آب همیشه در طول تاریخ موجب آبادانی بوده، با نگاهی گذرا به تاریخ می توان دید که تمام تمدن های بزرگ در کنار منابع آبی رشد کرده اند مانند تمدن بین النهرین که میان دو رود دجله و فرات شکل گرفت و از آن به عنوان گهواره تمدن یاد می شود، بنابراین می توان درک کرد که وجود منابع آبی در شکل گیری تمدن ها، ماندگاری و نابودی آنها تا چه حد مهم و حایز اهمیت است از این رو همواره تلاش بر این بوده که شهرها در کنار منابع آبی قابل اعتمادی ایجاد شوند اما این روند با توسعه شهرنشینی و رشد صنعت مانند تمام زوایای دیگر زندگی بشر دچار تغییر و تحول شد به طوری که به جای اینکه زندگی ها در کنار آب ایجاد شود تلاش کردند تا آب را به شهرها برسانند.
بر این اساس پروژه های انتقال آب در دنیا شکل گرفت و با نگاهی گذار می توان دید که تاریخچه آن در جهان به رشد و توسعه شهرهای بزرگ و افزایش جمعیت بر می گردد، چون زمانی که شهری توسعه می یابد به دنبال آن نیاز به منابع آبی نیز بیش از پیش احساس می شود، در چنین موقعیتی یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی توسعه، آبرسانی و دسترسی به آب است که در این حالت است که منابع آبی دور دست مورد توجه قرار می گیرد و بر این اساس به تدریج انتقال آب بین حوضه ای شکل گرفت.
به مرور این تفکر توسعه یافت و توجه کشورهای زیادی را به خود معطوف کرد به طوری که آمریکا، روسیه و چین سوابق قابل توجهی در زمینه انتقال آب بین حوضه ای دارند، البته به مرور مضرات اجرای این انتقال نیز مشخص شد که می توان به سرنوشت دریاچه آرال در ترکیه عنوان یک نمونه بارز اشاره کرد زیرا دو رودخانه اصلی آمودریا و سیردریا که به این دریاچه وارد می شد را برای آبیاری مزارع پهناور پنبه به کشتزارها منتقل کردند که مرور موجب خشک شدن دریاچه آرال شد یا دریاچه ارومیه در ایران که آنهم قربانی توسعه کشاورزی شد، بنابراین آسیب های زیست محیطی انتقال آب بین حوضه ای به مرور مشخص شد و کم کم تدوین قوانین سختگیرانه برای اجرای آن آغاز شد.
البته در این میان برخی کشورها همچنان بر اجرای آن تاکید داشتند و حتی کار به جایی کشیده بود که انتقال آب از یک کشور به کشور دیگر هم مطرح می شد که یکی از آنها انتقال آب از کانادا به امریکا بود که مردم کانادا از همان ابتدا با این طرح مخالفت کردند؛ امروزه حتی در مقابل اجرای چنین طرحی در داخل کشورشان نیز ایستادگی می کنند، چون این تفکر وجود دارد که انتقال آب مشکلی را برطرف نمی کند بلکه باید نسبت به مدیریت منابع آبی دقیق عمل کرد. اما دراین میان برخی کشورها قوانین دقیقی برای انتقال آب وضع کردند، مثلا در ژاپن حتی رضایت مردم محلی نیز بسیار مهم است.
اما در ایران نیز شاهد اجرای چنین پروژه هایی هستیم که نمونه آن انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی است که چندی پیش با حضور رییس جمهوری افتتاح شد، البته این پروژه موافقان و مخالفان به خود را دارد، کارشناسان معتقدند که انتقال آب بین حوضه ای به محیط زیست منطقه آسیب وارد می کند تا جایی که مصوب شد دیگر صنایع آب‌بر نباید دور از منابع آبی ایجاد شوند بلکه باید در کنار دریا و یا منابع آبی کافی تاسیس شوند، یعنی به جای اینکه آب به کنار صنعت برده شود، صنعت در کنار آب ایجاد شود.
