روزنامه آرمان ملی در گفت وگو با فیاض زاهد استاد دانشگاه می آورد: جو بایدن در آستانه پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا قرار گرفته است؛ اتفاقی که با واکنش جنجالی ترامپ همراه شده و وی از همه ابزارهای موجود استفاده می‌کند تا ورق را به سود خود بازگرداند. با این وجود آنچه دارای اهمیت است این است که در قرن بیست‌ویکم برای اولین بار مردم آمریکا به عمر دولت رئیس‌جمهور مستقر پایان دادند و شخص دیگری را به ریاست‌جمهوری برگزیدند. اتفاقی که پیامدهای مهمی در عرصه بین‌المللی به همراه خواهد داشت و جهان را در آستانه تغییرات مهمی قرار می‌دهد. به همین دلیل و برای تحلیل و بررسی این موضوع «آرمان ملی» با دکتر فیاض زاهد استاد دانشگاه و تحلیلگر سیاسی گفت‌وگو کرده است.
دکتر زاهد معتقد است: «مشکلات اقتصادی ایران بخشی به مسائل مدیریت داخلی مربوط بوده و بخشی نیز بین‌المللی است. اگر بخش مدیریت داخلی را کنار بگذاریم پیروزی بایدن در عرصه بین‌المللی یک وضعیت منحصربه فرد خواهد بود. نکته مهم این است که آیا در بین سران شرایط برای تصمیمات جدید و اتحاذ یک استراتژی وجود خواهد داشت یا خیر. اگر ایران از این فرصت برای آچمز کردن مشکلات اقتصادی و ناامیدی براندازان استفاده کند امیدی‌ها مجدد باز خواهد گشت. به همین دلیل بسیاری از مسائل که در آینده تأثیرگذار خواهند بود به تصمیم‌گیری‌ها در ایران ارتباط خواهند داشت». در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
ایالات متحده آمریکا انتخابات نفس‌گیر و تنگاتنگی را پشت سرگذاشته که تــاکنون رئیس‌جمهور مستقر شکست خورده است. پیروزی بایدن در انتخابات چه معنایی برای جامعه آمریکا دارد؟
در مرحله نخست باید به سیستم سیاسی آمریکا دقت کرد که سازوکاری را فراهم کرده که قدرت هم دست یافتنی و هم از دست دادنی است. به همین دلیل نیز بوده که برخی از روسای‌جمهور این کشور پس از چهار سال کنار رفته‌اند و فرد دیگری جایگزین آنها شده‌اند. نیکسون و جورج بوش پدر نمونه بارز روسای‌جمهوری هستند که تنها چهار سال قدرت را در آمریکا در اختیار داشتند و پس از آن قدرت را به شخص دیگری واگذار کردند. حتی جرالد فورد که پس از ماجرای واترگیت به جای نیکسون به ریاست‌جمهوری رسید نیز در مرحله بعد موفق نشد در انتخابات به پیروزی دست پیدا کند. ترامپ به دلیل ویژگی‌های فردی و روانی‌ای که دارد شرایط انتقال قدرت در انتخابات را سخت‌تر می‌کند. اگر در روزهای آینده آرای الکترال بایدن به ۲۷۰ رأی برسد این احتمال وجود دارد که ترامپ به دلیل ویژگی‌هایی که دارد در مقابل ساختار اداری و سیاسی آمریکا مقاومت کند. سکوت معنادار جمهوری‌خواهان در وضعیت کنونی نیز نارضایتی‌ها نسبت به رفتارهای ترامپ را در بین جمهوری‌خواهان نشان می‌دهد.
