درگیری در قره باغ؛ ضرورت توجه جدی کشورهای منطقه به حل بحران

در همین ارتباط باکو و ایروان به طور جداگانه با صدور بیانیه هایی یکدیگر را متهم به آغاز این درگیری کردند. نخست وزارت دفاع جمهوری آذربایجان در بیانیه خود نیروهای ارمنستان را به آغاز عملیات متهم کرد و پس از آن نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان هم اعلام کرد که جمهوری آذربایجان آغاز کننده حمله بوده است .

این حملات که به طور عمده در مناطق مسکونی مرزی اتفاق افتاد بار دیگر موجب بروز خسارت های جانی و مالی و کشته شدن چندین فرد غیرنظامی شد.

گزارش ها حاکی از آن است که، نیروهای ارمنستان با استفاده  از سلاح های سنگین از جمله آتش سنگین توپخانه مواضع واحدهای ارتش جمهوری آذربایجان را در امتداد مناطق مرزی و نیز روستاهای مرزی " قاپانلی " شهرستان " ترتر "، "چیراغلی " و "ارتا قروند" شهرسیتان "آقدام "،  "آلخانلی " و شکوربیکلی " شهرستان "فضولی " و " جوجوق مرجانلی " شهرستان " جبرایل " را  مورد هدف قرار داده که بر اثر آن تعدادی از افراد غیر نظامی کشته و یا زخمی شده اند .

پیشینه 

بحران قره باغ که در فوریه سال ۱۹۸۸ تبدیل به یک جنگ ویرانگر شد و تا مارس ۱۹۹۴ ادامه یافت، در ناحیه ای به همین نام در جنوب جمهوری آذربایجان رخ داد. در این منطقه که عمده جمعیت آن ارمنی هستند، با پشتیبانی ارمنستان و مقابله جمهوری آذربایجان یک جنگ تمام عیار شکل گرفت و همانطور که عنوان شد حدود ۶ سال به طول انجامید که طی آن حدود ۳۵ هزار نفر کشته و بیش از ۸۰۰ هزار نفر نیز از منازل خود آواره شدند.

با اوج گیری بحران هر یک از طرف های درگیر سعی در پاکسازی قومی از منطقه کردند که خود یک فاجعه فرهنگی و قومیتی را نیز به دنبال داشت.

هر چند از همان ابتدای درگیری در قرع باغ بازیگران زیادی از اروپا گرفته تا آمریکا و آسیا وارد بحران شدند و طرح های زیادی را نیز ارایه کردند، اما به نظر می رسد تاکنون این طرح ها از جمله تاسیس کارگروه مینسک هیچ یک به نتیجه مطلوب خود نرسیده و منطقه همچنان در حالت نه صلح و جنگ باقی مانده است.

روسیه به همراه فرانسه و آمریکا از سال ۱۹۹۷ میلادی ریاست مشترک در گروه میانجی مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا ویژه حل مسالمت‌آمیز مناقشه قره‌باغ  را بر عهده دارد .

اما بدون قضاوت در مورد صحت و سقم ادعاهای هر یک از طرفین درگیر و این که کدام طرف توانسته تاکنون بیشترین خسارت را طی سه دهه درگیری به طرف مقابل وارد سازد، در این درگیری نکاتی وجود دارد که بخشی از آن به زمان شوروی قبل از فروپاشی و سیاست کوچ اجباری برخی اقوام به نقاط دیگر در زمان استالین باز می گردد و بخشی نیز مربوط به شرایط و تصمیمات غیر منطقی برخی مقامات هر دو دولت باکو و ایروان می شود، البته هرگز نمی توان دخالت پنهان و آشکار برخی دولت های خارج از منطقه را برای بهم ریختن اوضاع در قره باغ نادیده گرفت که به همین علت ضرورت فعال کردن مکانیسمی برای حل این مناقشه قدیمی توسط کشورهای منطقه بیش از گذشته احساس می شود.

