تخریب یک ساباط با قدمت حدود ۸۰ تا ۱۰۰ سال توسط (مالک حقیقی) در شهرستان گراش استان فارس، شاید در نگاه نخست و از نظر برخی مسئولان و خود مالک موضوع چندان با اهمیتی محسوب نشود اما با بررسی عمیق تر آن می توان به آثار و پیامدهای منفی آن بیشتر پی برد.
آنگونه که برخی کارشناسان و فعالان حوزه میراث فرهنگی و گردشگری معتقدند از جمله آثار منفی و سنگین این تخریب آن است که این ساباط که در بافت و بنای تاریخی و در آستانه ثبت شدن در فهرست آثار ملی قرار داشت، هم اینک با تخریب آن بهانه ای برای به تاخیر انداختن و ایجاد برخی ذهنیت های منفی در زمینه احیا و ثبت آثار تاریخی در این منطقه می شود.
از طرف دیگر تعداد معدود خود ساباط‌ها در شهرستان گراش است که مجموع آنها به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد یعنی چهار عدد بود که تاکنون یک مورد از آنها تخریب شده است.
کارکرد ساباط
تعاریف و برداشت های مختلفی از نقش ساباط ها در سیر تحولات تاریخی شده است اما مهمترین تعریف و هدف از ساخت ساباط ها این است که برای آسایش و رفاه بیشتر افراد و رهگذران ساخته می شدند.
رهگذرانی که از ساباط‌ها عبور می‌کردند دیگر در معرض تابش نور خورشید قرار نداشتند و می‌توانستند برای رفع خستگی خود، لحظاتی در سایه استراحت و توقف کنند.
بنابراین مهمترین کارکرد ساباط‌ها، تامین آسایش برای رهگذران بوده است، یعنی ایجاد یک فضای نیمه‌باز در طول گذر، با کیفیت فضایی بالاتر، که می‌تواند نقطه‌ی مکثی برای عابران پیاده باشد.
اما از کارکردهای دیگر ساباط می‌توان به تامین امنیت، تعریف حریم، استحکام بنا، یکپارچگی شهر، افزایش اعیان و جایگزین درختان نیز اشاره کرد.
بی توجهی به آثار تاریخی گراش ، تراژدی غم انگیز
کارشناسان باستان شناسی در شهرستان گراش معتقدند که تخریب ساباط ها در این منطقه توسط مالکان حقیقی و البته بی توجهی و کم توجهی برخی نهادهای فرهنگی و مسئول در این زمینه آسیب جدی به ثبت آثار تاریخی و جذب اعتبارات لازم برای ساماندهی و احیای بافت های تاریخی در این شهرستان ایجاد کرده است.
آنها می گویند که گسترش این تخریب ها و کم توجهی ها به آثار وبنایای تاریخی در شهرستان گراش به یک تراژدی غم انگیز تبدیل شده که باید در اسرع وقت برای رفع این چالش چاره اندیشی کرد.
غلامرضا آرمان مهر از فعالان گردشگری شهرستان گراش در این زمینه به ایرنا گفت: بافت تاریخی گراش یکی از ارزشمندترین پهنه‌های تاریخی در جنوب کشور و شناسه فرهنگی شهر گراش محسوب می‌شود.
وی اضافه کرد: تک‌بناهای بسیار ارزشمندی همچون خانه‌هایی با دوره‌های مختلف تاریخی، مساجد و بازارهای با قدمت چند صد ساله ، بادگیرها و ساباط ها (کوچه‌های سرپوشیده شهری) از جمله شاخصه‌های حائز اهمیت در گذرها و بافت تاریخی گراش هستند که تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته اند.
مدیرعامل انجمن معرفی و حفظ آثار و بناهای تاریخی شهرستان گراش می گوید: بافت تاریخی گراش به رغم دارا بودن ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی فراوان تاکنون در فهرست آثار ملی کشور به ثبت نرسیده است.
آرمان مهر ادامه داد: در شرایط کنونی به دلیل گسترش ساخت و سازهای خارج از ضوابط در بافت تاریخی، عدم اجرای عملیات مقاوم‌سازی و مرمتی و نیز کم‌توجهی سازمان‌های متولی و مسئول در حوزه مدیریت شهری این آثار را درمعرض خطر فرسایش و تخریب عامدانه و غیرآگاهانه قرار داده است.
نگرانی دوستداران میراث فرهنگی از تخریب بناهای تاریخی
آرمان مهر، به تخریب ساباط در بافت تاریخی شهرستان گراش اشاره کرد و گفت: تخریب عامدانه یکی از ساباط‌های تاریخی و ارزشمند موجود در بافت تاریخی گراش و چندخانه تاریخی مجاور قلب همه دوستداران میراث فرهنگی گراش را جریحه دار کرده است،
او بیان کرد: مالک این ساباط مدعی‌است عملیات تخریب با هماهنگی کارشناسان شهرداری صورت گرفته اما تاکنون شهرداری پاسخ روشن و قانع‌کننده‌ای برای این ادعا ندارد.
مدیرعامل انجمن معرفی و حفظ آثار و بناهای تاریخی شهرستان گراش اضافه کرد: میراث فرهنگی شهرستان نیز اعلام کرده شهرداری برای تمام ساخت و سازهای موجود در محدوده بافت تاریخی موظف به استعلام از میراث فرهنگی است که این اقدام صورت نگرفته است.
وی با بیان اینکه همین کم توجهی ها به حفظ و حراست از آثار تاریخی و البته ثبت نشدن این آثار در فهرست آثار ملی آسیب جدی وارد کرده است، گفت: همچنین بهانه ای برای سودجویان و مخربان برای دست درازی و تصرف و تخریب بیش از پیش بافت تاریخی شهر گراش خواهد شد.
