رازهای سودآوری در بورس برای سهامداران تازه وارد

روزنامه تجارت شنبه ۱۹ مهر در گفت وگو با کارشناسان بازار سرمایه نوشت: بررسی صندوق های سرمایه گذاری نیز از عملکرد موفقیت آمیز آنها حکایت دارد. در سال ۹۸ صندوق های سرمایه گذاری مطابق با روال معاملاتی خود، توانستند روندی همگام با شاخص کل بورس و در بعضی موارد با بازدهی بیشتر از این نماگر را به نمایش گذارند. با این وجود در حال حاضر نزدیک به ۸۰ درصد معاملات بازار سرمایه از طریق سرمایه گذاران حقیقی و اغلب به صورت برخط و تنها ۵ درصد معاملات از طریق صندوق های سرمایه گذاری در حال انجام است. دلایل مختلفی از سوی کارشناسان در این خصوص عنوان می شود. پیمان تاتایی، کارشناس بورس کم توجهی به استفاده از ابزارهای جدید از سوی صندوق ها، محدودیت نقدشوندگی و موانع صندوقها در افزایش سرمایه را از مهمترین چالش های صندوق های سرمایه گذاری بورس عنوان می کند.

از سال ۹۸ به دلایل مختلفی از جمله افزایش نقدیندگی ها، رکود در بازارهای موازی و حمایت دولت از بازار سرمایه، بورس به پارکینگی جدید برای ورود پول های تازه نفس تبدیل شد. این روند با شیوع کرونا در سال جاری و به دلیل محدودیت های فیزیکی سایر بازارها تشدید شد و بر این اساس شاهد موج جدیدی از تازه واردان به بورس بودیم. بر اساس آخرین گزارش ها حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی توسط تازه واردها به بازار سرمایه وارد و بیش از ۴.۵ میلیون کد بورسی در سال جاری صادر شد. با آزادسازی سهام عدالت، بازار سرمایه عمیق تر و مجموع افرادی که به نوعی با این بازار در ارتباط بودند به بیش از ۵۰ میلیون نفر رسید. همچنین بازدهی این بازار با سبقت قابل توجه نسبت به سایر بازارها به ۳۰۰ درصد در تا مرداد ماه رسید. اما این روند از ۱۹ مرداد تغییر کرد و بر این اساس شاهد عقبگرد شاخص از کانال دو میلیون به زیر یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد بودیم؛ موضوعی که بسیاری از کارشناسان آن را پیش بینی کرده و بر ضرورت سرمایه گذاری از سوی سهامداران تازه وارد از طریق صندوق های سرمایه گذاری تاکید می کردند. از همان ابتدا کارشناسان، بی تجربگی سهامداران تازه وارد به بورس را عامل مهمی در آشفتگی های اخیر بازار عنوان می کردند و بر این باور بودند که صندوق های سرمایه گذاری برای افرادی که دانش و فرصت کافی برای فعالیت در بازار سرمایه را ندارند، بهترین گزینه است. با این وجود به گفته آنها برخی مشکلات و چالش ها مانع از استقبال سرمایه گذاری از طریق صندوق ها بوده که با حل آنها می توان نسبت به مدیریت نوسانات بازار و همچنین پرهیز از رفتارهای هیجانی در بازار سرمایه و جلوگیری از زیان سهامداران امیدوار بود.

مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران با انتقاد از سهم کم صندوق های سرمایه گذاری از معاملات بورسی گفت: برای بازاری با ثبات، نیاز به سرمایه گذاری از طریق صندوق ها و به عبارتی حضور غیرمستقیم سهام داران حقیقی داریم. رضا کیانی با اشاره به اهمیت صندوق های سرمایه گذاری برای مدیریت ریسک سهامداران گفت: «حجم معاملاتی که سرمایه گذاران حقیقی در بازار دارند به مراتب بیشتر از حجم معاملاتی است که سرمایه گذاران حقوقی در بازار دارند و سرمایه گذاران تازه وارد بجای اینکه به صورت غیرمستقیم و از طریق نهادهای حرفه ای و واسط مثل صندوق های سرمایه گذاری وارد بازار شوند ترجیح دادند خود به صورت مستقیم وارد بازار شوند.»

