اجرای ۸ طرح راهبردی با وخیم‌تر شدن تراژدی فرونشست در اصفهان

به گزارش ایرنا، فرونشست زمین را زلزله خاموش نامیده‌اند پدیده‌ای خطرناک که رفته رفته در اذهان عمومی معنای واضح و آشکارتری پیدا کرده و به یکی از تهدیدهای این روزهای جوامع تبدیل شده است، بر پایه تحقیقات پژوهشگران و محققان زمین‌شناسی بیش از ۱۵۰ کشور از جمله ایران با این معضل مواجهند و کم و بیش مخاطرات آن را  مشاهده کرده‌اند.

فرونشست می‌تواند در اثر پدیده‌های طبیعی زمین‌شناسی مانند زمین‌لرزه، انحلال سنگ‌های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ‌ها و حرکت آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت‌های انسانی مانند معدنکاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب‌های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود اما به گفته کارشناسان، کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی، مهمترین دلیل فرونشست زمین در ایران به شمار می‌رود.

بررسی آمار و ارقام مربوط به فرونشست زمین حاکیست که کاهش بارش، مدیریت نکردن مصارف آب در بخش‌های گوناگون، سوء مدیریت و استفاده بی حساب و کتاب از سفره‌های آب زیرزمینی دامنه این پدیده بغرنج را افزایش می‌دهد و وسعت بیشتری از کشورمان را در بر می‌گیرد.

بر پایه اعلام مسئولان و پژوهشگران، استان اصفهان از جمله مناطق کشور به شمار می‌رود که فرونشست زمین در آن جدی است، این پدیده در ۳۵ دشت استان وجود دارد که از این تعداد فقط پنج دشت ممنوعه نیست و بقیه دشت‌ها از حیث فرونشست به صورت ممنوعه دسته بندی شده‌اند که بر اساس آنها طرح‌های مختلفی تدوین شده و دستگاه‌های مختلف وظایف معین در این خصوص دارند و بی شک اجرای به موقع هر یک می‌تواند از افزایش پدیده مخرب و هولناک فرونشست جلوگیری کند.

اصفهان نماد فرونشست زمین

رضا شهبازی مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات سازمان زمین‌شناسی کشور به تازگی در جلسه ای در استانداری اصفهان، میزان فرونشست در دیگر نقاط کشور به هیچ وجه با استان اصفهان قابل مقایسه نیست و اصفهان بعنوان نماد فرونشست زمین در کشور شناخته می‌شود.

به تاکید مسوولان امردشت‌های نجف‌آباد، مهیار شمالی و جنوبی، اصفهان، برخوار، کاشان، گلپایگان، اردستان، فریدن، نطنز و فلاورجان شرایط خاص‌تری دارند و تدبیر لازم در این مناطق بیش از سایر شهرستان‌ها جدی و ضروری است و برای مثال میزان زمین در منطقه مهیار هرساله حدود ۱۳ سانتی‌متر فرونشست می‌کند.

کارشناسان معتقدند که بررسی پدیده فرونشست زمین و راهکار توقف آن نباید تنها به یک سازمان و نهاد واگذار شود بلکه باید همکاری جمعی سازمان‌های مرتبط بویژه مرتبط با آب مانند آب منطقه‌ای، آب و فاضلاب، جهاد کشاورزی منابع طبیعی و  راه و شهرسازی لحاظ شود.

به باور آنان در این زمینه باید برای هر یک از نهادها برنامه و طرح‌های مشخص تدوین و به طور جدی دنبال شود و ضروری است که ادامه آن در نهایت به بهبود اوضاع بخصوص در موضوع آب‌های سفره‌های زیرزمینی بینجامد.

فرونسشت بلای جدی آینده

متولیان امر بر آموزش صحیح مردم برای کاهش مصرف آب و همکاری دیگر نهادهای مصرف‌کننده مایه حیات نظیر کشاورزی و صنعت تاکید دارند به گفته آنان باید همگان درباره خطرات مرتبط با این پدیده به طور جامع هوشیار و آگاه شوند در غیر اینصورت پدیده فرونشست زمین در سال‌های آینده با وسعت و شدت بیشتری در استان اصفهان پیش خواهد رفت و به یکی از بلایای مهم شهروندان تبدیل خواهد شد و شاید آن روز برای چاره‌جویی بسیار دیر شده باشد.

باید به یک نکته کلیدی دیگر واقف بود، همان‌طور که در دیگر پدیده‌های مخرب نظیر گرد و غبار و ریزگردها کارهایی که در سالهای گذشته می‌توانستیم انجام دهیم و از بروز فلان پدیده مخرب در حال حاضر جلوگیری می‌کردیم باید درس عبرتی باشد که فرونشست زمین را هم مانند آن پدیده‌ها از اکنون جدی بگیریم و برای رفع آن و جلوگیری از وقوع یک بحران در سطح کلان، هوشیار باشیم.

