احیای دریاچه ارومیه؛ دیواری بلند در مقابل بادهای نمکی

به گزارش ایرنا، وقتی به سال ۱۳۹۳ یعنی اوج وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه بر می‌گردیم؛ سالی که بخش بزرگی از مساحت دریاچه ارومیه به نمکزار تبدیل شد و منطقه را با پدیده‌ای نوظهور به نام طوفان نمک درگیر کرد؛ طوفانی هراسناک‌تر از آن چیزی که به نظر می‌رسید.

در سال‌هایی که مشکلات ناشی از ایجاد گردوغبار در شهرهای مختلف کشور بیش از پیش مطرح بود؛ نقش و اهمیت پدیده طوفان نمک به عنوان یکی از تهدیدات جدی محیط زیستی، به مراتب عمیق تر و خطرناک تر در بین عموم جامعه نمود پیدا کرد؛ چالشی که اگر تدبیر نمی‌شد، می‌توانست به یک بحران ملی تبدیل شود.

ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه نه تنها با اثرات مخرب زیست محیطی خود، کشاورزی و اقتصاد مردم منطقه را نشانه رفته بود بلکه با دخالت مستقیم در سلامت مردم منطقه اثرات اجتماعی و سیاسی متعددی را در پی داشت.

حساسیت خشک شدن دریاچه ارومیه و ایجاد طوفان‌های نمک به اندازه‌ای بالا گرفت که برخی از متخصصان مطرح حوزه آب کشور نظیر "داوود رضا عرب" در یک نشست خبری پیرامون همین موضوع مدعی شد که اگر دریاچه ارومیه خشک و طوفان‌های نمک گسترش یابد؛ نمکی که از این غول غفته بر می‌خیرد تا شمال شرق کشور خواهد رسید.

همین ادعای متخصصان در هشدار برای وقوع یک بحران ملی زیست محیطی کافی بود تا رسانه‌های داخلی و خارجی سوژه کافی برای پرداخت به طوفان‌های نمکی دریاچه ارومیه را داشته باشند؛ البته رسانه‌ای شدن این مشکل زیست محیطی و توان انتقال چند صد کیلومتری این ریزگردهای نمکی نه تنها باعث نگرانی کشورهای همسایه شد، بلکه حساسیت بین المللی را نیز بر انگیخت.

در دهه ۱۹۹۰ طوفان‎های گرد و غبار ناشی از خشک شدن دریاچه آون کالیفرنیا باعث اپیدمی بیماری تب دره، آلرژی، آسم، عفونت‌های سینوسی، برونشیت، عفونت گوش و گلو، سرطان ریه و بیماری‌های قلبی و عروقی در آمریکا شد؛ بیماری‌هایی که هنوز هم سالانه چندین میلیون دلار هزینه درمانی را به سیستم سلامت آن کشور تحمیل می‌کند.

این تجربه یک بار دیگر با خشکی دریاچه آرال تکرار شد و این بار مردم آسیای میانه در فاصله سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ طوفان‌های گرد و غباری را تجربه کردند که ناشی از تحلیل رفتن و سرانجام خشکی کامل دریاچه آرال بود.ساکنان ازبکستان و قزاقستان از همان زمان طوفان‌های شن و ماسه‌ای را شاهد بودند که باعث کم خونی، آسم، سل، ورم مفاصل، اختلالات غدد درون ریز، بیماری‌های چشمی، سرطان حلق و حنجره، سرطان‌های گوارشی، هپاتیت، تب مالت حصبه می‌شد.

 در این میان ناقص‎الخلقه‎زایی و مرگ و میر نوزادان، تولد کودکانی با عقب‎ماندگی‎های ذهنی یا بلوغ زودرس ماندگارترین میراثی بود که مرگ دریاچه آرال برای بازمانده‌ها گذاشت؛ امروز نیز گزارش‌های وزارت بهداشت این کشورها نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد از زنان ساکن در این منطقه از بیماری کم خونی رنج می‎برند.

باید اذعان کرد دریاچه ارومیه هم دست کمی از این دریاچه‌ها ندارد و ادامه روند خشکی آن می‌توانست به طوفان‌های غبار و نمک و فراگیر شدن بیماری‌های مختلف منجر شود.

البته مطالعاتی نیز در این راستا انجام شد؛ "مسعود تجریشی" مدیردفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه  با اشاره به تحقیقات ستاد احیا با همکاری یک محقق ایرانی دانشگاه کلمبیا در سه روستای درگیر گردغبار نمکی حوضه دریاچه ارومیه بر روی ۸۸ کودک بین هشت تا ۱۳ سال در سال ۱۳۹۴، مدعی شد که درصد قابل توجهی از این بچه‌ها دچار مشکل ریه شده‌اند.