این کارشناس باستان شناسی در شهرستان گراش افزود: در سال‌های اخیر تلاش‌های ارزنده‌ای نیز توسط انجمن‌ها، دلسوزان میراث فرهنگی، خیران و سرمایه‌گذاران در بافت تاریخی گراش صورت گرفته که امیدها را برای پاسداشت هرچه بهتر از پهنه‌ی تاریخی گراش همچنان زنده نگه داشته است.
آرمان مهر گفت:از جمله مهمترین این دستاوردها می‌توان به برگزاری چهار دوره برنامه فرهنگی «خونه‌ی کدیم» در چهار خانه تاریخی ارزشمند شهر گراش که توانسته هر چهار خانه را از معرض خطر تخریب نجات دهد،همچنین سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در سرای سعادت در قالب مرمت و احیای خانه قاجاری سعادت، مشارکت خیر در حوزه میراث‌فرهنگی و مرمت مسجد صفوی آخوند، مرمت حمام تاریخی دهباشی با همکاری موسسه توسعه و همیاری شهرستان گراش و ثبت چندین تک‌بنای ارزشمند موجود در شهرستان گراش از دیگر برنامه های احیا است.
وی همچنین یکی از درخواست های اساسی مردم گراش از وزارت میراث‌فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری و همچنین راه و شهرسازی کشور را تسریع در ثبت بافت تاریخی گراش در فهرست آثار ملی کشور و احیا و بازآفرینی ارزش‌های موجود این اثرهای تاریخی عنوان کرد.
کمبود اعتبار
مدیر میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری شهرستان گراش نیز با تایید خبر تخریب یکی از ساباط ها در بافت تاریخی این شهرستان می گوید: این اثر دارای مالک حقیقی است و میراث فرهنگی بارها برای جلب رضایت وی و واگذاری به این نهاد تلاش کرده است.
سید عفیف زندوی گفت: البته رقمی را که وی برای فروش و واگذاری آن اعلام کرد در توان ما برای خرید نبود؛ حداقل میزان بودجه برای واگذاری این ساباط از سوی مالک حقیقی آن حدود ۱۰۰ میلیارد ریال است.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گراش ادامه داد: مالک ساباط با صراحت گفت اگر پول ندهید؛ تخریب می کنم که این کار را کرد.
وی با بیان اینکه تاکنون ۲۱ اثر تاریخی در شهرستان گراش در فهرست آثار ملی ثبت شده است، گفت: به طور معمول یکی از مسایل و چالش های فرا روی سازمان های میراث فرهنگی همواره فرآیند واگذاری و جلب رضایت مالکان حقیقی به ویژه در ثبت و واگذاری خانه های تاریخی و برخی آثار همچون ساباط ها است.
زندوی گفت: اگرچه این اثر تخریب شده و همچنین بافت تاریخی گراش هنوز به ثبت ملی نرسیده اما می تواند فرآیند ثبت آن و حتی موضوع احیای بافت را در آینده با چالش و تاخیر مواجه سازد.
حمایت از آثار تاریخی در اولویت مدیریت اجرایی گراش
فرماندار شهرستان گراش نیز در واکنش به تخریب یکی از ساباط های بافت تاریخی این شهرستان گفت: از این موضوع مطلع هستم و در حال پیگیری و حل آن البته از راه های مسالمت آمیز و جلب رضایت مالک هستیم.
اصغر فرودی در مصاحبه با ایرنا بیان کرد: تخریب این ساباط اگرچه یک اثر با قدمت بالای تاریخی نیست اما از آن جهت که در بافت تاریخی شهر قرار گرفته و این بنا نیز در آستانه ثبت شدن در فهرست آثار ملی با توجه به شاخصه ها و ویژگی های خاص آن بوده، تا حدودی واکنش و نگرانی دوستداران آثار و بناهای تاریخی را در پی داشته است.
وی ادامه داد: البته رویکرد و جهت گیری اساسی در شهرستان اعم از مجموعه مدیریت اجرایی ، خیران و حتی بخش خصوصی همواره حمایت و توجه به آثار ارزشمند تاریخی این دیار بوده است.
طی چندین مرحله تماس تلفنی و همچنین پیام به شهردار گراش،وی حاضر به گفت و گو و پاسخگویی نشد.
قانون چه می گوید؟
مهمترین قانون مرتبط با این مساله که در ۱۳۴۷ به تصویب مجلس وقت رسیده و همچنان قابلیت اجرا دارد، «قانون خرید اراضی و ابنیه و تاسیسات برای حفظ آثار تاریخی و باستانی» است.
بر اساس ماده یک این قانون :هرگاه برای حفظ آثار تاریخی و باستانی و تعمیر و مرمت آنها و همچنین بهتر نمایاندن آثار مزبور و انجام عملیات حفاری و بررسی‌های باستانی احتیاج به خرید اراضی، ابنیه و تاسیسات متعلق به افراد یا موسسات خصوصی باشد وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طبق مفاد این قانون عمل می‌کند.
بنابراین رعایت مفاد این قانون برای هر دو طرف سازمان میراث فرهنگی و همچنین افراد خصوصی و اشخاص حقیقی یا حقوقی مالک ابنیه لازم الاجرا است.
این قانون مشتمل بر هفت ماده و سه تبصره است که در تاریخ چهارم آذرماه سال ۱۳۴۷ به تصویب مجلس وقت رسید.
شهرستان گراش در فاصله ۳۵۹ کیلومتری جنوب شیراز در استان فارس قرار دارد.
نظر شما