احیای درنای سیبری، مفید یا بیهوده کاری

درنای سیبری یکی از صدها پرنده در دنیاست که شعله انقراض دامن او را گرفته، به اعتقاد کارشناسان، درنای سیبری پرنده‌ای به شدت در معرض خطر انقراض است، این پرنده ظاهر خاصی دارد که آن را از دیگر پرندگان متمایز می‌کند، درنای سیبری پرنده‌ای بزرگ با قدی نزدیک به یک ‌و نیم متر و فاصله دو بال بیش از دو متر و بدنی یکدست سفید است که پاهای بلند سرخ‌ رنگی دارد و منقار بلند سیاهی روی صورت قرمز رنگ آن نشسته‌ است.

درنای سیبری به سه جمعیت اصلی شرقی، غربی و مرکزی تقسیم می‌شده؛ جمعیت مرکزی آن به هند مهاجرت می کرد که منقرض شد، جمعیت غربی به ایران می آمد که الان فقط یک درنای نر با نام امید از آن باقی مانده که با تلف شدن آن این جمعیت نیز کامل منقرض می شود اما جمعیت شرقی آن هنوز وجود دارد و می گویند که سه هزار درنا از آن همچنان به چین مهاجرت می کند.

صدای فلوت مانند و آهنگین درناها جلوه خاصی به این پرنده بخشیده است، درناها برای زندگی به آب وابسته اند به طوری که تغذیه، لانه‌سازی، زادآوری و زمستان‌گذرانی این پرنده در تالاب‌های ترجیحا وسیع و کم عمق (حداکثر ۳۰ سانتیمتر) آب شیرین با میدان دید مناسب است و بیشتر از ریشه‌ها، جوانه‌ها، دانه‌های گیاهان آبزی، حشرات، ماهی‌ها و جوندگان کوچک تغذیه می‌کنند. درنای سیبری معمولا دو تخم می گذارد که غالبا یکی از آنها به جوجه تبدیل می شود بنابراین با این زادآوری محدود و تهدیداتی که وجود دارد ، سایه انقراض کامل تمام جمعیت درناها بر سر این پرنده همچنان می رقصد.

عواملی مانند از بین رفتن تالاب‌ها، پایین آمدن سطح آب تالاب ها به علت توسعه کشاورزی، افزایش بهره‌برداری انسانی از منابع آبی، افزایش استخراج نفت در سایت هایی که این پرنده در آن زمستان‌گذرانی می‌کند و شکار جمعیت این پرنده را در معرض خطر انقراض قرار داده است.

اما امید تک درنای سیبری ۱۲ سال است که تنها به ایران و به تالاب فریدونکنار می آید و به تنهایی زمستان گذرانی می کند و دوباره به سیبری بر می گردد؛ روزی که این درنا دیگر به ایران نیاید یعنی نسل جمعیت غربی درنای سیبری هم مانند جمعیت مرکزی آن کامل منقرض شده که جای تاسف دارد.

امید جفت خود آرزو را در یک شب سرد و توفانی با شلیک گلوله شکارچیان از دست داد شاید باید این سرنوشت را برای دیگر گونه ها نیز متصور شد که با وجود شرایط ایجاد شده در تالاب میانکاله و شکار بی رحمانه پرندگان که بی شباهت به کشتار دسته جمعی نیست، این سرنوشت دور از انتظار نباشد.

چندی پیش بابک دین پرست معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منطقه ای وزارت کشور از طرح پیشنهادی استان مازندران به مرکز علمی و فناوری ریاست جمهوری برای تکثیر احتمالی درنای سیبری به شرکت های دانش بنیان خبر داد و گفت که باید برنامه های اجرایی در این حوزه با حساسیت کامل و همه جانبه نگری اجرا شود تا آسیبی به این پرنده نرسد، این در حالی است که در دهه ۷۰ شمسی بنیاد جهانی درناها طرح احیای درناها را با اعتبار یک میلیون و ۲۰۰ هزار دلاری در فریدونکنار اجرا کرد اما به سرانجام نرسید و به اعتقاد محمد علی یکتا نیک کارشناس حیات وحش و عضو کمپین پرواز معتقد است که این پروژه کاملا شکست خورده و اجرای دوباره چنین طرحی دوباره کاری است.