 به اعتقاد کارشناسان ۵۰ تا ۷۰ هزار سال نیاز است تا زمین پس از فرونشست زمین به عمق یک سانتی‌متر خود را بازیابی کند به همین دلیل سازمان ملل تاکید دارد در صورت فرونشست زمین به عمق چهار میلی متر در هر کشوری، کمیته مهار این بحران به ریاست بالاترین مقام اجرایی آن کشور تشکیل شود.

تدوین ۸ طرح جامع و راهبردی برای جلوگیری از فرونشست زمین

بنا به اظهارات مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، در استان هشت طرح جامع و راهبردی برای جلوگیری از افزایش فرونشست زمین تدوین شده که در سرفصل‌ها و زیر مجموعه‌های آن اقدامات مرتبط هر دستگاه و نهاد در راستای مدیریت و کنترل فرونشست دشت‌ها مشخص شده است.

منصور شیشه فروش در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: اصلی‌ترین دلیل وقوع پدیده فرونشست زمین کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و منابع آبی زیرسطحی است و از آنجا که اصفهان در منطقه خشک واقع شده و میانگین بارش‌ها در این خطه یک سوم میانگین بارش‌های کشوری و یک هشتم مقدار بارش‌های جهانی است مزید بر علت کم آبی شده و خطر مذکور در مناطق وسیع تری به حس می‌شود.

وی اضافه کرد: میزان افت آب‌های زیرسطحی در دشت‌های استان سالانه بالغ بر یک تا یک و نیم متر است و چنانچه نتوانیم طرح‌های مرتبط با کنترل منابع آبی و تعادل‌بخشی را به خوبی انجام دهیم شاهد افزایش این رقم و بیشتر شدن میزان فرونشست در منطقه خواهیم بود.

شیشه فروش خاطرنشان کرد: در راستای جلوگیری از بروز فرونشست، طرح تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی از زیر مجموعه‌های وزارت نیرو در شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در جهت کنترل پدیده تدوین شده که در مسائل مختلف از توقف سوء استفاده از چاه‌های غیرمجاز و میزان برداشت مشخص از چاه‌های مجاز فعال است.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان ادامه داد: در همین ارتباط کارگروه ویژه در آن شرکت شکل گرفته و در راستای کاهش تنش‌های آبی و عملیات مرتبط با فرونشست زمین اقداماتی در دستور کار دارد.

وی افزود: برای رصد چاه‌های غیرمجاز در استان اصفهان و موضوعات مرتبط فوق فرونشست زمین از یک سو و پروانه دار کردن چاه‌های مجاز برای تعدیل در مقدار برداشت ۶۲ اکیپ مرتبط در آن شرکت تشکیل شده و با انجام بررسی‌های مختلف در دشت‌های استان تخلفات را ثبت و از تکرار آن جلوگیری می‌کنند.
به گفته مدیرکل مدیریت بحران اصفهان، در گام دیگر شورای حفاظت از منابع آب در استان تشکیل شده و در طی امسال با برگزاری ۱۶ جلسه جوانب گوناگون پدیده فرونشست زمین مورد ارزیابی قرار گرفته و از سوی دیگر از آنجا که تغییر الگوی کشت کشاورزی از مهمترین راهکارهای جلوگیری از هدر رفت آب به شمار می رود برای آن هم برنامه ریزی شده است.

تغییر الگوی کشت راهکاری برای کاهش فرونشست

شیشه فروش گفت: تجهیز حدود ۱۲۴ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی استان به سامانه‌های نوین آبیاری توانسته فعالیت های مثبت این بخش برای جلوگیری از هدر رفت آب را آغاز کند، از سوی دیگر توسعه ۲ هزار هکتاری کشت گلخانه‌ای در استان برای حفظ منابع آبی تاثیر مثبتی داشته است.
وی با اشاره به اهمیت توجه به کشاورزی به روز و پیشرفته در راستای جلوگیری از هدررفت آب خاطرنشان کرد: تهیه طرح جامع الگوی کشت در استان اصفهان که هم اکنون آماده شده می تواند برای جلوگیری از کشت گیاهان غیر راهبردی و پرمصرف و استفاده موثر و مفید از منابع آمی گام موثری باشد.

مدیرکل مدیریت بحران اصفهان تصریح کرد: یکی دیگر از طرح‌های مرتبط با فرونشست زمین اجرای پروژه‌های آبخیزداری و پخش سیلاب در دشت‌هایی است که به صورت ویژه با تهدید فرونشست زمین روبرو هستند که بر همین اساس در سال گذشته ۳۵ طرح جامع آبخیزداری در مناطق اجرا شد و این رقم در سال جاری ۱۳ طرح را در برخواهد داشت.
شیشه فروش در ادامه به لزوم بهره گیری از پساب اشاره کرد و گفت: این روزها در سطح کشورهای مختلف استفاده از آب‌های خاکستری یا همان پساب توانسته جلوی هدررفت آب تازه را بگیرد که بر همین اساس می‌توانیم استفاده از آب خاکستری و پساب برای کشت گیاهان و به نوعی استفاده در فضای سبز را بیشتر از گذشته در دستور کار قرار دهیم که به خودی خود به پایداری بیشتر منابع آبی زیر سطحی کمک خواهد کرد.

