نبض کُند مشاغل سنتی آذربایجان‌غربی

به گزارش ایرنا، بافت انواع زیراندازها، ساخت و پرداخت چاقو، رویگری، سفیدکردن ظروف مسی و پنبه زنی، نمونه ای از صدها شغل مختلف هستند که دیگر رنگ و رویی در اقتصاد امروز ایران و آذربایجان غربی ندارند و روز به روز به سمت انقراض و پایان کار نزدیک میشوند.

تغییر ذائقه مردم، ورود بی رویه کالاهای لوکس به بازار از طریق معابر رسمی و غیر رسمی و کشورهای دیگر، بی تفاوتی به داشته های فرهنگی و عدم حمایت متولیان امر، مرگ این مشاغلی سنتی و هنرهای دستی را ساعت به ساعت نزدیکتر می کند.

دور از حقیقت نخواهد بود اگر بگوییم ناقوس مرگ مشاغل و هنرهای کهن دیار رنگین کمان اقوام و ادیان نواخته شده و فعالان هرکدام از این مشاغل از انگشتان دست تجاوز نمی کند؛ کارگاهایشان خالی از شاگرد و مشتری شده و محله های منسوب به این مشاغل در ارومیه و دیگر شهرها را غبار فراموشی گرفته است.

برای ماندگاری این مشاغل، کاری از سوی متولیان صورت نگرفته و تنها نگاه ها به انتظار مرگشان نشسته اند جایی که می توانستند این مشاغل و هنرهای اصیل را جاودانه سازند از کوچکترین کمک و حرکت دریغ کرده اند.

آنها بی‌تفاوت مانده اند ولی توریست های خارجی حسرت داشتن چنین مشاغلی را کشیده و به هنرمندان این دیار پیشنهاد فعالیت در کشور خودشان را داده اند.

نمونه بارز این مشاغل، نساجی سنتی آذربایجان غربی یا "جولایی" است که لغت آن در زبان کردی به جنب و جوش معنی می‌شود، نامش را از تحرک فراوان در هنگام بافتن وسایل مختلفی چون سجاده، پشه بند، لباس مردانه کردی گرفته است.  

 مردم این سرزمین با استفاده از هنر خود پوشاک مورد نیازشان را از پشم دام های کوچکی چون "گوسفند و بز" تامین می کردند و "جولایی" در حقیقت صنعت تولید پارچه های محلی آنان بود.

جولایی کاران با دقت و ظرافت زیادی تار و پودهایی را با نقش و نگارهای خاص به هم پیوند می دادند و بر اساس نیاز، انواع پارچه های مخصوص تهیه می کردند.

 محصولات نساجی سنتی شامل چارشیو "چادرشب یا رختخواب پیچ"، برمال "سجاده یا جانماز"، پوپشمین "پشه بند یا توری"، رانک و چوخه"لباس مردانه کردی"، بوزو "ساق بند" بوده است.

جولایی هنری با قدمت پنج هزارساله

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پیرانشهر و تنها فعال هنر صنعت "جولایی" یا نساجی سنتی آذربایجان غربی در این شهرستان گفت: تغییر ذائقه مردم در انتخاب دکوراسیون، معماری منازل و وجود وسایل خارجی به ظاهر شیک و ارزان قیمت دربازار زمینه فراموشی این صنعت را فراهم کرده است.

"سلیمان بشیری" با بیان اینکه نساجی سنتی( جولایی) قدمتی پنج هزارساله دارد، گفت: قبل از این بیش از ۲۰۰ کارگاه نساجی سنتی (جولایی) فعالیت می کرد ولی امروز از این تعداد، تنها یک کارگاه باقی مانده است و فعالان این کارگاه ها جذب مشاغل دیگری شده اند.

وی افزود: روزگاری اگر جهیزیه دختری خالی از" چارشیو" ، " برمال"، " سجاده یا جانماز" تولید شده در کارگاه های جولایی بود ناقص محسوب می شد و چندان به چشم نمی آمد.

