رنجی که از زیبایی ترنج نصیبی نمی‌برد

به گزارش ایرنا، بی‌شک، یکی از اصیل‌ترین هنرهای ایرانیان که در جهان همواره درخشیده، هنر فرش‌بافی است که به جرات می‌توان از آن به عنوان اقتصادی‌ترین هنر ایران زمین نام برد.

 هنری که از دیرباز در این سرزمین رواج دارد، مصداق بارز اقتصاد مقاومتی است، یعنی درونگرا و برون‌نگر محسوب می شود. دسترنجی که با سرمایه‌ای کوچک می‌توان آن را راه‌اندازی کرد و بیشترین دلارهای ارزی را برای کشور از طریق آن به ارمغان آورد.

قدمت صنعت فرش استان سمنان

بیش از یکصد سال از ورود صنعت فرش یا گلستان منازل به استان سمنان می‌گذرد؛ همان هنر دست مردان و زنانی که با سرانگشتانشان از رشته‌ای بی‌جان، گرهی مملو از عشق بر دار می‌زنند تا نقشی بیافرینند که ستایش همگان را برانگیزد، البته کارشناسان معتقدند در این استان نمونه‌های دستبافته‌هایی که به عنوان فرش مورد استفاده قرار می‌گرفته سابقه‌ای بسیار طولانی‌تر دارد؛ مثلا نوعی دست بافته در سنگسر یا مهدیشهر امروزی از رسته گلیم ریشه در هنر ساسانی دارد که هنوز هم تولید می‌شود.
همچنین، کارشناسان فرش می‌گویند، تاریخ فرش دستبافت در استان سمنان به شیوه نوین ( کلمه شیوه نوین نه به معنی شیوه جدید بافت است، بلکه به نوع ایجاد پرز مرتبط می‌شود)  به میانه قرن ۱۳ هجری خورشیدی می‌رسد و سرخه، سمنان، شهمیزراد، شاهرود، دامغان و مناطقی نظیرخارتوران و طرود از نخستین شهرها و مناطقی هستند که در گستره این استان کویری به بافت فرش دستبافت پرداخته‌اند.

در حال حاضر، فرش‌های استان سمنان اغلب به ۲ بخش روستایی در طرود شاهرود و ایلاتی در سنگسر تقسیم می‌شود که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.

۱۰ هزار نفر بافنده فرش در استان سمنان به دنبال رزق حلال

سال‌هاست که مردان و زنان استان سمنان بر روی تخته چوبی می‌نشینند، یک تن بلند بلند نقشه‌ای می‌خواند و بقیه افراد رج به رج بر دار قالی گره‌ای می‌زنند تا با کمک یکدیگر سمفونی رزق حلال بنوازند، سمفونی که با ارتزاق ۱۰ هزار بافنده این استان عجین شد.

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان سمنان می‌گوید: بیش از ۱۰ هزار بافنده فعال استان سالانه با تولید ۲۴ هزارمترمربع فرش به هنرآفرینی در این صنعت اشتغال دارند.

حمیدرضا مداح می‌افزاید که هشت مجتمع قالیبافی در استان سمنان وجود دارد و این تعداد بافنده در ۹۳ کارگاه در استان فعالیت می کنند.

وی در ادامه با اشاره به فعالیت کارگاه‌های قالیبافی به صورت متمرکز و غیرمتمرکز گفت: ۵۸ کارگاه به صورت متمرکز و ۳۵ کارگاه به صورت غیرمتمرکز فعالند و سالانه ۲۴ هزارمترمربع فرش دستباف توسط بافندگان خانگی و بافندگان شاغل در کارگاه ها و مجتمع های قالیبافی در استان تولید می‌شود.

به گفته، معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان سمنان، تعداد شرکت‌های تعاونی فعال در حوزه فرش دستباف حدود ۲۶ شرکت است که از این تعداد ، ۲۰ شرکت تعاونی فرش دستباف شهری و ۶ تعاونی فرش دستباف روستایی زیر نظر ۲ اتحادیه شرکت‌های تعاونی فرش دستباف روستایی و اتحادیه شرکت‌های تعاونی صنایع دستی و فرش دستباف شهری فعالیت می‌کنند.

رج به رج با رنج بافندگان

زمانی رنج بافندگان استان سمنان فزونی می‌یابد که حاصل دسترنجشان را در ویترین‌های مغازه‌های شهرهای استان به نام فرش و دستبافته‌های اصفهان می‌بینند؛ البته دردِ مشکلات این قشر از همان مراحل آغاز تولید جلوه‌نمایی می‌کند. زمانی که پشم گوسفندان ایلات سنگسر و شاهرود با قیمتی ناچیز توسط صنعتگران اصفهانی خریداری، ریسیده، رنگرزی شده و دوباره به خود بافندگان این استان فروخته می‌شود، آن هم به قیمتی چندبرابر.