لزوم استفاده از پساب و بارش‌ها در شهرها

وی افزود: استحصال آب حاصل از بارندگی‌ها در شهرها و به دیگر سخن آبخیزداری در پهنه‌های شهری در جهت تغذیه آب‌های زیرزمینی راهکار دیگری برای کاهش پدیده فرونشست زمین خواهد بود که بر همین مبنا تاکنون ۵۰ تا ۶۰ درصد از شهرهای استان از آبیاری‌های نوین استفاده کردند و ۱۰۸ شهر نیز برای آبیاری فضای سبز خود از آبهای غیر آشامیدنی استفاده می‌کنند.

مدیرکل مدیریت بحران اصفهان ادامه داد: تحلیل توأمان داده‌های زمین شناسی با محوریت سازمان نقشه برداری کشور نرخ فرونشست در مناطق مختلف را با پایش مداوم دشت‌ها با استفاده از رادار و دیگر تجهیزات ثبت می‌کند در همین ارتباط مهرماه سال جاری دو گروه پایش از آن سازمان با حضور در دشت‌های استان در مناطق شمالی و در شهرستان کاشان در جهت پهنه‌بندی و تهیه نقشه های جامع وارد عمل شدند.

به گفته وی دو گروه دیگر در روزهای آتی در مناطق دولت آباد و برخوار اصفهان مستقر خواهند شد تا ضمن بررسی نرخ فرونشست دیگر موارد مطالعاتی را انجام دهند از سوی دیگر برای دشت مَهیار شمالی نیز هم چنین طرحی در نظر گرفته شده و در نهایت اطلس خطرات فرونشست زمین در استان آماده خواهد شد تا بر اساس یک برنامه راهبردی بتوان اقدامات گسترده تر و اثربخش‌تری داشت.

شیشه فروش خاطرنشان کرد: احیای دائمی رودخانه زاینده رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی از دیگر مواردی است که در مسیر کاهش فرونشست زمین تاثیر مستقیمی خواهد داشت و از مباحث راهبردی در استان اصفهان به شمار می‌رود.

آنطور که مدیر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان گفت: کاهش آبهای زیرسطحی در این استان با سرعت زیادی در جریان است که این امر به غیر از کمبودهای آبی خطراتی مانند فرونشست زمین را به همراه خواهد داشت.

سید مهدی میرباقری در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: بر اساس گزارش‌های ثبت شده هر ساله چاه‌های مجاز در این منطقه  ۳.۳ میلیارد متر مکعب آب زیرسطحی را استخراج می کنند و بالغ بر ۳۷۰ میلیون متر مکعب بوسیله چاه‌های مجاز مورد استفاده قرار می گیرد که همه آنها در نهایت به افت سفره‌های آب زیرزمینی منجر می‌شود.

وی شمار چاه‌های مجاز این خطه را ۴۰ هزار و ۵۶۶ حلقه اعلام کرد و افزود: ۲۱ هزار و ۲۹۷ حلقه چاه غیرمجاز هم در استان قرار دارد که بین ۱۰ تا ۱۱ هزار حلقه آنها بصورت غیرمجاز فعال است.

 به گفته این مقام مسئول، از سال ۸۴ تاکنون حدود  ۶ هزار و ۶۰۰ حلقه چاه غیرمجاز پلمب و مسدود شده که حفظ ۲۱۴ میلیون متر مکعب آب را رقم زده است.

مدیر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان خاطرنشان کرد: در مجموع باید همگان به این نکته واقف شوند که چه استفاده مجاز بیش از حد و چه استفاده غیرقانونی از منابع آب زیرسطحی ضرری خواهد بود که برای همه تمام خواهد شد و اثرات مخربی چون فرونشست زمین را به همراه دارد.

میرباقری به لزوم فرهنگسازی و ابزارهای قانونی اشاره کرد و گفت: مباحث قانونی و بازدارنده و زمینه سازی فرهنگی نقش ویژه ای در جلوگیری از پدیده های مخرب دارد و باید بیش از گذشته به آنها تاکید کرد.

به تاکید کارشناسان امر نهادهای اجرایی ذیربط باید برای برون رفت از معضل فرونشست زمین تدابیر کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت اتخاذ کنند که بتوان جلوی پیشروی آن را گرفت تا کشور متحمل خسارتهای مادی فراوان نشود. البته نباید فراموش کرد که تحقق این امر مهم نیاز به کارهای تحقیقاتی و پژوهشی علمی دارد تا یکباره به نتیجه رسید و آن راهبردها را گام به گام اجرایی کرد.