اما در این میان سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی محیط زیست کشور با طرحی که ارزیابی زیست محیطی نداشته باشد موافقت نمی کند، یعنی با ارائه گزارش ارزیابی زیست محیطی مشخص می شود که اجرای هر پروژه تا چه میزان به محیط زیست آسیب وارد می کند و حتی سازمان محیط زیست دستورالعمل هایی برای تهیه این گزارش دارد که باید مجریان پروژه ها پیش از اجرا گزارش را بر اساس آن دستورالعمل ها تهیه و به سازمان محیط زیست ارسال کنند و بعد از اینکه کارشناسان سازمان گزارش را بررسی کردند موافقت یا مخالفت خود را با اجرای آن اعلام می کنند.
انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی یکی از این پروژه ها است که چندی پیش فاز اول آن با حضور رییس جمهوری آغاز شد، مطالعات مربوط به این طرح، با هدف جبران کم آبی استان‌های کویری کشور در حوزه آب آشامیدنی و صنعت، از سال ۹۲ و عملیات اجرایی آن از سال ۹۵ با همکاری بخش‌های خصوصی و دولتی آغاز شد و اکنون به بار نشست.
پروژه انتقال آب خلیج فارس در سه خط در نظر گرفته شده که در مجموع ۶۰۰ میلیون مترمکعب در سال آب را شیرین کرده و به استان‌های کرمان و یزد منتقل می‌کند و خط اول این پروژه سه فاز دارد که شامل انتقال آب از بندرعباس به گل‌گهر سیرجان، گل‌گهر تا مس سرچشمه و سرچشمه تا چادرملو یزد است که البته دوستداران محیط زیست در ابتدا مخالف اجرای آن بودند اما سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که این پروژه گزارش ارزیابی زیست محیطی دارد و هر کجا که تخلفی صورت گیرد آن را متوقف خواهد کرد.
مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: معمولا مسیر اجرای پروژه های خط انتقال آب بین حوضه ای از مبداء به مقصد بسیار مهم است چون ممکن است از چند استان عبور کند و جانمایی هر کدام تابع شرایط خاصی است از این رو داشتن گزارش ارزیابی زیست محیطی برای چنین پروژه هایی الزامی است.
حمید جلالوندی با اشاره به اجرای پروژه انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی افزود: این پروژه هم ارزیابی زیست محیطی و هم مجوز اجرا دارد و بر اساس آن نمی توانند خط انتقال را از مناطق حفاظت شده عبور دهند و یا اراضی را تخریب کنند و اگر هم تخریبی صورت گرفت موظف به احیای آن هستند که ادارات کل استانی محیط زیست به نمایندگی از سازمان محیط زیست در همه مدت اجرا نظارت کامل خواهند داشت.
وی اظهار داشت: جانمایی خطوط با نظر سازمان حفاظت محیط زیست انجام می شود، اگر هم مسیر مشخص شده بود در صورت لزوم مطابق نظر سازمان محیط زیست تغییر مسیر داده می شود، نباید از مناطق حفاظت شده عبور کند، یک جاهایی هم اگر اجتناب ناپذیر باشد یک سری تمهیدات باید رعایت شود مثلا اینکه عرض حفاری چقدر باشد، از چه نقاطی عبور کند تا کمترین آسیب را داشته باشد در این مجوزهایی که می دهیم تمام این نکات باید رعایت شود.
جلالوندی با بیان اینکه این اقدامات و نظارت ها در خشکی صورت می گیرد، گفت: اما در دریا هم یک سری ملاحظات مخصوص به خود را دارد که باید در روند اجرا رعایت شود، بنابراین باید مطالعات در بخش دریایی هم صورت گیرد و مشاور مشخص کند که مثلا این نقطه از لحاظ حضور زیستمندان دریایی چه ویژگی هایی دارد، آیا گونه های در خطر انقراض و یا دیگر گونه های دریایی مانند آبسنگ های مرجانی و یا علف های دریایی در مسیر وجود دارند یا خیر ، که بر اساس آن تصمیم گیری می شود.
وی درباره پساب این پروژه توضیح داد: معمولا بحث تصفیه پساب را مدلسازی می کنند و بر اساس آن مشخص می شود که این حجم پساب چه میزان شوری به همراه خواهد داشت و یا چقدر موجب افزایش دمای آب در آن منطقه می شود که سازمان محیط زیست یک سری از این شاخص ها را تعریف کرده است، مثلا تخلیه پساب نباید تا شعاع ۲۰۰ متری ۱۰ درصد نمک یا شوری منطقه را بیشتر کند که تمام اینها در این طرح دیده شده است.
مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهار داشت: در پروژه انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی، طرح شیرین سازی آن در مبدا صورت می گیرد یعنی کنار دریا انجام می شود، برای این کار تاسیسات مورد نیاز را ایجاد می کنند و کار شیرین سازی را انجام می دهند و معمولا اینطوری است که به ازای حجم آبی که برداشت می شود یک سوم آن شیرین می شود و دو سوم شور به دریا برمی گردد، یعنی پساب دوباره به دریا بر می گردد اما بر اساس مدلسازی که انجام می دهند سازمان محیط زیست به آنها عمق می دهد یعنی می گوییم مثلا در عمق محلی که آب برداشت می شود که بسته به شرایط ساحلی آن منطقه، مثلا باید ارتفاع دریا در آن نقطه تخلیه پساب ۲۰ یا ۳۰ متر باشد که برای این کار باید تا کیلومترها از ساحل به سمت دریا بروند.
وی تاکید کرد: با این میزان رفتن به سمت دریا؛ عمق تخلیه بسیار زیاد می شود و معمولا دیگر آن مناطق از نظر اکوسیستم دریایی و حوزه های جزر و مدی غنی نیست، از این رو آسیب زیادی وارد نمی شود.
جلالوندی درباره شرایط خاص خلیج فارس گفت: خلیج فارس هم دریایی کم عمق با شوری بالا و حرارت آب بالاتر نسبت به آبهای دیگر است بنابراین دریایی شکننده است، بر این اساس سازمان محیط زیست با دقت و حساسیت زیادی بر اجرای این طرح نظارت داشته و دارد.
وی تاکید کرد: اگر در مسیر اجرا تخلفی صورت گیرد سازمان محیط زیست مانع ادامه کار می شود و اگر نکاتی را که باید رعایت کنند، نکنند آن را متوقف می کنیم، مثلا مسیرها را روی نقشه مشخص می کنیم و نباید از آن خارج شوند، ادارات کل استانی بر تمام این موارد نظارت می کنند و در صورت تخلف مانع ادامه کار می شوند.
جلالوندی با بیان اینکه فاز اول پروژه هم با نظارت دقیق سازمان اجرا شد افزود: در مناطق حفاظت شده اجازه نمی دهیم تاسیسات پمپاژ و یا سایر تاسیسات ایجاد کنند و باید حتما خارج از این مناطق باشد.
وی درباره لزوم اجرای پروژه های انتقال آب بین حوضه ای گفت: بحث انتقال آب بین حوضه ای در داخل سرزمین یعنی داخل خشکی یکی از موضوعات مورد بحث است چون تعارضات اجتماعی آن بسیار زیاد است و درگیری به وجود می آید اما زمانی که گریز ناپذیر باشد با حداقل هایی اجرا میشود که آنهم با اولویت تامین آب شرب است نه اینکه برای صنعت و یا کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد، البته این حساسیت های اجتماعی در حوزه دریا وجود ندارد.
مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست با تاکید بر اجتناب ناپذیر بودن اجرای چنین طرح هایی افزود: تمام کشورهای دنیا حتی کشورهای اروپایی که حتی پر آب هم هستند بخش زیادی از آب مورد نیاز خود را با شیرین سازی از دریا تامین می کنند یعنی یک روش معمول است شاید ما یکی از عقب ترین کشورها در این زمینه هستیم، عربستان، کویت و امارات در حد میلیون تا میلیارد متر مکعب آب از دریا برداشت می کنند، ما نباید خودمان را از تمام منافع سرزمینی محروم کنیم اما مهم است که پروتکل های زیست محیطی در اجرای آنها رعایت شود.
وی گفت: امروزه توسعه منطقه مکران مطرح است بنابراین اگر قرار باشد تا چند سال آینده مثلا ۱۰ میلیون نفر در حوزه مکران ساکن شوند آب مورد نیاز آنها باید حوضه دریا تامین شود و این امری اجتناب ناپذیر است.
نظر شما