به نظر می‌رسد اگر نتیجه انتخابات همه ایالت‌ها مشخص شود ما با یک شخصیت جنجالی مواجه هستیم که برای مدتی سروصدا ایجاد خواهد کرد و پروسه‌های حقوقی را دنبال می‌کند و اتفاقاتی می‌افتد که به عنوان یک نقطه آسیب در تاریخ سیاسی آمریکا باقی خواهد ماند. حتی این احتمال وجود دارد که ترامپ در انتخابات بعدی آمریکا دوباره خود را مطرح کند؛ اتفاقی که در سنت سیاسی آمریکا کم‌نظیر است. به تازگی رئیس کارمندان کاخ سفید اعلام کرد اگر ترامپ در این انتخابات شکست بخورد در انتخابات بعدی حضور خواهد داشت. این موضوع نشان می‌دهد ترامپ که مزه کیک قدرت به دهانش خوش آمده حاضر نیست به راحتی آن را رها کند. دو شخصیتی و هیجانی بودن ترامپ، رفتارهایی که درباره آزار زنان از ایشان شاهد بودیم، به همراه تحقیر سیاه‌پوستان نشان می‌دهد ما با یک انسان مورد مطالعه مواجه هستیم که همزمان از عقده ادیپ و شخصیت فروخفته رنج می‌برد و نیازمند واکاوی روانشناسی است. به همین دلیل نیز بنده فکر می‌کنم شخصیت ترامپ و رفتارهای وی برای مدت‌ها در حافظه تاریخی مردم آمریکا باقی بماند.
به چه میزان رفتارهای ترامپ ممکن است وضعیت انتخابات آمریکا را کش‌دار و پچیده کند، به شکلی که طرفداران هر دو گروه به خیابان‌ها بیایند؟
به نظر می‌رسد پیامدهای شکست ترامپ در انتخابات تا دو یا سه ماه آینده خود را نشان بدهد. این در حالی است که اگر بایدن موفق شود در ایالت‌های باقی مانده آرای لازم را به دست بیاورد نتیجه انتخابات مشخص خواهد شد و ترامپ در نهایت مجبور به پذیرش شکست در انتخابات و ترک کاخ سفید خواهد شد.
مـــهم‌ترین تـحولات ناشی از پیروزی بایدن در انتخابات چـــه خواهد بود؟ در فردای حضور بایدن در انتخابات چه تــحولاتی در عرصه بین‌المللی رخ خواهد داد؟
بایدن معاون اول دولت اوباما بود و اوباما نیز طراح گفت‌وگو و مذاکره به شمار می‌رفت. این گفت‌وگوها نیز در نهایت گشایش‌هایی مانند برجام و برخی گشایش‌های دیگر در حوزه‌های اقتصادی و بین‌المللی را به وجود آورد. در شرایط کنونی نیز بایدن عنوان کرده که اگر به ریاست‌جمهوری دست پیدا کند به برجام بازخواهد گشت. هرچند کیفیت این بازگشت نیز دارای اهمیت است. هنگامی که بایدن وارد کاخ سفید می‌شود واکنش بازار به‌خصوص قیمت دلار، افزایش بازار سهام و کاهش ریسک مسکن همگی فشار اقتصادی را از روی جامعه کم می‌کند. در چنین شرایطی حتی می‌توان از نظر بانکی روابط را با جامعه جهانی ترمیم کرد. حتی با کاهش تحریم‌ها فضای تنفس بیشتری داده می‌شود. البته یک فرض اشتباه نیز شکل گرفته که مردم بیشتر طرفدار ترامپ هستند. نباید رسانه‌هایی مانند ایران اینترنشنال یا من و تو را که با لابی‌های سعودی‌های اداره می‌شوند به مثابه دیدگاه مردم تلقی کنیم. برخی عنوان می‌کنند اگر تــرامــپ در انتخابات به پیروزی دســت پیـــدا کند فشارهایی را وارد می‌کــند». این عده معتقدند اگر بایدن به پیروزی برسد مسائل همه حل نمی‌شود.
