پیشینه عزاداری مذهبی در همدان را باید در عصر صفویه جست و جو کرد. این سنت در عهد قاجار نیز تداوم داشت؛ ولی در زمان پهلوی ممنوع شد.
در حال حاضر تعزیه در دهه اول محرم در همدان اجرا می‌شود که ۹ روز نخست به مجالس یاران شاخص امام حسین (ع) اختصاص می‌یابد و سرانجام در روز عاشورا تعزیه امام و نحوه به شهادت رسیدن ایشان به نمایش در می‌آید.
تعزیه خوانی در همدان به دو شیوه مرسوم است؛ یکی «تعزیه میدانی» در مکانی ثابت و دیگری «تعزیه سیار» یا گذر به گذر.
تعزیه میدانی یا ثابت مرسوم‌ترین شیوه تعزیه خوانی در ایران و همدان است و معمولا در ابتدای روزهای اول محرم و سپس بعد از سوم شهادت امام حسین (ع) و یارانش در طول روزهای متمادی پس از اول محرم به اجرا در می‌آید.
اجراها معمولا بعد از ظهر آغاز می‌شود و تا قبل از غروب آفتاب به پایان می‌رسد.
این نوع تعزیه معمولا در میدانچه‌های محلات و فضاهای باز اجرا می‌شود. محل اجرا به شکل دایره است و تماشاگران گرداگرد صحنه مدور حلقه می‌زنند البته اگر در محل‌های سرپوشیده اجرا شود، سکویی دایره‌ای شکل نیز تدارک دیده می‌شود.
همه گفت و گوهای تعزیه میدانی منظوم است و به دو گونه موسیقایی- آوازی و شعرخوانی بدون موسیقی خوانده می‌شود. اولیا شعرها را با آواز آهنگین و در دستگاه‌های موسیقی می‌خوانند و اشقیا یا مخالف بدون آهنگ یا آواز.
دیگر اجرای تعزیه در ایران «تعزیه خوانی سیار» است این نوع تعزیه خوانی در همدان به تعزیه گذر به گذر شهرت دارد و در مریانج و برخی شهرهای استان اجرا می‌شود.
اجرای نمایش‌های سیار و کارناوالی از گذشته و در برخی مناطق جهان و در بیشتر مناطق کشور مرسوم بوده است و در هر منطقه با نام و عنوان خاصی از آن سخن می‌رود.
تعزیه سیار در همدان با عنوان تعزیه گذر به گذر در شیراز با نام تعزیه عبوری، در شوشتر با نام تعزیه خیابانی و در اراک با عنوان تعزیه بازار شناخته می‌شود؛ اما شیوه اجرای آن در مناطق مختلف تفاوت چندانی ندارد.
از آنجا که انواع نقش‌ها اعم از زن و مرد و کودک و نوجوان در تعزیه گذر به گذر یا سیار حضور دارند و در طول مسیر به صوت پیاده و سواره از ابتدا تا انتهای بازار حرکت می‌کنند، این نوع تعزیه شباهت بسیاری به کاروان امام حسین(ع) دارد.
در واقع این شیوه تعزیه خوانی شبیه‌سازی کاروان امام حسین (ع) است چون ورود امام به کربلا و همچنین خروج اهل بیت ایشان از آنجا هر دو به صورت کاروانی بود و اجرای این شیوه تعزیه خوانی درست به منزله نمایش و شبیه سازی کاروان حسینی است.
در این شیوه تعزیه خوانی گروه‌ها و کوپه‌های تعزیه، بخشی از تعزیه را برای عده‌ای از مردم که در طرفین خیابان به تماشا ایستاده‌اند اجرا کرده و حرکت می‌کنند و همان قسمت را که چند دقیقه پیش برای تماشاچیان اجرا کرده بودند مجددا برای تماشاچیان دیگری اجرا می‌کنند این روند تا انتهای مسیرهای مورد نظر ادامه می‌یابد.
شبیه خوانان از سپیده دمان در هیات‌ها یا مساجد جمع می‌شوند. اسب، شتر، کجاوه‌ها و تمامی وسایل حرکتی که در حکم وسایل صحنه هستند از شب قبل آماده می‌شود و جونان به تزیین و بستن بار و بنه لازم به اسبها و شترها می‌پردازند و شبیه خوانان نقش‌های اولیا و اشقیا پس از پوشیدن لباس و زره و کلاهخود به تمرین طومارهای دست نوشته خود مشغول می‌شوند و در موعد مقرر به حرکت در می‌آیند.
تماشاگران تعزیه گذر به گذر در دو سوی خیابان می‌ایستند و گروه‌های تعزیه خوان بخش‌های مختلف به خود را غالبا در حال حرکت و لحظاتی ایستاده اجرا می‌کنند.
یکی از نکات جالب توجه این گونه تعزیه این است که تماشاگران ثابت و شبیه خوانان و تعزیه گردانها متحرک و سیارند.
گروه اول، پیش واقعه خوانها هستند که در بین اولین جماعت ایستاده در دو سوی خیابان پیش واقعه را می‌خوانند و سپس گروه موسیقی قطعه‌ای در قالب «چَمری» اجرا می‌کند.
شبیه خوانها حرکت می‌کنند پس از قطع موسیقی که نقش فاصله صحنه‌ها را بازی می‌کند، گروه اولیا خوانها می‌آیند و به خواندن و اجرای روایت می‌پردازند؛ سپس موسیقی مجددا اجرا می‌شود و نقش فاصله صحنه‌ها را بازی می‌کند و بعد از آن گروه اشقیا و به همین ترتیب گروه‌های دیگر از مقابل تماشاگران می‌گذرند و به اجرا می‌پردازند.
ادامه تاریخ تعزیه در دیار همدان را می‌توانید در «مجلس نامه غم» بخوانید که به تازگی روانه بازار کتاب شده است.
پژوهش و تالیف این اثر را اسماعیل مجللی عهده دار بود و توسط حوزه هنری همدان با شمارگان یک هزار و ۱۰۰ نسخه چاپ شد.
این کتاب به تاریخ تعزیه در کهن دیار همدان اختصاص دارد و کیفیت اجرای آن را در شهرهای استان شرح داده و در بردارنده سه مجلس فارسی و دو مجلس تعزیه ترکی است.
نظر شما