نخ های چله را صنعتگران کاشانی و طرح‌ها را نایینی‌ها برای بافندگان استان سمنان تهیه می کنند و در نهایت حاصل دسترنج مردان و زنانی که دار و نخ‌های قالی از صبح تا غروب پیش رویشان است، آنقدر که حتی متوجه گذشت زمان نمی‌شوند، به دستان دلالان استان های دیگر می‌رسد.

گاهی، تولید بافندگان استان سمنان توسط دلالان با نام فرش اصفهان با قیمتی بیش از سه برابر نرخ تمام شده برای بافندگان به دست مشتریان بعضا در همین استان می‌رسد.

گره‌زدنی به کام دلالان

حسین طباطبایی، یکی از فعالان صنعت فرش دستبافت استان سمنان می‌گوید: مشکلات مالی بافندگان استان به حدی است که آنان توان تهیه نخ و ابریشم را ندارند بنابراین مجبورند تا برای دیگران فرش ببافند و در ازای آن دستمزد ناچیزی دریافت کنند.

وی می‌افزاید: بسیاری از بافندگان شاهرودی برای دیگران فرش می‌بافند و تمام امیدشان به دلالانی است که این هنر نفیس را از آن‌ها می‌خرند.

این فعال صنعت فرش‌بافی به سود سرشار دلالان اشاره و تصریح می‌کند: دلالان حاصل دسترنج بافندگان استان سمنان را تا سه برابر قیمت تولیدی در کارگاه‌ها در بازارهای کشور عرضه می‌کنند.

نبود برندی به نام فرش سمنان

طباطبایی با بیان اینکه فرش‌بافی شغل آسانی نیست، می افزاید: عمده بافندگان به مشکلات تنفسی، ریوی، چشم، مفاصل گردن، مچ و زانو مبتلا می‌شوند، اما در پایان حتی اندکی پس‌انداز برای درمان خود ندارند.

دیگر فعال حوزه فرش دستبافت، نیز می‌گوید: امروز درآمد بافندگان استان سمنان به علت نبود بازار مناسب پایین است.

رضا گلی در خصوص چرایی مشکلات بازار فرش تولید استان سمنان، تاکید می‌کند که نبود برندی به نام فرش استان سمنان به مانند فرش کاشان، نائین و اصفهان، از دیگر مشکلات دستبافته‌های این خطه است البته از سوی دیگر تبلیغات فراوان فرش‌های ماشینی و گرانی فرش دست‌باف هم مزید بر علت است.

این فعال حوزه فرش دستبافت با بیان اینکه فرش تولیدی در استان سمنان به مانند فرش کاشان نیست اما به هر شکل می‌تواند ارزآوری داشته باشد می گوید: اما فرش‌های دستبافت این خطه صادر نمی‌شود.

پایانه صادراتی فرش در سمنان وجود ندارد

با توجه به ارزآوری خوب فرش، توجه به صادرات این صنعت می‌تواند بسیاری از مشکلات اقتصادی و نیز اشتغال جامعه را حل کند. همانطور که گفته شد، باید پذیرفت که فرش تولیدی در طرود و یا سنگسر مانند فرش‌های اصفهان نیست اما می‌تواند تا با قیمت مناسبی به فروش برسد و برای مردم این خطه درآمد و ارزآوری داشته باشد.

نبود پایانه صادراتی به عنوان یکی از مهمترین چالش پیش پای فرش‌بافان استان سمنان نکته مهمی است. مساله‌ای که سبب شده فرش استان از مبادی دیگر استان‌ها صادر شود در حالی که بیش از ۸۰ درصد از تولیدات فرش دستباف بافندگان کویرنشین سمنانی صادراتی است. بنابراین احداث پایانه صادراتی یکی از ضرورت‌های رونق این صنعت و مرهمی بر آلام بافندگان استان کویرنشین سمنان است.

برندسازی کنیم

یکی از صادر کنندگان سابق فرش استان سمنان می‌گوید: مشکلات بافندگان استان به خصوص در شهرهایی مانند سنگسر و شاهرود، یکی دلالانی است که نمی‌گذارند فرش به جایگاه خودش برسد و دیگری اینکه برندسازی از فرش این خطه محقق نشده است.