تجریشی در سال ۱۳۹۴ در گفت و گو با رسانه‌ها با مقایسه وضعیت دریاچه ارومیه با دریاچه خشک شده "سالت‌لیک"(salt lake) آمریکا اعلام کرده بود که خسارات بهداشتی برای ۲ میلیون نفری که در حاشیه دریاچه در غرب امریکا  زندگی می‌کردند، ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده‌است در حالی که در حاشیه دریاچه ارومیه ۶ میلیون نفر زندگی می‌کنند و همین موضوع می‌تواند کشور را به یک چالش مهم رو به رو کند.

تمامی این عوامل دست به دست هم داد و سبب شد تا احیای دریاچه ارومیه به یک مطالبه‌ عمومی تبدیل شده و دولت تدبیر و امید توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته باشد.

کاهش 90 درصدی گرد و غبار نمکی دریاچه ارومیه

رییس دفتر استان‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه پس از آغاز اقدامات عملی این ستاد، گرد و غبار نمکی دریاچه ارومیه ۹۰ درصد کاهش یافته است گفت: در برخی نقاط بحرانی، میزان ریزگردهای نمکی به صفر رسیده است.

فرهاد سرخوش با بیان اینکه در سال ۱۳۹۳ و قبل از آغاز اقدامات اجرایی ستاد احیای دریاچه ارومیه، مساحتی به وسعت تقریبی ۱۰۰ هزار هکتار به دلیل عقب نشینی آب دریاچه ارومیه از اراضی حساس به فرسایش بادی محسوب شد، افزود: علاوه بر اقدامات تخصصی ستاد احیا در کنترل نقاط بحرانی ریزگردها، افزایش ۵۰ درصدی وسعت دریاچه ارومیه و هشت برابری میزان آب آن سبب شد تا بسیاری از اراضی مستعد فرسایش بادی به حالت عادی و سفید بازگردند.

وی با اشاره به اهتمام دولت برای رفع دغدغه مردم درباره دریاچه ارومیه گفت: دولت تدبیر و امید برای اجرای طرح های احیایی این دریاچه، ۱۰۰ هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری کرده است.

رییس دفتر استان‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان اینکه از سال ۱۳۹۳ تا پایان سال ۱۳۹۸ بیش از ۶۷۳ میلیارد ریال اعتبار برای مقابله با کانون‌های بحرانی ریزگردهای نمکی در دریاچه ارومیه مصوب شده است، اضافه کرد:  تاکنون۷۱ درصد از این میزان مصوب یعنی بیش از ۴۳۶ میلیارد ریال برای انجام این طرح‌ها اختصاص یافته است.

کنترل تمامی کانون‌های بحرانی گرد و غبار نمکی دریاچه ارومیه

وی با تاکید بر اینکه تمامی کانون‌های بحرانی گرد و غبار نمکی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه تحت کنترل است، گفت: عملیات کنترل کانون‌های گرد و غبار نمکی در این منطقه یا به اتمام رسیده و یا در مرحله پایانی خود قرار دارد.

سرخوش همچنین به اولویت بندی اجرای عملیات در کانون‌های ریزگردهای نمکی اشاره کرد و افزود: ستاد احیای دریاچه ارومیه در مقابله با ریزگردهای نمکی تمامی تلاش خود را به کار گرفته است.

وی همچنین با اشاره به بهره برداری از طرح‌های انتقال آب از جنوب آذربایجان‌غربی به دریاچه ارومیه، اظهار داشت: این طرح‌ها در دی ماه سال جاری به بهره برداری رسیده و سالانه نزدیک به یک متر به ارتفاع دریاچه ارومیه خواهد افزود.

انجام بیش از ۲۵۰۰ هکتار بوته کاری برای مقابله با ریزگردهای نمکی

مدیراجرایی طرح‌های دریاچه ارومیه در اداره کل منابع طبیعی آذربایجان‌غربی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به انجام انجام بیش از ۲۵۰۰ هکتار بوته کاری برای مقابله با ریزگردهای نمکی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه گفت: در سال ۱۳۹۳ بسیاری از کانون‌های ریزگردهای نمکی در این منطقه فاقد هرگونه پوشش گیاهی بودند.

"حسن پورحسن" با اشاره به اقدامات انجام شده در این رابطه، اظهار داشت: نهال‌کاری همراه با آبیاری و تولید نهال، بوته کاری، احداث باد شکن غیر زنده، مدیریت روان آب همراه بذر کاری، اصلاح و پرورش  "گز" زارهای  طبیعی، اجرای سیستم های چرایی و قرق، ساماندهی چرای دام، احداث و نگه‌داری ایستگاه‌های پایش و سنجش گرد و غبار، مدیریت مشارکتی منابع طبیعی و توسعه روستایی و اجرای روش‌های نوین مقابله با فرسایش بادی از جمله اقدامات انجام شده برای مقابله با ریزگردهای نمکی است.