وی در گفت وگو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: بنیاد جهانی درناها در دهه ۷۰ شمسی طرح احیای درناها را در ایران آغاز کرد؛ در واقع یک کار بین المللی با بودجه صندوق جهانی محیط زیست و حضور کارشناسان خارجی و همکاری سازمان حفاظت محیط زیست، روسیه و بنیاد جهانی درناها انجام شد و می خواستند جمعیت درناها را احیا کنند که با وجود هزینه بسیار، موفق نشدند چون مسیر را اشتباه رفته بودند؛ آنها آمدند تعدادی درنای پرورشی را وارد منطقه کردند حتی با کایت به آنها آموزش پرواز دادند و فردی که متخصص پرواز دادن به این درناها بود با پاراگلایدر سقوط کرد و کشته شد؛ همه این اتفاقات افتاد اما این پروژه شکست خورد چون اولویت آنها درست نبود.

وی افزود: زمانی که این پروژه را در ایران آغاز کردند هنوز هشت درنای سیبری وحشی موجود بود، اشتباهی که کردند این بود که نگفتند که از این گنج هشت درنای وحشی محافظت و بستر را برای زنده مانند آنها فراهم کنیم بعد درناهای اهلی را به آنها اضافه کنند، آمدند اول آن هشت درنا را از بین بردند بعد تصمیم گرفتند که اهلی ها را وارد منطقه کنند که موفق نشدند و حالا باز هم می خواهند همان کار را تکرار کنند.

یکتا نیک با بیان اینکه برای اجرای این پروژه حتی رییس بنیاد حفاظت از درناها به ایران آمده بود، گفت: تعدادی درنای تکثیر در اسارت در مرکز اوکراین داشتند که آنها را وارد ایران و در دامگاه ها رها کردند، آن زمان هنوز هشت درنای وحشی دیگر در منطقه بود اما آنها به صیادان گفتند که این درناها را زنده گیری کنند تا به پاهای آنها فرستنده نصب کنند که متاسفانه بعد از آن هر درنای وحشی که اینگونه صید و به پایش فرستنده نصب شد دیگر هرگز در منطقه دیده نشد.

وی ادامه داد: یعنی به جای اینکه اولویت را حفظ زیستگاه بگذارند و منطقه را از حالت صیدگاهی خارج و امنیت را برقرار کنند؛ نه تنها این اعتبار را برای آن هزینه نکردند بلکه درناهای وحشی را هم از بین بردند بعد چند درنای تکثیر در اسارت را در منطقه رها سازی کردند با این توجیه که این درناها با درناهای وحشی به روسیه برگردند و این مسیر را یاد بگیرند و احیا شوند تا به جمعیت آنها افزوده شود، یعنی درناهای وحشی را از بین بردند و سپس تلاش کردند که درناهای اهلی را جایگزین آنها کنند که این اهلی ها هم یا تیر خوردند یا گم شدند و دیگر پیدا نشدند فقط یکی از آنها در جاده قزوین پیدا شده بود که تا سالها در پارک پردیسان از آن نگهداری می شد و بعد از چند سال تلف شد و به این ترتیب مبلغ یک میلیون و ۲۰۰ هزار دلار از بین رفت و درنا هم منقرض شد حالا یکی از صیادان منطقه دوباره این طرح را مطرح کرده در حالی که این داستان یک بار امتحان شد و شکست خورد.

این کارشناس حیات وحش تاکید کرد: اکنون وضعیت درنای سیبری به گونه ای است که انگار عده ای می خواهند مرده ای را زنده کنند در حالی که الان در همان فریدونکنار یک سری گونه های دیگر وجود دارد که اگر امسال یا سال دیگر نه اما سه سال دیگر دقیقا وضعیت درنای سیبری را پیدا خواهند کرد.