او با بیان اینکه بازار سرمایه یک بازار تخصصی است که پیچیدگی های خاص خود را دارد افزود: زمانی که سرمایه گذاران غیر حرفه ای وارد بازار سرمایه می شوند امکان دارد اسیر جو هیجانی شوند که این امر موجب انجام خرید و فروش سریع سهام و در نتیجه ضرر و زیان شدیدی را به دنبال دارد.

موانع و راهکارهای سرمایه گذاری در صندوق ها

پیمان تاتایی، کارشناس بورس در گفت وگو با روزنامه تجارت با اشاره به اهمیت صندوق ها در مدیریت نوسانات بازارسرمایه در خصوص موانع سرمایه گذاری در صندوق ها گفت: یکی از این مشکلات به موضوع تغییر ماهیت صندوق های ثابت باز می گردد. او با بیان اینکه در حال حاضر صندوق های ثایت به ابزار سیاست گذاری در جهت کمک به بازار سهام تبدیل شده اند گفت: به عنوان مثال شاهد هستیم که مثلا درصد مجاز سهام این صندوق ها ۵ تا ۱۰ درصد است که سازمان بورس آن را در جهت کمک به بازار سهام یا جلوگیری از رشد حبابی آن تغییر می دهد.

این کارشناس بورس در ادامه با بیان اینکه در این سیاستگذاری ها کمتر منافع خود این صندوق ها مورد توجه قرار می گیرد گفت: این صندوق ها بیشتر ابزار اعمال سیاست در بقیه حوزه هایی بودند که مدنظر سیاستگذار این بخش بوده است.

او با اشاره به تکلیف این صندوق ها در سال ۹۶ گفت: این شرکت ها علی رغم ماهیتشان که ارائه سود ثابت بود، مجبور شدند که سهام داشته باشند و بر این اساس NAV هایشان نوسان گرفت که در ادامه برای آنها مشکل آفرین شد. تاتایی در بخش دیگری از اظهارات خود به صندوق های سهام و مختلط اشاره کرد و گفت: یکی از چالش های این صندوق ها کم توجهی به استفاده از ابزارهای جدید و مدیریت حرفه ای بوده است. وی با بیان اینکه در حال حاضر صندوق های سرمایه گذاری همان اقدامی را انجام می دهند که سهامداران حقیقی از طریق معاملات برخط انجام می دهند افزود: صندوق های سرمایه گذاری باید نقطه تمایزی داشته باشند و با استفاده از ابزارهای متنوع و جدید از جمله اختیار معامله و قراردادهای آتی حتی می توانند در بازار منفی هم سود کسب کنند.

این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به اهمیت ماهیت صندوق های سرمایه گذاری نسبت به ضرورت رفع مشکلات آنها تاکید و به سهامداران تازه وارد در مورد ریسک سرمایه گذاری مستقیم هشدار داد. مدیر اسبق صندوق تامین سرمایه امید تصریح کرد: سیاستگذاران می توانند با اصلاح سازوکارهای صندوق ها و آموزش های لازم به سهامداران مبنی بر ضرورت استفاده از این صندوق ها از فروش های هیجانی و ریزش بازار در شرایط که نااطمینانی بر بازار حاکم می شود جلوگیری کنند. او الزام استفاده از ابزارهای جدید را مهمترین راهکار توسعه صندوق ها عنوان کرد و گفت: اگرچه محدودیت هایی در صندوق ها بوده اما با تنوع دادن به ابزارها والزام مدیران به استفاده از آن می توان امیدوار بود که شاهد مدیریت حرفه ای تری در این صندوق ها باشیم. این کارشناس بازار سرمایه در ادامه افزود: در حال حاضر به نوعی شاهد نوعی شرایط اتوپایلوت و خودکار هستیم و این مساله موجب شده هر زمان که بازار صعودی باشد صندوق ها نیز در تشدید وضعیت صعودی موثر باشند و هر زمان که بازار روندی نزولی می گیرد با افزایش ابطال در صندوق ها روند نزولی بورس تشدید می شود. بر این اساس نیاز است صندوق های سهام و مختلط به سراغ ابزارهای جدیدتری برای مدیریت ریسکشان بروند و سازمان هم نگاه تخصصی تری به هر دو صندوق ها داشته باشد.

