تدبیری شایسته برای حل معضلی ۳۰ ساله

به گزارش ایرنا خشکسالی که دامنگیر سیستان و بلوچستان شد و هامون خشکیده که با قهر طبیعت در مقابل تازیانه بادهای ۱۲۰ روزه همچون برده‌های غمگین سر بر زانو نهاد و دیگر دست سخاوتمند ابرهای بارانزا نوازشش نکرد زنان و مردان در غربت غمگین نگاه‌شان خانه‌های خود را در روستاهای خشکیده ترک کرده و به امید ساخت زندگی بهتر به شهرها روی آوردند و آنگاه بود که معضلی بزرگ به نام حاشیه‌نشینی در اطراف شهرها شکل گرفت.

روزگاری نه چندان دور زندگی خوش و با نشاط و بدور از دغدغه های جور و واجور در روستا داشتیم که یک باره خشکسالی چون زلزله چندین ریشتری روستاها، زمین‌ها و باغ های کشاورزی و صید وصیادی را در خود بلعید و نشانی از آن همه سرسبزی و زیبایی و نشاط باقی نماند، چند سالی تحمل کردیم اما بیکاری و فقر رمقی برما نگذاشت به امید زندگی هر چند معمولی راهی شهر شدیم، با اندک پولی که برایمان مانده بود امکان اجاره کردن خانه میسر نبود به ناچار در خارج شهر با چادر و حلب و قوطی و گل سرپناهی ساختیم و شدیم حاشیه نشین.

اینها زمزمه یک کشاورز سیستانی بود که از زندگی لذتبخش روستا در دوران پرآبی هامون و بروز خشکسالی و آوارگی ناشی از آن می گفت. کسانی که روزگاری زندگی آرام و خوشی داشتند ناگزیر تن به حاشیه نشینی و شغل های کاذب دادند.

با حاشیه نشینی این دیواره های شهر نیست که فرو می ریزد، ساختار یک زندگی شهری است زندگی ای که در تصور همگان جایگاه آرامش و رفاه، اشتغال فراوان و فاصله طبقاتی اندکی است اما این تصور چند زمانی است که رنگ باخته، شکاف‌ها در شهرها  گسترده و گسترده تر و روز به روز در حاشیه شهرها خانه هایی ایجاد شد که ساکنانش شاید بیشتر از همه ما در فکر معیشت خود غرق  می شدند و روز را به شب و شب را به روز می‌گذرانند آنان  هر شب به امید دستمزدی ناچیز که شاید از کارگری حاصل شود و یا فروختن عزت و ابرویشان روزگار را به سر می بردند؛ از حاشیه و حاشیه نشینی مطالب زیاد گفته شد روزگاری در ذهن های همه ما حلبی آبادها خاطره ساز حاشیه نشینان بود اما اکنون اگر سیمای شهر به  حاشیه نشینان مزین نشود گویی ما بخشی از شهر را نفهمیده‌ایم.

 حاشیه نشینان زمانی از مرکز فاصله گرفتند که نتوانستند مسکن و مامنی برای خود تهیه کنند آن‌ ها توان مالی پرداخت اجاره بهای سنگین را نداشتند حاشیه نشین های سیستان و بلوچستان روزبه روز زیاد و زیادتر شدند و به دلیل نداشتن شغل مناسب و مسکن‌های ارزان قیمت خانه‌های خارج از استاندارد حاشیه بهترین جا برای زندگی‌آنان شد.

 به تعریف شهرها رجوع می کنیم همه اندیشمندان به اتفاق براین نظر استوارند که حاشـیه نشین بـه کسی گفته می‌شود که در شهر سکونت دارد ولـی بـه علل گوناگون نتوانسته است جـذب نظـام اقتصادی- اجتماعی شهر شود و از خدمات شهری استفاده کنـد. تمام حاشیه نشینان از مهاجران روستایی نیستند این موضوع خود را در سیستان و بلوچستان نیز نشان می دهد  چه عزتمند خانواده هایی که در بحبوهه بحران های اقتصادی، فشارهای بین المللی و تحریم‌هایی ظالمانه تاب تحملشان در رفتار قیمتی چند سال اخیر از بین رفت و  ناگزیر به حاشیه شهرها رهسپار شدند اینجاست که باید بگوییم حاشیه نشین چه روستایی و چه شهری تفاوتی برای کسی قایل نیست چه مهاجر باشی چه ساکن اگر فشار اقتصادی را تاب نیاوری حاشیه نشین خواهی شد و منظرهای اطراف شهر را شکل خواهی داد.

مناطق حاشیه نشین زاهدان را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: مناطقی که دارای واحد های مسکونی با عمر و قدمت زیاد و تراکم بالا در بخش‌های قدیمی شهر وجود دارد مانند: محله‌های بابائیان،کریم آباد و اطراف ترمینال قدیم و دوم سکونتگاه‌های غیر رسمی نظیر شیرآباد که بدون مجوز قانونی به طور نامنظم شکل گرفته و از نظر زمانی نیز قدمت زیادی ندارند.

