تکمیل پازل عرفانی و ادبی در آرامگاه فردوسی

دفن پیکر سلطان آواز ایران در کنار مقبره فردوسی بزرگ، تناسبی تاریخی و شگفت انگیز را برای بازماندگان آشکار کرد که تا قبل از وفات استاد شجریان بر همگان پوشیده بود، با تدفین پیکر استاد در این محل پازل حفظ زبان فارسی از حیث ساختاری که فردوسی بزرگ برای آن سی سال رنج برد و احیای گوشه های موسیقیایی، آوازی و ادبی که زحمت آن را استاد شجریان کشید، تکمیل گردید.
زندگی و مرگ حکیم ابوالقاسم فردوسی و استاد شجریان از حیث شباهت ساختاری و محتوایی نیز آنچنان شبیه و مکمل یگدیگرند که تو گویی شجریان دنباله حکیم ابوالقاسم فردوسی برای فتح اوج قله های افتخار زبان و ادبیات فارسی است و اگر شجریان نمی‌آمد، زحمت فردوسی برای اعتلای این زبان کافی نبود.

به استناد اغلب اسناد متقن موجود، حکیم ابوالقاسم فردوسی در سال  ۹۴۰ میلادی متولد و در سال ۱۰۲۰ میلادی وفات یافت، استاد محمدرضا شجریان نیز در سال ۱۹۴۰ میلادی متولد شد و در سال  ۲۰۲۰ میلادی چشم از جهان فرو بست.

هر دو با هزار سال اختلاف زمان، هشتاد سال عمر کردند و فخر ایران و فارسی زبانان دنیا شدند، با تولد شجریان تو گویی فردوسی دوباره در خاک خراسان زنده شد و کار ناتمام به تعالی رساندن هنر و موسیقی را در کنار شعر به پایان رساند.

همایون شجریان دیروز در سخنانی کوتاه در مراسم خاکسپاری پدرش گفت: هزار دستان موسیقی ایران را به خاک سپردیم و من به این مصرع شعر اشاره می‌کنم "به نام خداوند جان و خرد" همان‌طور که خرد، خرد خدایی است، جان هم، خدایی است.

وی در ادامه خطاب به مردمی که در مراسم تدفین استاد شجریان شرکت کرده بودند افزود: ما آرامش و اعتبار خود را از شما مردم می‌گیریم و از همه تشکر می‌کنم که با همه سختی‌های موجود در مراسم تشیع و تدفین استاد شجریان شرکت کردید. اگر این امکان وجود داشت، میلیون‌ها نفر از شما عزیزان می‌توانستند در این مراسم شرکت کنند، من به دستان شما بوسه می‌زنم.

پیکر مرحوم شجریان پس از ورود به محوطه آرامگاه فردوسی به سوی محل دفن تشییع شد و در درون قبر قرار گرفت، "همایون" فرزند هنرمند استاد فقید آواز ایران با چشمانی خیس از اشک فراق، مشغول خواندن ترانه "مرغ سحر" در سوگ پدر شد که صحنه‌ای عاطفی و تاثیرگذار برای همه حاضران ایجاد کرد.

داریوش پیرنیاکان، سالار عقیلی، حامد بهداد، سهراب پورناظری، علی‌اکبر شکارچی، پوریا اخوان، زیدالله طلوعی، وحید تاج، حسین ابریشم‌پور، مجتبی عسکری، حمیدرضا نوربخش و طهمورث پورناظری برخی از هنرمندان حاضر در این مراسم بودند.

مدیرعامل خانه موسیقی که در مراسم خاکسپاری حاضر بود، در سخنانی پیشنهاد کرد روز اول مهر زادروز محمدرضا شجریان به عنوان روز ملی موسیقی در تقویم ثبت شود.

حمیدرضا نوربخش افزود: در خصوص شجریان چه می‌توان گفت، چرا که همه او را به خوبی می‌شناسند. ایشان فراتر از آواز و هنر ایران بود و بر تارک تاریخ ایران خواهد ایستاد. کمتر هنرمند و شخصیتی را در تاریخ می‌توان در کنار استاد شجریان نهاد، شجریان از ایران هم فراتر بود و به تمام فارسی‌زبانان تعلق داشت.

خسرو آواز ایران دیروز در حالی در میان چشمان اشک‌بار دوستداران فرهنگ، ادبیات و موسیقی ایران زمین رهسپار خانه ابدی شد که علاوه بر نوای "ربنا" دوستداران و فرزندش تصنیف "مرغ سحر" را ناله کردند و از اعماق از این فراق آه حسرت کشیدند.

طبق اعلام رسمی این مراسم قرار بود ساعت هشت دیروز (شنبه) در آرامگاه فردوسی برگزار شود اما بسیاری از دوستداران مرحوم شجریان که از روز قبل خود را به این خطه رسانده بودند، شب را در این مکان صبح کردند. 