تشکیل کارگروه مینسک برای حل اختلاف قره باغ

مناقشه و اختلاف میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ کوهستانی در سال ۱۹۸۸ میلادی آغاز و در سال ۱۹۹۲ به درگیری نظامی منجر شد. در نتیجه این مناقشه منطقه قره باغ کوهستانی جمهوری آذربایجان و هفت شهرستان همجوار آن به اشغال نیروهای ارمنستان درآمد. 

در ماه می سال ۱۹۹۴ میلادی میان طرفین مناقشه، رژیم آتش بس برقرار شد، ولی میانجیگری بین المللی از سوی سازمان امنیت و همکاری اروپا (موسوم به مینسک) به ریاست مشترک روسیه، فرانسه و آمریکا برای حل مسالمت آمیز این مناقشه تا به حال نتیجه ای نداشته است.

کارگروه موسوم به گروه مینسک در سال ۱۹۹۲ توسط سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) برای حل مشکل قره باغ تاسیس شد. این کارگروه در سال ۹۲ میلادی در شهر مینسک پایتخت بلاروس به دنبال نشست چندین کشور تشکیل شد و به همین علت نام گروه مینسک به آن اطلاق شد. 

گروه یاد شده که عهده دار حل و فصل مناقشه قره باغ بود، پس از گذشت بیش از سه دهه نتوانست در ماموریت اصلی خود به درستی ایفای نقش کند و به همین علت به اعتقاد بسیاری از کارشناسان گروه مینسک اکنون به گروهی شکست خورده و فاقد کارایی لازم برای حل بحران قره باغ تبدیل شده است.

 ضرورت حل مناقشه قره باغ از سوی کشورهای منطقه 

همانگونه که گفته شد گروه مینسک تاکنون نتوانسته اقدام موثری برای پایان دادن به مناقشه قره باغ صورت دهد و به همین علت به نظر می رسد کشورهای غربی به خصوص برخی از اعضای مینسک مایل به اتمام این مناقشه به دلایل مختلف نیستند.

از جمله دلایلی که می توان برای گرم نگه داشتن آتش مناقشه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در قره باغ عنوان کرد این است که آنها (غربی ها) بدون تردید منافعی در منطقه دارند که حفظ آن را در بحرانی بودن منطقه می بینند.

هرگونه ادعای غربی ها و به ویژه آمریکا برای حل مناقشه قره باغ و بی تفاوتی آنها در قبال درگیری های خونین در منطقه با هدف تامین امنیت انتقال انرژی و حضور در منطقه و گسترش دادن کمربند امنیتی به دور برخی کشورها و نظارت از نزدیک بر آنها از جمله روسیه و ایران و خیمه زدن بر منابع نفت و انرژی کشورهای قفقاز جنوبی و حاشیه خزر، صورت می گیرد.

به همین علت کشورهای غربی به بهانه حل مناقشه قره باغ با سرگرم کردن مردم و دولت های منطقه به تداوم بحران تلاش می کنند تا حضور خود را در این منطقه تثبیت کنند و باکو و ایروان نیز هر یک به طور مستقل بر این موضوع واقفند که غربی ها و به ویژه ایالات متحده آمریکا هرگز به دنبال حل این مناقشه نبوده و نخواهند بود.

بر این اساس به نظر می رسد در وهله اول جمهوری آذربایجان و ارمنستان باید با درک صحیح از شرایط منطقه بکوشند تا با کنار گذاشتن اختلافات و با تشکیل کارگروهی ویژه مسایل مورد اختلاف خود را دور یک میز مورد بررسی قرار دهند و در صورت نیاز به ورود بازیگران دیگر، این کشورهای منطقه هستند که خواهند توانست با لحاظ منافع هر دو طرف آذری و ارمنی، مانع خون ریزی بیشتر و بروز خسارت های مادی و روانی برای ساکنان منطقه شوند.