به هر حال رابطه بایدن با اسرائیل مانند رابطه ترامپ نخواهند بود. از سوی دیگر بایدن لابیرنت جدی را با عربستان انجام نخواهد داد. دموکرات‌ها نسبت به قتل خاشقچی و نوع رفتار عربستان در یمن انتقاد جدی داشتند و از سوی دیگر منتقد وضعیــت شــهرک‌نشینی و سبک رفتار نتانیاهو هستند. اگر در ۴۸ ساعت گذشته به وضعیت رسانه‌های اسرائیل و عربستان دقت کنیم کاملأ مشخص است که رسانه‌های این کشور در یک سکوت خبری و هراس و اضطراب به سر می‌برند. همه این مسائل نشان می‌دهد که اکثریت مردم ایران رویکردی را که سلطنت‌طلبان، مجاهدین یا لابی اسرائیل و عربستان دنبال می‌کنند، دنبال نمی‌کنند. معنای این قضیه این است که دوسوم از کسانی که در نظرسنجی های صورت گرفته در ایران خواهان به قدرت رسیدن بایدن در آمریکا بودند خواستار اداره کشور با ریسک کمتری هستند. مردم به دنبال تغییر و تحول با نرم‌های معقول و حساب شده و امیدبخش‌تری هستند. معنای دیگر این رویکرد این است که پیروزی بایدن در انتخابات می‌تواند روی وضعیت سیاسی در ایران تأثیر بگذارد.
پیروزی بایدن چه تأثیری در سیاست داخلی ایران خواهد داشت؟
از ابتدا نیز مشخص بود که اصولگرایان بیشتر از به قدرت رسیدن چه کسی رضایت دارند، فضای بخشی از فضای سیاسی را در اختیار تندروها قرار دارد. ادامه سیاست‌های ترامپ ایران را نیز وادار می‌کرد با رویکردهای رادیکال مقابله‌به‌مثل کند. به همین دلیل نیز بهترین گزینه می‌توانست حضور اصولگرایان در قدرت باشد. این در حالی است که با پیروزی بایدن در انتخابات و احتمال کاهش تنش‌ها همچنان به چهره‌ای مانند ظریف نیاز است. فارغ از اینکه چه کسی پس از دولت حسن روحانی در ایران به قدرت برسد ظریف همچنان یکی از گزینه‌های ماندگار در دیپلماسی خواهد بود. در چنین شرایطی شانس میانه‌روها و افراد معتدل که هم مورد اعتماد باشند و هم بتوانند از طریق لابیرنت‌های اصلاح‌طلب با افکار عمومی ارتباط معناداری پیدا کنند، تقویت خواهد شد.
شور انتخابات آمریکا به خوبی در فضای مجازی و حتی در جوک‌ها و لطیفه‌هایی که این روزها رد وبدل می‌شود باعث خواهد شد که شور انتخاباتی دوباره به فضای سیاسی بازگردد. پیش بینی بنده این است که گرمی انتخابات آمریکا منجر به گرمی انتخابات خواهد شد. شاید تا قبل از برگزاری انتخابات در آمریکا اگر از بنده چنین سوالی مطرح می‌شد عنوان می‌کردم انتخابات آینده در ایران انتخابات پرشوری نخواهد بود، اما امروز معتقدم بازگشت آمریکا به برجام و شروع گفت‌وگوها امیدواری‌های جدیدی ایجاد خواهد شد و فضای یخ زده سیاسی نیز بی تاثیر نیست. البته سیاست ایران براساس انتخابات آمریکا تنظیم نمی‌شود و ما سیاست تعریف شده خودمان را داریم و در مقاطع مختلف با توجه به شاخص‌های تعریف شده عمل می‌کنیم.
آیا شور انتخابات بی‌اعتمادی اجتماعی امروز موجود در جامعه را نسبت به جریان‌های سیاسی ترمیم خواهد کرد؟
فرض کنید ترامپ به ریاست‌جمهوری برسد و عنوان می‌کرد قصد دارد فشارها به ایران را افزایش بدهد. از سوی دیگر وی بارها ادعا کرده پس از پیروزی در انتخابات اولین کسانی که با من تماس خواهند گرفت ایرانی‌ها خواهند بود. ترامپ ادعا می‌کرد ایرانی‌ها یک هفته پس از پیروزی وی در انتخابات با او تماس خواهند گرفت. این در حالی است که به دلیل شهادت سردار سلیمانی و نوع نگاهی که رهبر معظم انقلاب به این موضوع دارد و استراتژی‌ای که در سال‌های گذشته توسط جمهوری اسلامی دنبال شده است در یک هفته اول که هیچ؛ حتی اگر یک سال هم بگذرد کسی از ایران با کاخ سفید تماس نخواهد گرفت. در چنین شرایطی فشارهای ترامپ بر ایران افزایش پیدا خواهد کرد. از اساس اسرائیل و آمریکا مدل فشار را طراحی کرده‌اند که با فشارهای اقتصادی واجتماعی کشور و مردم ایران تحت‌فشار قرار بگیرد. این امر به صورت طبیعی نارضایتی اقتصادی را افزایش خواهد داد که می‌تواند چالش‌های جدی ایجاد کند که البته برای آن مدل کنترلی و مهار گرانی باید در دستور کار قرارگیرد.