امیر مسعود فخار معتقد است، تا زمانی که هنوز برندسازی نشده نباید انتظار بازار بین‌المللی برای محصولات بافندگان استان سمنان داشت.

عامل توسعه خوشه فرش و دستبافته‌های شرکت شهرک‌های صنعتی استان سمنان نیز می‌گوید که براساس مطالعه شناختی که روی مطالعات میدانی و تحلیلی انجام شده است، یکی از نقاط فشار بر این صنعت، نبود طرح و نقشه خاص و بومی منطقه در حوزه فرش دستبافت است.

نیاز به جشنواره‌ای برای طراحی فرش

 سرشار خرازی می گوید: نداشتن نگاه تخصصی به طراحی در بخش تولید فرش دستبافت مشکل اساسی هنر - صنعت فرش و دستبافته‌های استان سمنان است که با رفع این مساله می‌توان امید داشت دیگر معضلات این هنر در استان هم مرتفع شود.

وی می افزاید: در این راستا تصمیم بر این شد که جشنواره طراحی فرش برگزار شود و طی فراخوانی از افرادی که در این زمینه مهارت دارند، دعوت شده است.

خزاری با بیان اینکه افراد در این جشنواره طرح اصیل منطقه استان سمنان را بازطراحی یا طراحی می‌کنند، خاطرنشان می‌کند: بهترین طرح به نام طراح مراحل ثبت برند  و با بهترین مواد اولیه از منطقه بافته و به عنوان محصول اصیل منطقه از آن رونمایی می‌شود.

فرش دستباف سمنان نیازمند حمایت‌های بیشتر

مشکلات اقتصادی شرایط بافندگانی را که دارایی‌شان از مال دنیا دار قالی است ، دستخوش تغییر کرده تا جایی که سهم‌ آنان از کار فقط رنج و بی‌پولی است، اما چشم امید آن‌ها امروز به دست مسوولان است.

افزایش قیمت مواد اولیه، کمبود سرمایه و همچنین عدم اختصاص تسهیلات کم بهره از دیگر مسایل و مشکلات بافندگان فرش در استان سمنان است.

در این باره، مدیرعامل اتحادیه صنایع دستی و فرش دستباف استان سمنان می‌گوید: گرانی مواد اولیه، نبود بازار فروش و نقدینگی از جمله چالش های هنرمندان فرش دستباف این خطه به شمار می‌رود که رفع آن نیازمند حمایت بیش از پیش مسئولان است.

ابراهیم باقری معتقد است که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سمنان، با اتخاذ ساز و کارهای منطقی و کارشناسی، نقشی مهم در تامین بازار فروش محصولات تولیدی فرش بافان استان دارد.

 باقری با اشاره به تاکیدها و منویات مقام معظم رهبری، ادامه می‌دهد: تقویت تعاونی‌ها نقشی مهم در کوتاهی دست دلالان و در نتیجه اشتغالزایی و تحقق اقتصاد مقاومتی دارد و می‌توان با برنامه‌ریزی‌های منسجم در این زمینه گام‌های اساسی برای افزایش اشتغال و رونق کسب و کار برداشت.

مدیرعامل اتحادیه صنایع دستی و فرش دستباف استان سمنان تصریح می‌کند: ارائه بسته حمایتی مانند تسهیلات ارزان قیمت و رفع مشکلات زیرساختی برای توسعه و رونق صنعت فرش‌بافی به ویژه در مناطق روستایی استان اقدامی مهم و اجتناب ناپذیر است.

اهمیت حمایت از بافندگان فرش آنجا مشخص می‌شود که بسیاری از واحدهای تولیدی  با سرمایه‌گذاری میلیاردی به منظور ایجاد پنج تا ۱۰ فرصت شغلی بنا می‌شود، حال آنکه با یک دار قالی و اندک هزینه‌ای می‌توان برای بافنده، سازنده دار، چله‌کش، نقشه‌کش، پشم‌ریس، رنگ‌کننده نخ‌ها، سورت‌کش و یک فروشنده شغل ایجاد کرد.

تهیه پشم از دامداران و تهیه مواد خام برای رنگ آمیزی نخ ها از پوست گردو و روناس برای اقتصاد کشاورزان اهمیت دارد. بنابراین رونق صنعت فرش راه حل خوبی برای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در کشور و استان سمنان است، اما زمانی این امر محقق می‌شود که حاصل دسترنج بافندگان درآمیخته با رنج نباشد و این امر نیز در گرو همکاری و تعامل بخش‌های مختلف در نقطه تلاقی هنر و اقتصاد یعنی صنعت فرش است.