شهر زاهدان به عنوان یک شهر مرزی دارای تنوع نژاد، اقوام و مذاهب مختلف است از سویی ناپایداری سیاسی و اقتصادی حاکم بر افغانستان باعث مهاجرت تعداد نسبتاً زیادی از اتباع افغان به شهر زاهدان شد و همچنین ویژگی‌های خدماتی و تجاری و موقعیت مکانی این شهر سبب شد که به یکی از مهاجرپذیرترین نقاط شهری ایران مبدل شود. کمیاب و گرانی زمین و مسکن در کالبد اصلی شهر زاهدان، موجب شد تا جمع کثیری از مهاجران بدون رعایت ضوابط و قوانین شهرسازی به حاشیه نشینی روی آورند.

معضل حاشیه نشینی سالهاست که هم حاشیه نشینان و هم شهرنشینان را آزار می دهد و برخی شهرها بویژه زاهدان، چابهار، زابل و ایرانشهر چهره ناخوشایندی به خود گیرند، در طول این سالها بسیاری از مسوولان کشور در سفر به این استان از نقاط حاشیه نشینی دیدن کردند بگونه ای که محلات حاشیه نشین به مرکز بازدیدها تبدیل شده بود اما گرهی از مشکل گشوده نشد تا اینکه از سال گذشته دولت چاره کار را در ساماندهی این سکونت گاههای غیررسمی دید و کاری کرد کارستان، و با تدبیری شایسته ساماندهی معضلی ۳۰ ساله را آغاز کرد.

در این زمینه معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار سیستان و بلوچستان با اشاره به بودجه های اختصاص یافته به حاشیه نشینی اظهار داشت: در زمینه حاشیه نشینی بودجه استانی در سال گذشته ۲ هزار و ۴۱ میلیارد تومان و تخصیص آن ۴۳ درصد بود و در سال جاری فقط در زاهدان  یک هزارو ۱۵۰ میلیارد تومان مصوبه و تزریق اعتبار به این بخش صورت گرفت.

منصور بیجار مجموع اعتبارات استانی که برای  بخش حاشیه نشینی اختصاص یافته را ۲ هزار و ۶۹۲ میلیارد تومان ذکر کرد و گفت: این رقم ۲ و نیم برابر بودجه استانی است.

وی افزود: ساخت ۱۰ هزار واحد در حاشیه شهر زاهدان در دست اجراست که برای هر واحد ۲۵ میلیون تومان کمک بلاعوض و تسهیلات چهار درصدی اختصاص می یابد، هزینه زمین رایگان و حتی یک ریال در این رابطه به عنوان عوارض ساختمانی از مردم حاشیه نشین دریافت نمی شود.

وی ادامه داد: ۳۰۰ میلیارد تومان از سوی بنیاد مسکن به عنوان مجری طرح به منظور تاسیسات زیربنایی و روبنایی هزینه می‌شود.

وی با بیان اینکه تا پایان سال تحول بزرگی در عرصه حاشیه نشینی سیستان و بلوچستان اتفاق خواهد افتاد افزود: ۱۰۰ میلیارد تومان به شهرداری زاهدان بابت هزینه زمین و عوارض پرداخت و مکلف شد این مبلغ را برای ساماندهی محدوده هدف هزینه کند.

حاشیه نشینی، جرم و ناامنی

از سیمای شهری حاشیه نشینی و علت پیدایش آن در سیستان و بلوچستان که بگذریم باید به سمت پیامدها برویم اینکه حاشیه نشینی چه زخمی بر پیکره نظام اجتماعی می زند  اگر در یک تصویر مستقیم این سبب ها را بیان کنیم  اعتیاد و اثرات مخربش، افزایش آمار جرم و جنایت، ایجاد سرخوردگی‌های اجتماعی شاید چند پیامد کلی این ماجرا باشد اما این قصه ای نیست که پایانی به مراتب ساده داشته باشد.

نقاط حاشیه‌نشینی جزء مناطق مستعد ارتکاب جرم هستند. فقدان نظارت امنیتی کافی، وجود تعداد زیادی افراد نیازمند و بیکار، سطح پایین سواد، فقدان روشنایی کافی در معابر و وضعیت جغرافیایی بعضی از این مناطق باعث می‌شود مجرمین به راحتی در آنجا پناه گیرند. تا زمانی که این عوامل زمینه‌ساز وجود داشته باشد این مناطق بالقوه جرم‌خیز خواهند ماند. جوانان حاشیه‌نشین با فرهنگ ویژه،روزها عازم مرکز شهر می‌شوند تا کاری دست و پا کنند و با توجه به فقدان تخصص و آموزش کافی، عمدتا به دست‌فروشی، پهن کردن بساط، سیگار فروشی، کار در میدان تره بار و... می‌پردازند و به این ترتیب معمولا به شغل های کاذب رو می آورند.