این در حالی است که در شرایط کنونی کسی در آمریکا احتمالا به قدرت رسیده که عنوان می‌کند به برجام باز خواهد گشت و حاضر به گفت‌وگو خواهد بود. البته معتقد نیستم آمدن بایدن به معنای این است که همه چیز برای ما گل و بلبل خواهد شد. چه‌بسا به قدرت رسیدن دموکرات‌ها و بایدن که ارتباط بهتری با اتحادیه اروپا دارند توسط اتحادیه اروپا کار را برای ایران سخت‌تر کنند. با این وجود به دلیل اینکه این اتفاق در یک فرآیند زمانی صورت می‌گیرد و ایرانی‌ها بهترین مصداق برای این ضرب‌المثل هستند که «از این ستون به آن ستون فرج است» تلاش خواهند کرد که یک بازی تدریجی شکل بگیرد. در ایران آمدن بایدن و ترامپ هیچکدام فرقی برای ایران ندارند و ما سیاست خودمان را داریم.
در ایران کسی برای بایدن گل قرمز نخواهد فرستاد. این احتمال وجود دارد که خوش‌بینی‌ها نسبت به پیروزی بایدن در انتخابات به تدریج جای خود را به ناامیدی بدهد. با این وجود فرآیند عمل سیاسی افزایش پیدا خواهد کرد. اگر قرار است دولتی در ایران در چهار سال آینده با بایدن کار کند احتمالا یک دولت امنیتی و نظامی نخواهد بود. همان‌گونه که اوباما در دوران ریاست‌جمهوری خود راه را بر احمدی‌نژاد بست در این دوره نیز این اتفاق تکرار خواهد شد. بدون‌تردید مقامات تحلیل‌های خاص خود را دارند و بر این باورند که این مسأله حائز اهمیت است. در چنین شرایطی شانس افراد میانه‌رو مانند علی لاریجانی، اسحاق جهانگیری و محمد شریعتمداری افزایش پیدا خواهد کرد؛ افرادی که به صورت همزمان مورد اعتماد حاکمیت و جریان اصلاحات هستند. بنده معتقدم ما در آینده به سمت چنین رویکردی گام خواهیم برداشت. از سوی دیگر در صورتی که دغدغه‌های مقام معظم رهبری دقیقا رعایت شود در این دوران احتمال مذاکره وجود دارد.
انتخابات آمریکا چه تاثیری روی اقتصاد خواهد گذاشت؟
یکی از بزرگ‌ترین شانس‌هایی که در طول چهار دهه گذشته نصیب ما شده شرایطی است که امروز در آن قرار داریم. مشکلات اقتصادی ایران بخشی به مسائل مدیریت داخلی و بخشی نیز بین‌المللی است. اگر بخش مدیریت داخلی را کنار بگذاریم ظاهرا در عرصه بین‌المللی یک وضعیت خاص ایجادخواهدشد. نکته مهم این است که آیا در بین سران شرایط برای تصمیمات جدید خواهد داشت یا خیر. البته سیاست ما در قبال آمریکا روشن است و به آمدن این و آن وابسته نیست. اگر از این فرصت تاریخی برای آچمز کردن مشکلات اقتصادی و ناامیدی براندازان استفاده شود امیدی‌ها مجدد باز خواهد گشت. به همین دلیل بسیاری از مسائل که در آینده تأثیرگذار خواهد بود به تصمیم‌گیری‌ها در ایران ارتباط خواهد داشت.
نظر شما