وی در ادامه با انتقاد از فرآیند طولانی و دسترسی سخت مردم به صدور و ابطال واحدهای سرمایه گذاری این مساله را از دیگر موانع سرمایه گذاری صندوق ها عنوان کرد و گفت: دسترسی به صدور و ابطال صندوق های سرمایه گذاری مشکلاتی را برای سرمایه گذاران ایجاد می کند، از این رو بسیاری از مردم قید صندوق ها آن را می زنند. مدیر اسبق دارایی های شرکت تامین سرمایه امید گفت: به عنوان مثال صندوق سهامی اگر بخواهد سرمایه گذاری را جذب کند امروز که پول را می گیرد، به NAV فردا برایش محاسبه می شود. خود NAV فردا پس فردا کاری محاسبه می شود. او تعطیلی های زیاد را یکی از چالش های نقدشوندگی در صندوق ها عنوان کرد و گفت: به عنوان مثال اگر سرمایه گذاری سه شنبه این هفته پولش را واریز کند و هفته آینده برایش واحد صادر شود این فاصله برایش زیان آور است و بر این اساس ضروری است تا به نقدشوندگی توجه شود. او افزود: وقتی سهامدار ابطال می زند سه چهار روز بعد پولش را می گیرد در صورتیکه صندوق های ETF تا حد زیادی این مشکل را حل کرده اند و رشد قابل توجهی نیز داشته اند. به گفته او اگر صدور و ابطال صندوق ها از طریق سامانه های معاملاتی بورس تسهیل شود بخش بیشتری از منابع مالی موجود از طریق نهادهای مالی وارد بازار می شود. تاتایی درخواست افزایش سرمایه و موانع قانونی صورت گرفته در این زمینه را یکی دیگر از مشکلات صندوق ها عنوان کرد و گفت: به طور کلی وقتی محدودیت می گذاریم صف و تاخیر ایجاد می شود. او افزود: این مساله دو بدی دارد. یکی اینکه منابعی که باید جذب کنیم را جذب نمی کنیم و دیگری اینکه ممکن است سرمایه ها به صندوقی رود که عملکرد قابل توجهی نداشته است. به عنوان مثال از چهار صندوق وقتی سقف سه تای آنها پرمی شود و چهارمی به دلیل اینکه عملکرد خوبی نداشته خالی مانده اگر در این شرایط سه صندوق دیگر بسته اعلام و برای آن محدودیت در نظر گرفته شود در واقع خواه ناخواه به سمت صندوقی می رویم که عملکرد خوبی نداشته است. در این شرایط اگرچه نگرانی بازارساز از ریسک حاکم را درک می کنیم اما به نظرم راهکارهای دیگری به جز در نظر گرفتن سقف وجود دارد که یکی از عوامل افزایش سهم صندوق ها از معاملات است.

مدیر اسبق دارایی های شرکت تامین سرمایه امید تصریح کرد: صندوق های سرمایه گذاری مزایای بسیاری برای سهامداران تازه وارد دارند و آنهم NAV است. لذا به سهامداران توصیه می شود تا با استفاده از صندوق ها ریسک های موجود در بازار را مدیریت کنند.

این کارشناس بازار سرمایه در بخش دیگری از اظهارات خود با تاکید بر اینکه رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری باید به صورت جدی در دستور کار بورس قرار گیرد در خصوص علت کم توجهی به آن گفت: در کشورمان کسی صندوق ها را بر اساس ریسک ارزیابی نمی کند. یک سایت مرجع به نام "فیپیران" داریم که صندوق ها را بر اساس بازدهی یک ماهه تا سه ماهه رتبه بندی می کنند. تا وقتی فقط بازدهی ملاک قرار گیرد، رتبه بندی اطلاعات بیشتر از بازدهی نمی تواند بدهد. او با ذکر مثالی در این زمینه گفت: مثلا صندوقی سهم های به اصطلاح زیرخاکی خریداری کرده اما هنوز موعد شکوفایی آن نشده است. در این صورت شاید بازدهی صندوق پایین تر از شاخص باشد ولی چند ماه دیگر بازار به اشتباه خود پی می برد و به سمت سهم های صندوق بازمی گردد و بر این اساس صندوق بازدهی اش بالا می رود. اما این در حالی است که در رتبه بندی لحاظ نمی شود و شخص براساس بازدهی یک تا سه ماه طبقه بندی می کند و می گوید مثلا صندوق عملکرد خوب یا بدی داشته است. این کارشناس بازار سرمایه تاکید کرد: قبل از اینکه سراغ رتبه بندی برویم لازم است آن معیارهایی که برای جامعه مهم است به غیر از بازدهی را مشخص کنیم و بخشی هم آموزش دهیم که این ها باید برایتان مهم باشد. از سوی دیگر هزینه های این رتبه بندی برای مدیران است که این مساله نیز عاملی برای جدی نگرفتن رتبه بندی صندوق ها بوده است. به گفته او مساله رتبه بندی هم هزینه مادی و هم هزینه افشا برای مدیران دارد و بر این اساس رغبتی برای آن وجود نداشته است.

