسم سلیمانی»، تهدیدات تروریستی علیه دو کشور، تامین امنیت خلیج فارس، تاکید بر دشمنی دیرینه آمریکا و رژیم صهیونیستی با کشورهای منطقه، توسعه توسعه مناسبات دو جانبه در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی و در نهایت کاهش تنش‌ها در منطقه از مهم‌ترین محورهای مورد تاکید در سخنان وزیر امورخارجه و میزبانان عراقی وی بود. به فاصله دو روز از سفر وزیر امورخارجه ایران به عراق، مصطفی الکاظمی نخست وزیر این کشور صبح روز سه شنبه ۳۱ تیرماه با استقبال حجت الاسلام «حسن روحانی» وارد تهران شد و در در یک برنامه فشرده با مقامات کشورمان دیدار و گفت و گو کرد.ترکیب تیم همراه الکاظمی در ابن سفر هم نشان داد که طرف عراقی اراده جدی بر توسعه روابط با تهران دارد.
مرور اشتراکات مذهبی و فرهنگی، مرزهای طولانی، ارتباطات تاریخی مردمان، حمایت های ایران در مقاطع سخت از عراق همگی می توانند بسترساز تعاملات سازنده میان دو کشور باشند اما سفرهای اخیر نشان می دهد که تهران و بغداد در پی روابطی متفاوت و گسترده تر هستند تا ضمن حفظ منافع ملی خود، در راستای منافع همسایه هم گام های مهمی بردارند.
اهداف دیدارهای دو جانبه در شرایط کرونایی
انتخاب ایران به عنوان مقصد نخستین سفر خارجی الکاظمی در مقام نخست وزیری عراق و نخستین دیدار حضوری رهبر معظم انقلاب پس از شیوع کرونا ، از نشانه های اهمیت روابط دو کشور و ضرورت ارتقای این روابط است. گرچه برای سفرها و دیدارهای اشاره شده اهداف متعددی ذکر می شود اما عمده این اهداف را می توان در سه محور خلاصه کرد.
الف) کاستن از آثار تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران: تحریم‌های گسترده اقتصادی علیه جمهوری اسلامی و تلاش هایی که آمریکا برای منزوی ساختن ایران طی سه سال گذشته انجام داده است، دولتمردان را به جستجوی مسیرهای تازه ای برای شکستن این انزوا و کاستن از تبعات تروریسم اقتصادی ترغیب کرده است و به نظر می رسد توجه بیشتر به شرق که در قالب قراردادهایی با چین و روسیه و یا بازتعریف روابط با همسایگان نمود یافته است. هر دو کشور ظرفیت های اقتصادی بسیاری برای کم اثرکردن تحریم ها دارند و به همین دلیل است که رییس جمهوری در دیدار با الکاظمی تاکید کرد که اراده ایران و عراق ارتقاء روابط تجاری فی‌مابین تا ۲۰ میلیارد است و دو کشور مصمم هستند همه مفاد توافقات اسفند سال ۹۷ را اجرایی کنند که در آن مسائل زیربنایی واقتصادی بین دو کشور و اتصال راه‌آهن شلمچه - بصره و لایروبی اروند رود پیش بینی شده بود.
ظریف هم در بغداد با اشاره به توافقات انجام شده در سفر سال گذشته حجت الاسلام روحانی به عراق گفته بود: «این توافقات در بخش کشتیرانی، مرزهای آبی و دریایی، حوزه ریلی، همکاری انرژی، تبادل گردشگر و گردشگری دینی و سلامت و سایر حوزه ها است.» الکاظمی هم در کنفرانس خبری خود با رییس جمهوری تاکید کرد: «عراق هم به ایران کمک می‌کند تا از چالش‌های اقتصادی عبور کند و عراق بازار بزرگی برای تجارت ایران شده است.»
واقعیت آن است که ایران می تواند در بازار عراق نقش آفرینی گسترده داشته باشد و عراق هم می تواند با نایده گرفتن بخشی از فشارهای آمریکا در زمینه تحریم ایران، همان همسایه و مرز مطمئن جمهوری اسلامی قلمداد شود.