آیین رسمی با حضور اعضای خانواده مرحوم شجریان، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، برخی از مدیران خراسان رضوی همچون مدیران‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان، فرماندار شهرستان مشهد، شهردار و جمعی از اعضای شورای اسلامی این شهر، پیشکسوتان عرصه موسیقی، هنرمندان و علاقه‌مندان استاد آواز ایران در محوطه داخلی آرامگاه فردوسی برگزار  شد. 

آیین مذهبی خاکسپاری مرحوم محمدرضا شجریان همراه با پخش نوای جاودانه ربنای عرفانی استاد آواز ایران در محوطه آرامگاه فردوسی اجرا و پیکر وی در خاک توس در کنار آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی و جوار مقبره دیگر ادیبان پرآوازه زبان و ادبیات پارسی، آرام گرفت.

به خاطر شرایط حاد ناشی از شیوع ویروس همه‌گیر کرونا و لزوم رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی، آیین تدفین مرحوم شجریان در محل دفن وی با حضور تعداد محدود و حدود ۱۵۰ نفر در داخل محوطه آرامگاه فردوسی انجام شد.

جمعیت چند صد نفره علاقه‌مندان استاد بزرگ موسیقی ایران حاضر در توس نیز که بخاطر رعایت پروتکلهای پیشگیرانه بهداشتی امکان حضور در داخل محوطه آرامگاه فردوسی را نداشتند این مراسم را بطور همزمان با استفاده از تلویزیونهای بزرگ نصب شده در بیرون محوطه داخلی و جلوخان آرامگاه فردوسی بطور مستقیم و همزمان نظاره کردند. 

حین اجرای مراسم خاکسپاری، مردم حاضر در این منطقه به نشانه علاقه خود به مرحوم شجریان برخی از نواها و اشعار خوانده شده توسط آن استاد فقید همچون "مرغ سحر ناله سرکن" و "ای ایران مرز پر گهر" را زمزمه کردند.

همچنین اوایل بامداد دیروز متولیان برگزاری مراسم خاکسپاری مرحوم شجریان با چیدن منظم و بافاصله حدود پنج هزار صندلی در محوطه بیرونی آرامگاه فردوسی و جلوخان این مکان شرایط رفاهی لازم را با رعایت پروتکلهای بهداشتی برای رفاه حال جمعیت دوستدار استاد فقید آواز ایران که در این محل گردآمده بودند فراهم کردند.  

با پایان یافتن مراسم دیروز، از این پس همسایگی پیکر مرحوم محمدرضا شجریان با دیگر ادیبان شهیر ایران زمین همچون شاعر معاصر و همشهری وی "مهدی اخوان‌ ثالث" و دیگر شعرا مانند گلچین معانی، عماد خراسانی، ذبیح‌الله صاحبکار (سهی) و محمد قهرمان و گل سرسبد همه آنها یعنی حکیم فرزانه توس ابوالقاسم فردوسی آغاز شده است. 

این شعرا در مکانی به مساحت ۲ هزار مترمربع با نام "مقبره‌الشعرا" در مجموعه ۳۶۰ هکتاری شهر تاریخی توس که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده آرمیده‌اند.

شهر باستانی توس که قدمتش به پیش از دوران اسلامی بازمی‌گردد در طول تاریخ محل زایش و پرورش افزون بر ۵۰۰ نام آور بزرگ ایران زمین همچون فردوسی توسی، خواجه نصیرالدین توسی، شیخ توسی، خواجه نظام‌الملک توسی و امام محمد غزالی است که شهرت و آوازه آنها جهانی و فراتر از مرزهای ایران است.

اکنون، استاد فقید آواز ایران مرحوم محمدرضا شجریان که در گستره تمدنی ایران و کشورهای فارسی‌زبان همچون افغانستان و تاجیکستان و دیگر نقاط سکونت فارسی‌زبانان در جهان چهره‌ای شناخته شده است به جمع خفتگان در خاک توس پیوسته است. 

محمدرضا شجریان برجسته‌ترین هنرمند عرصه آواز و موسیقی سنتی ایران که از وی با عنوان "خسرو آواز ایران" یاد می‌شود پس از تحمل دوره طولانی بیماری پنجشنبه شب هفته گذشته در سن ۸۰ سالگی در بیمارستان جم تهران درگذشت.
مرحوم شجریان سالها از بیماری ریه رنج می‌برد و طی روزهای اخیر به دلیل مشکلات ریوی و تنفس ناپایدار، افت فشار خون و افت سطح هوشیاری در بخش مراقبتهای ویژه بستری شده بود.
استاد شجریان زادهٔ اول مهر ۱۳۱۹ در مشهد، موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، خواننده و خوشنویس ایران زمین و نامزد ۲ جایزه گِرمی (Grammy Awards) بود و سایت انجمن آسیا وی را به‌ عنوان پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی معرفی کرده است . همچنین روزنامه ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی در سال ۲۰۱۰ و یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده‌ است.
مرحوم شجریان در طول فعالیت هنری خود موفق به تولید ۶۰ آلبوم موسیقی، خوانندگی در تیتراژ فیلمهایی همچون دلشدگان، ابجد و زمستان و اجرای دهها کنسرت داخلی و بین‌المللی شد. یادش گرامی باد.