جمعیت جوان، زیاد و متراکم، فقر، تزلزل شغلی، کم‌سوادی، بیسوادی و ترک تحصیل، شرارت، نزاع و درگیری‌ها، خشونت‌های مستمر، کمبود امکانات تفریحی، ضعف بهداشت، اعتیاد، فحشا، معاملات غیرقانونی، در حاشیه بودن، آشفتگی و افسردگی و غیره ممکن است حاشیه‌نشینان را به کج‌روی‌هایی سوق دهد و منطقه حاشیه‌نشین را به لحاظ امنیتی فعال سازد.  مشاغل غیرتخصصی و کاذب حاشیه نشین ها به عنوان عامل سوق دهنده به سوی جرم عمل می‌کنند. 

حاشیه نشینی زاهدان در آستانه پایان

فرماندار زاهدان هم در خصوص اقدامات انجام شده برای کاهش حاشیه نشینی شهر زاهدان گفت:  دراقدامی بی سابقه ۳۲۸ پروژه از سوی شهرداری تنها در حاشیه شهر زاهدان در حال اجراست و در سفر دکتر نوبخت رییس سازمان برنامه و بودجه کشور ۱۰۰ میلیارد تومان برای رفع معضل حاشیه نشینی به این شهر اختصاص یافت.

ابوذرمهدی نخعی آمار حاشیه نشینی زاهدان را تکان دهنده قلمداد و بیان کرد: ۴۴ درصد جمعیت زاهدان در حاشیه شهر زندگی می کنند که از نظر حاشیه نشینی دومین شهر کشور محسوب می شود و مانند یک زلزله است.

وی ادامه داد: ۱۰ هزار واحد مسکونی در حاشیه شهر زاهدان هدف‌گذاری شده و ۵۰ میلیارد تومان تسهیلات قرض الحسنه و ۲۵ میلیارد تومان وام بلاعوض برای ایمن سازی فضاهای مسکونی به مردم حاشیه نشین اعطا می شود.

فرماندار زاهدان افزود: هدف در حاشیه شهر پایین آوردن هزینه هاست و بیشتر هزینه‌ها نیز برای ساخت و بازسازی مسکن به صورت رایگان انجام می شود.

 هر چند که امیدها در نابودی حاشیه نشینی در سیستان و بلوچستان  در حال به ثمر رسیدن است و طرح ها از موفقیت نابودی این پدیده شوم اجتماعی خبر می‌دهد اما اقدامات پایه‌ای انجام شده در این استان هم‌چون اعطا تسهیلات، ساخت منازل ارزان قیمت همراه با انجام یکسری از اقدامات پوششی روبنایی می تواند رنگ را به زندگی حاشیه نشینان برای همیشه بازگرداند.

 اقدامات پوششی مانند تشــویق بخش خصوصی و زمینــه ســازی عمــومی در عرضــه مسکن‌های ارزان قیمــت در منــاطق مربوطـه بـه همـراه اعطـای وام‌هـای حاشیه نشـین و برقراری بیمه آنها، جذب مشـارکت  اجتماعی به منظور ارتقاء فرهنگ حاشیه نشینان؛ اسـتقرار کانون‌هـای فرهنگـی، رفـاهی و ایجاد زمینه های تفریحی به منظور گذران اوقات فراغت جوانان در ایـن مناطق، توسعه مراکز بهداشتی درمانی و آموزشی در مناطق حاشیه نشین، ایجاد طرح‌های مهارتی و دوره‌های آموزشی، پرداخت وام‌های اشتغال به ساکنان این مناطق؛ سامان دهی نهادهای اجتماعی، ایجاد تاسیسات زیرسـاختی مانندآب لوله کشی، حمل ونقل و غیره از جمله راههای حل معضل حاشیه نشینی است که خوشبختانه در این سالها حقوق شهروندی حاشیه نشینان بیشتر مورد توجه واقع شده و در سیستان و بلوچستان توجه ویژه به این امر شده است.

با توجه به سختی‌ها  و زخم‌های عمیقی که حاشیه نشینی در ساختار اجتماعی یک شهر به وجود می آورد لزوم توجه به این امر در سیستان و بلوچستان که دایره محرومیت آن گسترده تر از سایر استان های ایران است و در تلاش برای نزدیک کردن خود به شاخصهای جدید توسعه به سر می برد بیش از  پیش احساس می‌شود، این استان برای رساندن خود به اهداف سند آمایش سرزمین با چشم‌انداز ۲۵ساله نیازمند دور ماندن از حاشیه نشینی است.