مزیت های صندوق های سرمایه گذاری

صندوق های سرمایه گذاری با داشتن سبد متنوعی از سهام، سپرده های بانکی و سایر اوراق، ریسک سرمایه گذاری را به شدت کاهش می دهند. از سویی دیگر این صندوق ها تحت نظارت سازمان بورس هستند و فعالیت آنها با شفافیت بالایی انجام میشود.

از سویی دیگر وجود تیم تحلیل گر و مدیران سرمایه گذاری در صندوق ها از دیگر مزایای سرمایه گذاری از طریق صندوق هاست که کارشناسان به آن اشاره می کنند. معاملاتی که در صندوق ها انجام می شود توسط بررسی تحلیل گران بازار بررسی می شود و همین مورد باعث کم شدن ریسک سرمایه گذاری خواهد شد. همچنین صندوق های سرمایه گذاری ابزاری مناسب برای سرمایه گذاران خرد است و سرمایه گذاران خرد می توانند با خرید دلخواه هر واحد از این صندوق ها، سرمایهگذاری کم ریسکی را تجربه کنند.

عملکرد موفقیت آمیز صندوق ها در سال ٩٨

در سالی که گذشت از مجموع ۱۵۶صندوق فعال در بازار سرمایه، ۲۲صندوق با بازدهیهای به مراتب بیشتر از عملکرد شاخص بورس، از این نماگر سبقت گرفتند. در سال گذشته برترین صندوق های با درآمد ثابت که به دلیل ریسک کم در مقابل صندوق مختلط بازدهی کمتری دارند توانستند بازدهی در محدوده ۵۳درصد (دو برابر سود سپرده بانکی) را به نمایش گذارند که نشان دهنده عملکرد موفقیت آمیز آنها بوده است. همچنین صندوق های مختلط نیز عملکرد قابل قبولی در سال گذشته داشتند. این صندوق ها با ایجاد توازن در ترکیب دارایی های خود رویه متعادل تری را در ریسک و بازده اتخاذ می کنند. در واقع صندوق های مزبور تقریبا به طور یکسان هم در سهام و حق تقدم سهام و هم در اوراق بهادار با درآمد ثابت و سپرده بانکی سرمایه گذاری می کنند. این امر سبب شد تا بازدهی آنها در سال گذشته به سطح ۱۸۵ درصد نیز برسد. بر اساس گزارش ها حدود ۷۰ صندوق در سهام و بیش از ۲۰۰ صندوق مشترک در بازار مشغول فعالیت هستند که توصیه می شود سرمایه گذاران از این طریق نقدینگی شان را وارد بورس کنند. کارشناسان معتقدند با توجه به NAV این صندوق ها مردم می توانند بهترین صندوق با بهترین عملکرد ممکن را انتخاب کنند تا ریسک کمتری در سرمایه گذاری را تجربه کنند. ریزش قیمت سهام از اواسط مرداد زیان بسیاری را به سهامداران تحمیل کرد، این درحالی است که صندوق های سرمایه گذاری با افت قیمت کمتری رو به رو شدند و بر این اساس ضروری است تا ضمن توجه سیاستگذار این بخش به اصلاح ساختارهای صندوق و تسهیل شرایط در آن توصیه های کارشناسان به سهامداران نیز در این زمینه جدی تر گرفته شود.