وی با اعلام اینکه حرکت شن‌های روان نمکی به سمت مزارع کشاورزی و روستاهای اطراف با کاشت گونه‌های گیاهی خاص و باد شکن غیر زنده متوقف شده است، بیان کرد: رسیدگی و آبیاری مستمر این گونه‌های کشاورزی در دستور کار بوده و بودجه خاص می‌طلبد.

ریزگردهای نمکی در برخی کانون‌های بحرانی به صفر رسیده است

مدیراجرایی طرح‌های دریاچه ارومیه در اداره کل منابع طبیعی آذربایجان‌غربی با اشاره فعالیت ۹ ایستگاه اندازه گیری گردو غبار نمکی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، گفت: بررسی دیتای این ایستگاه‌ها توسط محققین تراز اول کشوری در دانشگاه ارومیه نشان می‌دهد که در برخی از کانون‌های بحرانی میزان ریزگردهای نمکی به صفر رسیده است.

وی در رابطه با کانون‌های مهم ریزگرد نمکی در منطقه، افزود: سه منطقه مهم کانون ریزگردها در سلماس، ارومیه و میاندوآب شناسایی و با اقدامات انجام شده وضعیت کاملا در کنترل است.

پورحسن با اشاره به عزم جدی دولت در عمل به مطالبات مردمی احیای دریاچه ارومیه، اظهار داشت:  از مسوولان درخواست داریم تا در اختصاص اعتبار برای آبیاری و نگه‌داری از پوشش گیاهی کاشت شده در راستای کنترل ریزگردها و جلوگیری از طوفان‌های نمکی تمامی تلاش خود را به کار گیرند.

فروکش کردن خطر طوفان‌های نمکی و مهاجرت معکوس مردم به روستاها

ولی احمدزاده یکی از اهالی روستای جبل کندی ارومیه با بیان اینکه درگذشته از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و بروز برخی از مشکلات تنفسی بر اثر ریزگردهای نمکی بسیار نگران کننده بوده، گفت: همین موضوع قبلا باعث مهاجرت برخی از روستاییان شده است.

وی در رابطه با وضعیت امروز منطقه در بروز ریزگردهای نمکی، اذعان کرد: اقدامات مسوولان در این رابطه سبب شده تا وضعیت فعلی بسیار مناسب شود و همین موضوع سبب برگشت بسیاری از اهالی مهاجرت کرده به خانه‌هایشان شده است.

احمدزاده با بیان اینکه اقدامات مسوولان در کنترل ریزگردهای نمکی در منطقه را به چشم خود می‌بینیم، اظهار داشت: اهالی منطقه پس از مشاهده پشت کار مسوولان، همکاری لازم را در نحوه چرای دام دارند تا به پوشش گیاهی منطقه آسیبی نرسد.

وی همچنین از آموزش‌های چهره به چهره مسوولان ستاد احیای دریاچه ارومیه با اهالی روستا در راستای اصلاح الگوی کشت و چگونگی همکاری برای بهبودی وضعیت مناطق خشک شده دریاچه ارومیه قدردانی کرد و گفت: خوشبختانه نگرانی‌های اهالی روستا در رابطه با ریزگردهای نمکی به شدت کاهش یافته است.

تلاش دولت تدبیر و امید در تثبیت شن‌های روان  و ریزگردهای نمکی به اندازه‌ای حائز اهمیت است که رییس جمهوری نجات ۱۴ میلیون ایرانی از طوفان نمک را به‌عنوان یکی از اقدامات دولت تدبیر و امید برشمرد و افزود: احیای دریاچه ارومیه به‌عنوان اولین تصمیم دولت در روز آغاز به‌کار تشکیل این دولت بود که امروز می‌توان به احیای این دریاچه مطمئن بود و اگر این گام برداشته نمی‌شد الان شهری به‌نام تبریز وجود نداشت و ۱۴میلیون نفر در غرب ایران مهاجرت کرده و تمامی باغ‌ها و مزارع از بین رفته بود.

به نظر ‌می‌رسد طرح‌های مهم دولت تدبیر و امید در تثبیت ریزگردها و جلوگیری از بروز طوفان‌های نمکی در منطقه و صرف هزاران میلیارد ریال برای احیای نگین آبی آذربایجان که یک مطالبه ملی و فرا ملی بوده است، همچنان در لابه لای تاخت و تاز رسانه‌ای و تخریب اقدامات مثبت دولت مغفول واقع مانده است.

چگونه می‌شود اهالی یک روستا اقدامات انجام شده از سوی ستاد احیای دریاچه ارومیه را به وضوح درک کرده اند ولی در عصر اطلاع رسانی و شکوفایی شبکه‌های اجتماعی، اخباری منفی از ستاد احیا و تخریب اقدامات دولت در احیای نگین آبی آذربایجان مخابره و عده‌ای تمامی تلاش خود را تزریق نا امیدی به جامعه به کار می‌گیرند.