وی اظهارداشت: به روز نبودن این کارگاه ها و به صرفه نبودن خرید محصولات تولیدی کارگاه های "جولایی" باعث شده این شغل سنتی و هنر زیبا رو به زوال بگذارد.

بشیری ادامه داد: باید همگام با تغییر معماری ساختمانها و شکل و نمای آنها تولیدات این کارگاه ها نیز به روز می شد تا می توانست ذائقه مخاطب را جلب کند.

رییس اداره میراث فرهنگی و گردشگری پیرانشهر ادامه داد: جبر زمان باعث به شماره افتادن نفس کارگاه های نساجی سنتی (جولایی) شده است.

"بشیری" اظهارداشت: وقتی قیمت سجاده پشمی ۱۵۰ تومان است خریدار ترجیح می دهد سجاده ارزانتر پنج هزار تومانی بخرد و همچنین زندگی ماشینی ، تغییر سلائق وعلاقمندی مردم به خرید وسایل به ظاهر شیک وارداتی عرصه را برای فعالیت این هنر تنگ کرده است.

وی اظهارداشت: تبعات اقتصادی فراموشی و یا بی رونق شدن بازار کارگاه های نساجی سنتی چندان پر رنگ نیست ولی آنچه پررنگ و خطرناک است تبعات فرهنگی و قطع ارتباط نسل امروز با گذشته و تعلقات فرهنگی خود است.

رییس میراث فرهنگی پیرانشهر به راه اندازی مرکز احیای نساجی سنتی در اداره میراث فرهنگی پیرانشهر اشارهه کرد و گفت: دراین راستا دو دستگاه دراداره مستقر شده و با آن هم کار می کنیم و هم  آموزش می دهیم.

تنورسازی صنعت ۵۰۰ ساله ای که به سختی نفس می کشد

کارشناس مشاغل سنتی با بیان اینکه هر از چندگاهی یک مشتری از اصفهان، مشهد، تبریز یا دیگرهای شهرهای کشور وارد منطقه می شود و تنورهای سنتی دست ساز و گلی را خریداری می کند، گفت: محله تنورسازان ارومیه جایگاه خود را از دست داده و جولانگاه بسازبفروش ها شده است.

به گفته زلفعلی اسحق پور از ۷۰ تنورساز این محله تنها سه تنورساز باقی مانده است که آنان نیز در سایه بی مهری ها و بی توجهی ها حال خوشی برای فعالیت در این صنعت در حال افول ندارند.

وی با اشاره به اینکه افول این صنعت ۱۰۰ نفر را به صورت مستقیم بیکار کرده است، ادامه داد: تنورسازی در ارومیه طی سال های گذشته با بی مهری های زیادی مواجه شده و نهادهای مربوطه از جمله اتحادیه نانوایان موانعی بر سر راه نانوایی های سنتی قرار داده است تا ماشین آلات،جایگزین تنورهای سنتی شود آنان با ارایه نرخ های غیرواقعی نانوایان سنتی را از صحنه بیرون راندند.

 به گفته وی، نان تنوری می‌تواند توریست جذب کند و در دیدارهایی که گردشگران خارجی از این محله داشتند، علاوه بر خرید تنور و انتقال آن به کشور خود از ما خواسته اند تا به کشور آنان برویم و در آنجا به صنعت تنورسازی ادامه دهیم.

وی افزود: بسیاری از گردشگران خارجی به خاطر نبود این صنعت در کشورشان افسوس می خورند و معتقد هستند که صنعت تنورسازی این محله ظرفیت تبدیل شدن به اثار تاریخی و میراث صنعتی را دارد.

وی اضافه کرد: خریداران خارجی تنور در سال های اخیر از کشورهای آلمان، ارمنستان، عراق، ترکیه، جمهوری آذربایجان، روسیه و دیگر کشورها هستند و مشتریان داخلی نیز از تسوج، شبستر، تبریز و مهاباد به این محله مراجعه می کنند.