ب) همگرایی راه نجات خاورمیانه از تنش‌ها: تلاش برای صلح در سخنان مقامات هر دو کشور مهم ترین و پرتکرارترین گزاره است و دلیل آن را باید در این واقعیت تلخ جستجو کرد که خاورمیانه دستکم در یک صد سال گذشته و همزمان با حضور قدرت های خارجی عرصه خشونت ها و ترورهای بی شماری بوده است. هم ایران و هم عراق از این خشونت ها آسیب دیده اند و در صورت جدی نگرفتن برخی هشدارها، همانگونه که ظریف هم در دیدار با مقامات عراقی تاکید کرد؛ امکان بازگشت تروریسم و تروریست هایی از جنس داعش در منطقه وجود دارد.
ایران نزدیک به یک دهه است که کنار عراق با تروریسم جنگیده است و اظهارات الکاظمی در این زمینه نشان دهنده اهمیت تهران برای بغداد است. نخست وزیر عراق در کنفرانس خبری خود پس از دیدار با رییس جمهوری خاطرنشان کرد: «جمهوری اسلامی ایران از نخستین کشورهایی بود که در راه مقابله با تروریسم در کنار عراق ایستاد و ما این را فراموش نخواهیم کرد.»
کشورهای منطقه برای پیشگیری بازگشت گروهک هایی چون داعش بیش از گذشته نیازمند اعتماد، همگرایی و همکاری هستند. همه کشورهای حاضر در خاورمیانه در مرزهای خود صلح می خواهند و بیش از هر زمان دیگری مطمئن هستند که آشوب در این جغرافیا دومینو وار تمام آن را می پیماید و امنیت داخلی هم جز با صلح خارج از مرزها میسر نخواهد شد.
ج) ارتقای نقش بغداد در معادلات منطقه ای و بین المللی: عراق این روزها به واسطه قطع شدن دست داعش و برقراری امنیت نسبی بیش از هرکشور دیگری به تداوم این آرامش و امنیت در سایه همکاری های منطقه ای نیازمند است تا از خاکستر جنگ های بی شمار، کشور را بازسازی کند و آینده بهتری برای آن رقم زند. از سوی دیگر بغداد خواهان بهره گیری از ظرفیت های دیپلماتیک خود در منطقه است. عراق هم با ایران و هم با رقیب منطقه ای آن، یعنی عربستان سعودی روابط حسنه ای دارد و تمایل دارد تا از این روابط برای بازگرداندن رابطه بین تهران و ریاض بهره گیرد. الکاظمی پیش از سفر به تهران، قصد دیدار از ریاض را داشته است که شواهد از تعویق آن به دلیل شرایط جسمانی پادشاه سعودی حکایت دارند. عراق در آینده سیاسی خاورمیانه در پی جایگاه میانجی برای خود است و برخی تحلیل ها و اظهارات این روزها را می توان در این راستا ارزیابی کرد.
نگرانی آمریکا وارد فاز تازه ای خواهد شد
گام‌های ایران برای گریز از تله های تحریمی آمریکا روز به روز بیشتر و بلندتر برداشته می شود. خبر امضای پیش نویس سند همکاری ها با چین، سفرهای متعدد و رایزنی ها با کشورهای همکاری، جدی شدن همکاری های درازمدت با روسیه؛ همه بر دامنه نگرانی های آمریکا خواهد افزود و کاخ سفید ناکامی دیگری را در مسیر منزوی سازی ایران تجربه خواهد کرد. با چنین توصیفاتی طبیعی است که میزهای ایران در وزارت خارجه آمریکا فعالیت های خود را برای یافتن راه تازه ای به منظور بی اثر ساختن تلاش های ایران آغاز کنند.
در مورد مشخص عراق، واشنگتن سال هاست نزدیکی بغداد-تهران را بر نمی تابد و برای دور ساختن دو همسایه از مناقشه های قومی و مذهبی تا شایعه های دخالت در امور عراق از سوی ایران را بسط و بازتاب می دهد. پس از سفرهای اخیر مقامات دو کشور هم باید منتظر دور تازه ای از کارشکنی های آمریکا ماند اما به نظر می رسد بلوغ دیپلماتیک همسایگان ایران به ویژه عراق امکان عملی شدن نقشه های تازه کاخ سفید را اگر نگوییم ناممکن اما دشوار سازد.
نظر شما