وی گفت: از نظر علمی درنای سیبری را گونه ای منقرض شده در طبیعت می دانیم، هر چند که هنوز یک درنای سیبری (امید) وجود دارد اما این تک درنا به تنهایی برای ادامه نسل نمی تواند کاری کند بنابراین با از بین رفتن آن یکی هم، درنای سیبری غربی کامل در طبیعت منقرض می شود چون امید که قرار نیست تا ابد برود و بیاید، اما درنا در اسارت وجود دارد.

وی ادامه داد: بنابراین اجرای دوباره چنین پروژه ای یک طرح بی حاصل است در حالی که الان گونه هایی در فریدونکنار داریم که در آستانه انقراض قطعی قرار دارند مانند غاز پیشانی سفید کوچک، اردک بلوطی، اردک سرحنایی و عروس غاز بهتر است بیایند روی آنها سرمایه گذاری کنند؛ امیدی که از دست رفته دیگر نباید برای آن هزینه کنیم اما می توانیم الان غاز پیشانی سفید کوچک را از این قتل عام و انقراض نسل نجات دهیم که این کار با امن کردن زیستگاه ها میسر می شود. 

یکتا نیک گفت: صیادان و شکارچیان برای اینکه منطقه دامگاه ها به ظاهر امن باشد تیراندازی نمی کنند چون جمعیت شکار به صورت زنده گیری در دامگاه ها صدها برابر شکار با تفنگ است بنابراین با امن نگه داشتن ظاهری منطقه تلاش می کنند تا جمعیت زنده گیری پرندگان کاهش نیابد اما شب هایی که ملغمه توفان، باد و باران با هم رخ می دهد شکارچیان در اطراف دامگاه ها اقدام به تیر اندازی می کنند چون در این شرایط هم پرندگان ارتفاع پرواز خود را کم می کنند و هم اینکه صدای شلیک در منطقه خفه شده و طنین انداز نمی شود بنابراین پرندگان صدایی نمی شنوند که جفت امید یعنی آرزو هم در یکی از همین شب ها تیر خورد و از بین رفت اما گفتند گم شده است که البته این ادعا اصلا قابل قبول نیست.

وی افزود: این اتفاق در آخر فصل مهاجرت نیز رخ می دهد، آخر فصل که پرندگان در حال رها کردن دامگاه ها و بازگشت هستند شکارچیان دامگاه ها را رها کرده و با اسلحه اقدام به شکار می کنند و به قول خودشان آیش را با تیراندازی خراب می کنند، در این زمان درناهای وحشی می دانند که باید ارتفاع پرواز خود را زیاد و فرار کنند اما درناهای اهلی که این اصل حیات را نمی دانستند با رها شدن رگبار تیر از زمین به سوی آنها تعدادی به این ترتیب کشته شدند بنابراین با این حساب تا روزی که ملغمه شوم کشتار میلیونی پرندگان مهاجر فریدونکنار ساماندهی نشود آنجا هیچ طرح و ایده ای قابل اجرا نیست و تا زمانی که گردش مالی بزرگ در بازار پرندگان وجود دارد چنین طرح هایی فقط اتلاف بودجه و وقت است. 

این کارشناس حیات وحش تاکید کرد: تا روزی که این بستر فراهم باشد هیچ کاری نمی شود کرد اگر هم می خواهند کاری انجام دهند بیایند از گونه هایی شروع کنند که هنوز شانس زندگی دارند مانند غاز پیشانی سفید کوچک، اردک بلوطی، اردک سرحنایی، عروس غاز که در منطقه قتل عام می شوند جمعیت این پرندگان در دنیا در آستانه نابودی کامل قرار دارد اما هنوز بلای درنای سیبری سرشان نیامده است. 

گزارش از کیمیا عبدالله پور