کمرنگ شدن ساخت سفال های تاریخی تنوری در آذربایجان غربی 

 معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی نیز گفت: از هزاره ششم قبل از میلاد سفال هایی شبیه به تنور وجود داشته و این سفال ها به مرور زمان تغییر شکل یافته و برای پخت نان سنتی بکار گرفته شده است.

 حسن سپهرفر افزود: روزگاری در روستاهای ارومیه زنان به صنعت تنور سازی می پرداختند ولی پس از دهه ۵۰، آرام آرام مردان وارد میدان شدند و تنورسازی و پخت نان سنتی را در کنار زنان بر عهده گرفتند.

وی ادامه داد: در محله تنورسازان ارومیه بیش از ۵۰ خانوار به صنعت تنورسازی مشغول بودند ولی امروز تنها سه کارگاه تنور سازی پابرجا مانده است.  

 وی گفت: صنعت تنورسازی ارومیه در حال حاضر به ثبت ملی رسیده و در فهرست آثار ناملموس جای گرفته است.

 صنعت "چلنگری" درآستانه افول

 مردم شناس و پژوهشگر ارومیه ای نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: صنعت چلنگری به مدت ۲۰۰ سال ابزار آلات کشاورزی روستاییان و دیگر اقشار مردم را تامین می کرد ولی امروز رونق این صنعت کم شده و زندگی مدرن براین صنعت کهن نیز سایه افکنده است.

عیسی عزیزنژاد ادامه داد: تنها پیشکسوتان این صنعت در راسته چلنگران (آهنگران ) بازار ارومیه مشغول به کار هستند و همچنان آهن را برپتک می کوبند.

وی اظهار داشت: هرشغل، صنعت و هنری در معرض تهدیدات کوتاه مدت و بلند مدت قرار دارد و خواسته و ناخواسته در اثر تغییرات زمانی وعوض شدن سبک و سیاق زندگی مردم در مسیر فراموشی قرار می گیرد.

وی اظهار داشت: گاهی وقت ها سلائق و نیازهای جامعه نه سال به سال بلکه هفته به هفته تغییر می کند و همین وضعیت بسیاری از هنرها و مشاغل سنتی کهن را در وادی فراموشی قرار می دهد.

وی اظهارداشت: هیچکدام از محصولات مشاغل سنتی در تبلیغات رسانه ای و فضای مجازی نمی گنجد بلکه به جای آنها وسایل به روز و مورد علاقه مخاطبان قرار می گیرد و همین بی نصیب ماندن مشاغل سنتی و هنرهای اصیل از تبلیغات رسانه ای و فضای مجازی آنها را در آستانه افول قرار می دهد.

این مردم شناس و پژوهشگر ارومیه ای افزود: هراندازه تکنولوژی وارد زندگی مردم می شود، به همان اندازه مشاغل سنتی و هنرهای کهن عقب نشینی می کند.

عزیزنژاد اظهار داشت: امروز بازار مشاغل سنتی نظیر چلنگری، جولایی، تنور سازی و حتی هنرهای دیگر بسیار سرد شده  و رونق چندانی ندارد.

 افول بسیاری از مشاغل سنتی در عصر حاضر با پیشرفت های تکنولوژی دور از انتظار نیست ولی در عین حال صیانت از صنایعی که بخشی از فرهنگ و هویت مناطق و ظرفیتی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به شمار می رود، نباید از دید برنامه ریزان و بویژه قانونگذاران دور بماند.

آذربایجان‌غربی با ۱۷ شهرستان همواره از استان‌های پیشرو در حوزه مشاغل سنتی بوده‌است که نیاز به حمایت جدی مسوولان و درکنار آن توجه مردم برای احیای مشاغل گذشتگان دارد.